RADYO VE TELEVİZYON PROGRAMCILIĞININ TEMEL KAVRAMLARI

Doğru cevap B'dir. Yönetmelik, 3984 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun ile Avrupa Sınır Ötesi Televizyon Sözleşmesinde öngörülen hükümler çerçevesinde yayın kuruluşlarının uyması gereken yayın esas ve usullerini belirler. Türkiye için program türlerine ilişkin sınıflandırmayı Yönetmeliğe göre yapılan tanımlar çerçevesinde radyo televizyon yayınlarını düzenlemek ve denetlemekle görevli özerk bir kuruluş olan Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) İzleme ve Değerlendirme Merkezi Başkanlığı yapmaktadır. Ünite kapsamında türler ve alt türler de ülkemizdeki sınıflandırma esas alınarak açıklanacaktır. Yönetmelik, içerik bakımından ortak özelliklere sahip radyo ve televizyon programlarını, yayın türü olarak tanımlar.

Doğru cevap C'dir. Sohbet programları haber ve haber programlarının alt türlerinden biri değildir.

Doğru cevap D'dir. Kuşak programları kültür programlarının alt türlerinden biri değildir. Kültür programları; belgeseller, bilgi-kültür yarışmaları, sanat
programları, sohbet programları ve gösteri sanatı ile ilgili programlar olarak alt sınıflara
ayrılabilmektedir.

Doğru cevap E'dir. Yaşam tarzı programları eğitim program türlerinden biri değildir.

Doğru cevap B'dir. Televizyon yayınları
için gerçekleştirecek dramatik programlar; dramatik diziler, çizgi filmler, dramatik
belgeseller ve sinema ve televizyon filmleri olarak alt türler ayrılmaktadır.

Doğru cevap A'dır. Televizyon yayıncılığında programların sınıflandırılması, genel bir bakış açısı ile amaç, işlev, izler kitle, konular, konular ele alınırken kullanılan gereçler, yapım unsurlarının kullanış biçimlerindeki ortak özellikler ve anlatı yapısı göz önüne alınarak da yapılabilir.

Doğru cevap C'dir. Televizyon programı; hedeflenen izleyici grubu belirli, amaçlar doğrultusunda hazırlanan, belirlenmiş yayın kuşaklarında, çoğunlukla bedeli karşılığı yayınlanan, televizyon tekniklerine, diline ve anlatı yapısına uygun olarak, yasal, dürüst ve etik ilkelerle üretilen, televizyon metinleri olarak da tanımlanabilmektedir. Televizyon yayıncılığında programlar, hedef kitle ve hedef kitlenin birçok özelliği dikkate alınarak hazırlanır. Televizyon yayınları toplumun geneline seslenmeye çalışarak, izleyici kitlesinin sayıca artmasını da amaçlar. Bunu yaparken, toplum içindeki her kişiye hitap etmeye, onların haber ve eğitim alma, eğlenme, mal ve hizmetlerden haberdar olma gibi gereksinimlerini karşılamaya özen göstermek zorundadır. Bu yönden bakılınca, televizyon yayıncılığında programlar; cinsiyet, yaş, eğitim, yerleşim yeri, meslek, sosyo ekonomik seviye gibi özellikler dikkate alınarak, izler kitlelere göre ayrımlaştırılabilmektedir.

Doğru cevap A'dır. Sanat programları adı verilir. Sinema, müzik, heykel, edebiyat, sahne sanatları gibi, herhangi bir sanat türü ile ilgili izleyicileri bilgilendirmek amacıyla yapılan programlardır. Bu program türü farklı sanat alanlarına ilişkin çeşitli bilgilerin, güncel gelişmelerin izleyicilere aktarılmasını sağlamaktadır.

Doğru cevap E'dir. Kuşak programları adı verilir. Kuşak programların, RTUK sınıflandırması içinde tanımı yapılmıştır. Buna göre; toplumun değişik kesimlerinden izleyiciye yönelik bilgi, açıklama ve ilgi çekici canlı müzik parçaları ile oluşturulan programlardır.

Doğru cevap D'dir. Haber programları adı verilir. Haber programları, haber programcılığının en yaygın türlerinden biridir. Sürece Haber bültenlerinden daha uzun olabilmektedir. Haber bültenleri içinde yer alabilen aktüalite, siyaset, ekonomi gibi çeşitli konuların daha geniş ve ayrıntılarıyla aktarılabildiği programlardır. Bu tür programlar, haber kanallarında günlük olarak yayınlanabildiği gibi, kendisini haber kanalı olarak tanımlamayan kanallarda, haftalık, on beş günlük ya da aylık olarak yayınlanabilmektedir.

