RADYO VE TELEVİZYON PROGRAMCILIĞININ TEMEL KAVRAMLARI

Gerekçe ile amaç birbirinden farklıdır. Programın gerekçesini hazırlarken dikkat edilmesi gereken konulardan biri de gerekçe ile amacı karıştırmamaktır. Televizyon programının gerekçesi, o programı yapma nedenidir. Konunun önemi, önceliği, yaygınlığı, gözden kaçan sorunları ortaya çıkarma gereği gibi pek çok neden programın gerekçesi olabilir. İzleyici açısından hiçbir anlamı, önemi olmayan bir program yapmak emek ve zaman kaybıdır. Programın gerekçesini hazırlarken dikkat edilmesi gereken konulardan biri de gerekçeyi amaç ile karıştırmamaktır. Amaç, programla elde edilmek istenen sonuçtur. Bir televizyon programı izleyiciye bilgi verebilir. Bir konuya ilişkin tutumu hatta davranışlarını değiştirebilir. Bir program yalnızca bilgi vermek amacı için de yapılabilir. Programcı, konunun, izleyicinin özelliklerine, ele aldığı meselenin önemine ya da konunun insan ve toplum hayatını etkilemesi açısından olası sonuçlarına göre bir tasarım yapar ve amacını belirler. Televizyon programının anlatım olanakları göz önüne alındığında amacı belirlerken hayalci davranmamak, gerçekçi bir amaçla yola çıkmak gerekir. Programcı amacını belirlerken belirli bir mantık ve saygı çerçevesinde davranmalı, amacını ulaşabilir hedeflere göre oluşturmalıdır.

Programın konusu, bütün yönleri ile araştırılıp incelenmeden bir televizyon programı hazırlanamaz. Eksik ve yanlış bilgi veren, gerçekliği istemeden de olsa yanlış aktaran bir program güvenilir nitelikli olmaz; izleyiciyi yanlış yönlendirir ve hem yaşamı hem de kültürel birikimi tehdit eden sonuçlar doğurabilir. Araştırma, tasarım aşamasında, program konusunun belirlenme sürecinde başlar. Yeni bilgilerle, kesinleşmemiş ya da çelişkili verilerle karşılaşıldığında araştırma, programın üretimi sırasında da sürebilir. Araştırmanın ilk aşaması, programın çerçevesini oluşturmak, araştırılması gereken konuları belirlemek için yapılan araştırmadır. Bilgi almak ya da programda yer vermek için görüşülecek kişiler, okunması gereken kaynaklar, görülmesi gereken mekanlar bu aşamada belirlenir. İkinci aşamada programda kullanılacak bütün belgeler, işitsel ve görsel kayıtlara ulaşmak, konuyu derinlemesine incelemek için araştırma yapılır. Kaynaklara ulaşılır, uzmanlarla ya da tanıklarla görüşülür, mekanlar incelenir. Son olarak, çekimler sırasında gerek duyulursa yeni kaynaklara yönelik bir araştırma yapılabilir. Araştırma yaparken yararlanılan başlıca kaynaklar; yazılı kaynaklar, konuyla ilgili kişiler, konu ile ilgili mekanlar, uzmanlardır. YAZILI KAYNAKLAR; Kütüphaneler, yazılı kaynaklara ulaşmak için başvurulması gereken birincil mekandır. Özel ve kamu kuruluşlarına ait arşivler de yazılı belgelerin bulunabileceği yerlerdir. Günümüzde, görüntü ve ses kaynaklarını biriktiren arşivler de yaygınlaşmakta, televizyon programları için önemli bir kaynak oluşturmaktadır. KONUYLA İLGİLİ KİŞİLER; Programda ele alınacak konuyla ilgili kişilerle görüşme yapmak, yalnızca çekim amacıyla olmamalıdır. Program tasarlama aşamasındayken bilgi almak, tanıklıkları öğrenmek, konuyu bu kişilerin bakış açısından değerlendirmek gerekir. KONUYLA İLGİLİ MEKANLAR; Mekan kavramını geniş kapsamlı düşünmek gerekir. Ele alınan konu bir bölgeyle de ilgili olabilir, yalnızca bir fabrika ya da kasabayla da. Araştırma aşamasında bu mekanı görüp tanımak, hatta görsel kayıtlar elde etmek gerekir. Bütün bu bilgiler, program içeriğinin oluşturulması için yardımcı olacaktır. UZMANLAR; Programcı her konuyu bir uzman yetkinliğinde bilemez. Elde ettiği kaynaklarda anlamadığı ya da çelişkili görünen bilgiler olabilir. Bu nedenle konunun uzmanlarından yardım alması gerekir. Uzmanla çalışırken iki noktaya dikkat etmek gerekir. Öncelikle, uzmanların güvenilir  olması gereklidir. İkincisi, uzman bilgi birikimleri nedeniyle programcıyı kolaylıkla yönlendirebilir. Program amacı ve gerekçesinden sapabilir. Programcı buna izin vermemeli, uzmanı belli bir mesafede tutmalı, onu yönlendirici değil yardım edici ve kolaylaştırıcı işlevi görmesine çalışmalıdır.