İletişim teknolojisindeki baş döndürücü gelişmeler, televizyon yayıncılığını da etkilemiş, iletişim kanallarını arttırmıştır. Eskiden sadece kablo ile elektrik prizine bağlı bir televizyon cihazından televizyon yayınları izlenirken günümüzde İnternetten, cep telefonundan, ekranı olan hemen her cihazdan gerekli teknik sistem ve desteğe sahip olan bir çok cihazdan izlenebilir hale gelmiştir. Geleneksel televizyon yayıncılığından izleyiciye doğru olan akışı da tek yönlü olmakta kurtulmuş, izleyiciden de yayın kaynağına doğru hızlı, hata anında geri bildirimin gerçekleşmesinin önünü açan teknik alt yapı kurulmuştur. İzleyiciler televizyon programlarına görüşlerini telefon,
elektronik posta hatta, 3G teknolojisini kullanarak görüntülü olarak bağlanabilmektedirler. Günümüzde, izleyicilerin de, eskisinden daha kolaylıkla elde edilebilen kayıt cihazları ile yaptıkları kayıtlar aracılığı ile, programlara çekimlerini göndermeleri mümkündür. Dolayısıyla hareketli görüntü yoluyla mesaj iletmek, bunu gerek televizyon, gerek telefon gerekse de İnternet aracılığı ile paylaşmak mümkündür. 

Yerli ve yabancı televizyon yayınları uydudan, İnternetten, kablo yayınlarından, dijital platformlardan izlenebilmektedir. Ayrıca dijital platformlardaki yayınlar, programın yayın saatinde izleme zorunluluğu ortadan kaldırmıştır. Bir
dizinin ya da haberin tekrarının, yayıncı kuruluş da buna izin veriyor ise, İnternetten ya da dijital platformdan izlenmesi mümkün olabilmektedir. Televizyon yayınları, temel olarak; haber verme, eğitme, eğlendirme, mal ve hizmetlerin tanıtımını sağlama, inandırma ve harekete geçirme işlevlerini sürdürmekte, gündelik yaşamımızın önemli bir parçası olmaya devam etmektedir.

Tematik kanal: Yalnızca türdeş programları yayınlayan kanal olarak tanımlanabilir. Diğer değişle, içerik bakımından ortak özelliklere olan haber, belgesel, müzik, eğitim gibi yalnızca belirli bir konuda programların yayınlarının yapıldığı televizyon kanalı anlamına gelmektedir. Diğer seçenekler, televizyon yayın alanlarına göre yapılan bir tasnifleştirmedir.

Televizyon kanalları yayın yapabilmek ve yaptıkları yayınları izletebilmek için ister kamusal yayıncılık, ister tematik yayıncılık, ister ticari yayıncılık yapsınlar, yayın yaptıkları izleyicilerin, cinsiyet, yaş, eğitim, yerleşim yeri, meslek, sosyo ekonomik seviye gibi özelliklerini dikkate alarak, değişik sürelerde, çok sayıda program yayınlarlar. Bu programların biçimsel ve karakteristik özellikleri, olay örgüleri birbirinden farklıdır. Ayrıca, bu programlar, uzun metrajlı sinema filmlerinden, reklam filmlerine kadar farklı yapılarda çeşitlilik gösterirler. Ancak bir sinema filminin maliyeti ile stüdyo da çekilen bir programın maliyetleri birbirinden farklıdır. Aynı şekilde üretim için gerekli süre ve çalışan sayıları da
birbirinden farklıdır. Televizyon yayıncılığında üretimin diğer deyişle yapımın gerçekleşmesi için programların türlere ayrılarak sınıflandırılması kolaylık sağlayacaktır.

Haber Programları, kamuoyunun bilgi edinme ihtiyacını karşılamak amacıyla yapılır. Olay, konu ve gelişmeleri ele alan ve gereğinde değerlendiren; olağan dışı durumlar dışında belirli yayın gün ve saatinde ve genellikle belirli bir süreyle sınırlı olarak, düzenli biçimde izleyicilere sunulan program türü olarak tanımlanabilir. Güncel, toplumsal, siyasal, kültürel, ekonomik olay, konu ve gelişmeleri konu edebilir. Televizyonun temel işlevlerinden biri olan haber verme çoğunlukla bu programlar aracılığı ile gerçekleşmektedir. Haber verme işlevini gerçekleştiren başka program türleri de vardır. Fakat haber verme işlevi, özellikle haber ve haber programlarında daha fazla ön plana çıkmaktadır.