Program için yapılan araştırmalarla elde edilen bütün bilgiler ve belgeler sonunda pek  çok düşünce ortaya çıkar. Bundan sonra yapılması gereken, bu düşünceleri seçmek ve bir düzene sokmaktır. Programın hedef kitlesi ve süresi belirlendikten sonra konunun nasıl işleneceği de ortaya çıkar. Bir televizyon programında bütün düşünceleri aktarmak olanaksızdır. Konunun hangi yönleri ile işleneceği hedef kitlenin özellikleri ve program süresi göz önünde bulundurularak hem de programcıya göre en önemli yanları belirlenerek karar verilir. Bu nedenle bir taslak  hazırlanır ve programın içeriği belirlenir. Taslak hazırlamanın ilk aşaması, programda yer alması istenen düşüncelerin dökümünü yapmaktır. Her bir düşünce yazılır ve bir liste oluşturulur. Daha sonra bu listedeki en önemli düşünceler seçilir. Programın temelini oluşturacak bu düşünceler, ana başlıklar olarak belirlenir. Ana başlıklar, programın aktaracağı temel düşüncedir. Bu  düşünceler izleyicide belirli bir bakış açısı oluşturacak, bilgi verecek, tutum ve davranış değişikliği yaratacaktır. Her programın amacı farklı olabilir.  Amaç yanlız bilgi vermekse ana başlıkların konuyla ilgili en temel ve önemli düşünceleri içermesi gerekir. Tutum ve davranış değişikliği yaratılmak isteniyorsa bu düşüncelerin sonucunda izleyicinin bakış açısını pekiştirmesi ya da değiştirmesi ve bunları davranışlarına yansıtması istenir. Bu nedenle, ana başlıkların alt başlıklarla desteklenmesi ve programda iletilen düşüncelerin izleyiciyi ikna etmesi gerekir. Yirmi dakikalık bir televizyon programında en fazla 2 ya da 3 ana başlık kullanılabilir. Ana başlıkları belirledikten sora alt başlıkları yine birer cümleyle tanımlamak gerekir. Bu çalışma, elde edilen düşünceleri bir düzene sokmak ve hangilerinin programda yer alacağını belirlemek için yapılmalıdır. Ana başlıkla alt başlıklar arasında bağlantılar olmalıdır. Birbiriyle ilgisiz başlıklar bağımsız bölümlerden oluşan bir program ortaya çıkmasına neden olur. Bu nedenle, düşünce akışı bu bağlantılarla kurulmalıdır. Başlıklar arasında bağı kuran en temel öge programın ana fikridir. Ana fikir, programın sonunda ortaya çıkan ve konuyla ilgili temel düşünce ya da sözdür. Bu, programcının izleyiciye söylemek istediği temel söz olarak tanımlanabilir. Bütün ana ve alt başlıklar bu fikre ulaşmak, açıklamak ve iletmek için programa konur.

Program senaryosu programın kağıt üzerinde bitirilmiş halidir. Senaryo yazılırken programın neyi, nasıl söyleyeceği ortaya çıkar; düşünceler amaca uygun bir mantık içinde düzenlenir. Konu belirli bir düşünce sırası ile anlatılır. Doğru cevap A'dır.

Zamandizimsel yaklaşımda, konu geçmiş zamandan başlayarak anlatılır ve günümüze dek getirilir. Kimi zaman bunun tersi de mümkündür. Konu, günümüzdeki durumuyla anlatılıp geçmişe doğru gidilebilir. Programın sonunda geçmiş ile şimdiki zamanı bağlamak gerekir. Buhar gücünün keşfi ile başlayan program, buhar gücünün makinelerde kullanılması sonucu sanayi devriminin başlaması ile başlanıp, sanayi devriminin bilimsel ve teknolojik gelişmeleri anlatılarak günümüze getirmek zamandizinsel bir yaklaşımdır. Doğru cevap C'dir.

Kategori yaklaşımında, konu belirli kategorilere göre sınıflandırarak anlatır. Yaş grupları, siyasi görüş, cinsiyet, gelir düzeyi, coğrafi bölge gibi kategoriler kullanılacağı gibi konuya ilişkin farklı görüş grupları da birer kategori olarak değerlendirilebilir. Bu yaklaşım, farklı grupların görüşlerini yansıtmak önemli olduğunda kolaylık sağlar. Doğru cevap E'dir.

Ana fikirler belirlenip, elde edilen bilgilerden bazıları seçildikten sonra, bir düzene sokularak program tasarımının ilk aşaması gerçekleştirilir. Araştırma, belirli bir düşüncenin üzerinde derinleştirilebilir. Bu çalışma sırasında programın ana fikri ortaya çıkar. Ne iletilmek istendiği hem programcının programı yapmak gerekçesiyle, amacıyla, hedef kitleyle hem de elde edilen verilerle bağlantılıdır. Birden çok seçeneğin bulunduğu durumda programcı bir değerlendirme yapar. Konuya bakış açısı, önemli bulduğu noktalar da bu değerlendirmede etkili olur. Programın ne tür bir yaklaşımla tasarlanacağı, konuya, amaca, hedef kitleye ve program süresine bağlıdır. Hangi yaklaşım kullanılırsa kullanılsın, program izleyicinin ilgisini çekmeli, anlaşılır olmalı, izleyiciye ve programda yer verilen kişi ve kurumlara saygılı davranmalıdır. Doğru cevap D'dir.

Haber programlarında hedef kitle, aktarılacak haberleri bilme ihtiyacı duyacak, belli bir bölgede, toplumda yaşayan insan topluluklarıdır. Genel izleyici terimi, en çok haber programları için geçerli olan bir hedef kitleyi tanımlar. Doğru cevap B'dir.

Çocuklara yönelik bir program tasarlamak sanıldığından çok daha zordur ve dikkatle çalışmayı gerektirir. Çocuk programlarında hedef kitlenin yaş aralığı tasarımda en belirleyici ögedir. Çünkü 5 yaşındaki bir çocuğun algılama düzeyi, soyut ve somut kavramlara ilişkin bilgileri, dikkatini yoğunlaştırma süresi 7 yaşındaki çocuktan farklıdır. Okul öncesi çocuklara yönelik programların tasarımı ile ilköğretim çocuklarına yönelik programların tasarımı farklı olacaktır. Bu nedenle programın tasarımında yaş grubu başlıca değişkendir. Yaş grubunun ve hedef kitle olarak özelliklerini belirlemek için uzmanlarla birlikte çalışmalıdır. Genel gözlemler ve tahminler, bir çocuk programı tasarımında yanıltıcı sonuçlara neden olabilir. Programcı mutlaka uzmanlardan yardım almalı, programın içeriği ve nasıl aktarılacağı konusunda bilimsel verilere uygun kararlar vermelidir. Pedagojik araştırmalar ve pedagoglar, çocuk programcısının vazgeçilmez başvuru kaynaklarıdır. Doğru cevap B'dir.