Haber ve haber programları görsel ve işitsel sunum teknikleri ile bezenerek izler kitleye aktarılır. Canlı ve olay yerinden yapılabilen haberler ile ilgi çekiciliği arttırılır. Haber ve haber programları diğer program türlerine oranla daha fazla sayıda izleyiciye seslenebilirler çünkü insanların çevrelerinde, yaşadıkları toplumda olup bitenleri bilmeye ihtiyaçları vardır. Televizyon haber programları güncel ve ilginç bir olayı nesnel ve gerçeğe uygun bir şekilde sundukları sürece de ilgi çekmeye devam edeceklerdir. Televizyon haberler bültenlerinin ve haber programlarının tarafsızlık, gerçeklik ve doğruluk ilkelerine bağlı olması gerekliliği yönetmelik tarafından belirtilmiştir. Bunun yanında, yayınlarda, izler kitlenin kanaat oluşumunun özgürlüğünü sağlamak amacıyla, haber ve yorumun birbirinden ayrılması şartı konmuştur. Bu kapsamda; yorumlar, gerçekler ve konu içeriğinden saptırılacak şekilde yapılamaz, herhangi bir fikir veya görüşün özü, nitelik değiştirecek şekilde verilemez, fikir veya görüşün yalnızca bir bölümüne yer verilmesi veya diğer anlatım yöntem ve teknikleri kullanılarak çarpıtılması söz konusu olamaz. “Canlandırma" olduğu açıkça belirtilmeden, habere konu olan olayın canlandırması yapılamaz. Aldatıcı canlandırmalardan veya kurmaca haberlerden de kaçınılması gereklidir. Haberler ya da haber programlarda, kamu yararı gerekmedikçe, haber kaynaklarının gizliliği korunur.

Yorum programları, kamuoyunun bir kesimini ya da tümünü ilgilendiren, yerel, ulusal ya da dünya çapında bir olayı, konuyu ya da gelişmeyi çeşitli yönleriyle ve öznel bir bakış açısıyla değerlendiren program türü olarak açıklanabilir. Yorum programları, televizyon kanallarının yayın politikası doğrultusunda program konusunun yorumcu, konunun uzmanı ya da analist tarafından gerektiğinde olaya ya da konuya taraf olan kişi ya da kişilerinde katılımıyla gerçekleştirilen, görüşlerin açıklandığı, paylaşıldığı, tartışıldığı bir program türüdür. Bu haber program türü, günlük haber bültenleri sonrasında bağımsız bir program olarak ekrana gelebilmektedir. Yapımı stüdyoda gerçekleşebileceği gibi, stüdyo dışı mekanlarda da gerçekleştirilebilir. Ancak temel olan, katılımcıların öznel görüşlerinin ön planda olduğu program gerçekleştirmektir. Bunun için dikkatin konukların söyleyeceklerinde toplanması için dikkati dağıtacak genel çekimlerden ziyade, konukların yakın çekimlerine yer verildiği söylenebilir.

Spor programları türü içinde olan spor karşılaşmaları izleyen kitleye tanıklık etme duygusunu yaşatır. Türkiye’de ve dünyanın birçok ülkesinde, birçok spor türünün düzenli olarak, karşılaşmaları yapılmaktadır. Bu karşılaşmalar, kimi zaman canlı yayınlar ile kimi zaman da banttan izleyicilere ulaştırılabilmektedir. Spor programlarının bir alt türü olarak spor karşılaşmalarının temel amacı bu
organizasyona tanıklık sağlamasıdır. Spor karşılaşmalarını aktaran programların ortak özelliği, karşılaşma süresince kayıt ya da yayın yapıyor olmalarıdır. Kimi zaman yayınlar karşılaşma başlamadan önce başlayıp, spor yorumcularının, taraftarların, sporcuların gerçekleşecek karşılaşma hakkındaki görüşlerinin
alınması, karşılaşmada yer alacak sporcuların tanıtılması ve taktikler hakkındaki tahminlerin sözlü ya da grafiklerle aktarılmasıyla başlayabilir. Karşılaşmayı izleyicilere çoğunlukla bir sunucu aktarır. Ancak kimi zaman, sunucunun yanında ikinci bir sunucu ya da yorumcu olması durumunda, karşılaşmanın temposunun düştüğü anlarda karşılaşmanın önemli pozisyonları, ya da istatistikî bilgileri hakkında birlikte görüş bildirebilirler. Spor karşılaşmalarının çekimlerinin yapılacağı mekânlar televizyon yayınların yapılacağı planlanarak düzenlenmeye başlamıştır. Bu nedenle sunucuların sunuşlarını yaptıkları mekânda kimi zaman görüntülenerek izleyicilere aktarılmaktadır.