Çeşitli formatlarda hazırlanan eğlence programlarının izleyici kitlesi, türlerin çeşitliliği açısından farklı tasarımlara sahiptir. Hepsinin ortak özelliği eğlendirmektir. Kimi program eğlendirirken bilgi vermeyi de amaçlar. Kimileri de yalnızca eğlendirme işlevine yönelik tasarlanmışlardır. Eğlence programlarında da sunucu ya da eğlence formatını izleyicinin ilgisini kaybetmeden sürdürmeyi başarabilen bir yönlendirici önemlidir. İzleyici bu kişinin vaat ettiği eğlenceye göre programını seçer. Sunucu, yalnızca televizyon programlarıyla ün kazanmış biri de olabilir filmlerde ya da dizilerde öne çıkan biri de. Sunucu seçiminde önemli olan bu kişinin hedef kitle üzerindeki etkisi, izleyici tarafından nasıl algılandığı ve ekrandaki kimliğidir. Eğlence programlarının hedef kitlesi çoğunlukla genel izleyicidir. Talk şovlar, fiziksel beceriye ya da şansa dayalı yarışmalar değişik özellikteki izleyiciyi ekrana çekebilmektedir. Ancak yine de program tasarımında belirli bir tarz oluşturularak genç izleyici ya da belli ekonomik gelir durumuna dahil olanlar hedeflenebilir. Eğlence programında sunucu dışındaki ögeler de hedef izleyicinin ilgisini çekebilmelidir. Programa davet edilen konuklar, skeç, video klip gibi bölümler izleyicinin merak duyabileceği konularla, kişilerle bağlantılı olacak biçimde seçilir. Bu nedenle hedef kitlenin özelliklerini, beğenilerini ve eğilimlerini bilmek gerekir. Doğru cevap E'dir.

Programın gerekçesini hazırlarken dikkat edilmesi gereken konulardan biri de gerekçeyi amaç ile karıştırmamaktır. Gerekçe ile amaç birbirinden farklıdır. Doğru cevap B'dir.

Uzmanlar bilgi birikimleri nedeniyle programcıyı kolaylıkla yönlendirebilirler. Televizyon programcısı kendisini bir anda uzmanın görüşlerini aktaran bir araç konumunda bulabilir. Programcı, buna izin vermemeli, uzmanı kendi görüşlerini ve bakış açısını oluşturmasına olanak verecek bir mesafede tutmalı, onun yönlendirici değil yardım edici ve kolaylaştırıcı işlevi görmesine çalışmalıdır. Doğru cevap E'dir.

Gezi temalı programlar kültür programı türü içinde ele alınabilir. Doğru cevap C'dir.

Bir programın süresinin izleyicinin dikkatini toplama süresi göz önünde bulundurularak 20 dakikanın ideal olduğu düşünülür. Programın süresi neyin, nasıl, kime, hangi amaçla anlatılacağına bağlı olarak değişebilir. Konuyu daha kısa zamanda, daha dikkat çekici biçimde anlatmak günümüz insanının yaşam biçimine uygun görünse de programın amacı, hedef kitlesi, konunun özellikleri ve nasıl anlatılacağı süreyi etkiler. Doğru cevap C’dir.

Program tasarımı, neyi nasıl anlatacağımızı belirlemek için yapılan çalışmadır. Televizyon kanallarında izlediğimiz programlar titiz bir tasarım çalışmasıyla ortaya çıkar. Başarılı bir program, tasarımı için yeterli zaman ayrılmış ve gerekli çalışmaları yapılmış bir programdır. Tasarım, her program için geçerli olan temel öğeleri belirlemekle başlar. Bu öğeler;
• Programın konusu
• Programın amacı
• Programın gerekçesi
• Programın hedef kitlesi
• Programın süresi
• Programın bütçesidir.