Spor karşılaşmalarının yayınları bir tür olarak, karşılaşmanın zamana dayalı bir başlangıç ve bitişi bulunan, görüntülerin üzerine sunucunun anlatımının gerçekleştiği, karşılaşmanın tamamının kayıt altına alındığı çoğu zaman diğer stüdyo programlarına oranla daha fazla kamera ile çekimi yapılan, programlar olarak açıklanabilir. Naklen yayınlanan spor karşılaşmalarının yayınları program yayını süresince reklamla kesilemez.

Belgesel Program: Belgeseller sinemanın bir türü olarak doğmuştur. Konusunu ve materyalini gerçek olaylardan, kişilerden veya doğadan alabilmektedir. Olayı kendi doğal çevresi ve akışı içinde görselleştirebileceği gibi, buna en yakın biçimde sonradan kurulmuş düzenlemeler içinde, canlandırmalar ile de işleyebilmektedir. İzleyiciler gerçeğe dayalı bir belgesel türünü izlediklerini bildiklerinden canlandırmanın farkına varacaklardır. Sinema filmi olarak çekilen birçok belgesel olmakla birlikte iletişim teknolojilerinin verdiği teknik alt yapı imkânları sayesinde televizyon programları içinde kendisine oldukça geniş bir alan bulabilmektedir. Sinema için çekilen belgeseller de televizyonda yayınlanabilir. Belgesellerin ilgi çeken yapısı kendilerini belgesel kanalı olarak tanımlayan birçok kanalın yayıncılık hayatına katılmasına neden olmuştur. Türkiye’den kamu yararı gözetmek, toplumu eğitmek, toplumun aynası olmak ve toplumu bilinçlendirmek, belgesellerin yapısını ve içeriğini belirleyen öğeler olarak sıralanabilir. Toplum menfaatlerine uygun yayıncılık anlayışını benimseyen kanallardaki yaklaşımın da bu olduğu ifade edilebilir. Ticari amaçlı televizyon kuruluşlarının belgesel programlarında bu öğelere zaman zaman yer verilmesine rağmen, kar sağlama amacının daha ön planda olması, daha fazla ilgi çekme unsurunu göz önüne almayı ve öykü anlatan belgesel-drama kullanımını
arttırmaktadır. Belgeseller, ele aldıkları konulara göre; haber filmi, doğa belgeselleri, toplumsal içerikli belgeseller, tanıtım-reklam amaçlı belgeseller gibi farklı alt türlere ayrılmıştır. Türkiye’de İz TV toplumsal konularda belgesel yayınlarına ağırlık veren bir belgesel kanalı olarak tanınırken, National Geographic ve Discovery gibi belgesel kanallarında doğa ve bilimle ile ilgili olarak yayınlanan birçok belgesel izlenebilmektedir.

Kuşak programların, RTÜK sınıflandırması içinde tanımı yapılmıştır. Buna göre; toplumun değişik kesimlerinden izleyiciye yönelik bilgi, açıklama ve ilgi çekici canlı müzik parçaları ile oluşturulan programlardır. Kısa ve uygulanabilir bilgilerin yer alması gerektiği öngörülür. İzleyicileri ilgilendiren şahsi ve sosyal konularla insanların ve toplumun günlük yaşayışından alınmış çeşitli unsurların, belirlenen amaç, hedef ve ilkelere uygun olarak, bir veya birden fazla sunuş tekniği ile işlenmesi ve kendi içinde bir bütünlüğü olması gerekmektedir. Sabah saatlerinde kadınlara yönelik yapılan programlar, içinde ele alınan konu ile ilgili açıklamalar barındırması, eğlence unsuru olarak müzikten yararlanılması, kısa ve uygulanabilir bazı bilgilerin aktarılması ve toplumsal sosyal konuları işlemesi bakımında örnek gösterilebilir. Benzer programlar gençler, çocuklar yada meslek grupları ya da bir toplumsal kesim hedeflenerek de gerçekleştirilebilmektedir.

Dramatik eserler, içinde gerilim, çatışma gibi olaylar bulunan, insan ilişkileri ile gelişen, coşku ve acıma duygularını kamçılayan olay örgülerine sahiptir. Televizyon yayınları için yapımı gerçekleştirilen programlar da dramatik oyunlaştırılmış hikâyelerden oluşturulmaktadır. Bu program türüne drama
programları denilmektedir. Dramatik programların yapımları, televizyon diline uygun bir düzende veya sinema filmi olarak, orijinal bir metne veya bir edebi esere dayalı olarak hazırlanabilmektedir. Yabancı yapımlar da dilimize çevrilerek ya da alt yazı eklenerek televizyon kanallarında yayınlanmaktadır. 

Drama programları başarılı bir metin, senaryo yazımı gerektirirler. Giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinin olduğu dramatik bir yapıları bulunur. Oyunculuğun öne çıktığı, oyuncuların, ustalıklarını gösterme olanağı bulduğu yapımlardır. Yoğun ve dikkatli bir hazırlık dönemi ve provadan sonra, banda kaydedilerek kurgulanırlar. Televizyonda yayınlanan programlar içinde yüksek bütçe gerektiren yapımlardır. Senaryo gereklerine göre, bir program içinde farklı mekânlarda çekim yapılmasını gerektirebilirler. Çekim mekânlarına çekim donanımının kurulması, dekor kullanılması gerektiği için diğer türlere oranla daha çok deneyim, uzmanlaşmış ekip ve planlamaya ihtiyaç bulunmaktadır. Televizyon yayınları için gerçekleştirecek dramatik programlar; dramatik diziler, çizgi filmler, dramatik belgeseller ve sinema ve televizyon filmleri olarak alt türler ayrılmaktadır.

Reklamlar: Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) İzleme ve Değerlendirme Dairesi Başkanlığı’nın televizyon programlarının sınıflandırmalarına yönelik kılavuzda, Reklam, bir ürün veya hizmetin, alım, satım veya kiralanmasını geliştirmek, bir amaç veya düşünceyi yaymak veya reklamcının istediği başka etkileri oluşturmak amacıyla ücret veya benzer bir karşılık ile iletim zamanı tahsis edilen kamuya yönelik duyurular olarak tanımlanmıştır. Aynı kılavuzda, televizyonda yayınlanan reklam türleri: kuşak reklamlar, özel tanıtıcı reklam programları ve spot reklamlar, doğrudan satış reklamlar, çerçeve,logo, altyazı, bant reklamlar, sanal reklam ve program desteklemesi olarak sınıflandırılmaktadır 

 Televizyon yayınları içerisinde, reklam türlerine ek olarak bilinmesi gereken bazı tanımlar bulunmaktadır. Tele-alışveriş; taşınmaz mallar, hak ve yükümlülüklerin de dâhil olduğu ürün ve hizmetlerin temini için, bir ücret karşılığında, doğrudan kamuya yönelik satış yayınlarıdır. Haksız rekabete yol açıcı reklam; tüketicinin güvenini, saflığını, bilgi ve tecrübe eksikliğini istismar eden reklamlardır. Yanıltıcı reklam, bir ürün veya hizmetin teknik özellikleri, boyutları, değeri, dayanıklılığı,
performansı hakkında abartılı, eksik ve/veya ilgisiz bilgiler içeren reklamlardır. Gizli reklam; yayıncı tarafından reklam yapmak amacıyla, malların, hizmetlerin, ismin, ticari markanın veya üreticinin ya da hizmet sağlayıcının faaliyetlerinin, para karşılığı veya benzer nedenlerle, programlarda logo, ticari unvan,
tescilli marka, görüntü, sözlü ifade veya bunları çağrıştırabilecek imalar yoluyla tanıtımını içeren reklamlardır. Bilinçaltı reklam; teknik cihazlar aracılığıyla, televizyon yayınlarında çok kısa süreli görüntüler kullanarak, izleyicilerin ancak bilinçaltıyla algılayabilecekleri ürün veya hizmetlerin tanıtılmasına ilişkin mesajlar içeren reklamlardır. Programlı reklam ise; radyo ve televizyon
yayınlarında bir ürün, hizmet veya kuruluşun tanıtımının yapılması amacıyla, hazırlanan programla birlikte sunulan reklamlardır.