RADYO VE TELEVİZYON PROGRAMCILIĞININ TEMEL KAVRAMLARI - Deneme Sınavı - 27

Televizyon programının gerekçesi, o programı yapma nedenidir. Konunun önemi, önceliği, yaygınlığı, gözden kaçan sorunları ortaya çıkarma gereği gibi pek çok neden programın gerekçesi olabilir. İzleyici açısından hiçbir anlamı, önemi olmayan bir program yapmak emek ve zaman kaybıdır. Programın gerekçesini hazırlarken dikkat edilmesi gereken konulardan biri de gerekçeyi amaç ile karıştırmamaktır. Gerekçe ile amaç birbirinden farklıdır. Eğer sigara bağımlılığının zararları konusunda bir program yapılıyorsa gerekçe sigara içmenin sağlığa zararlı olması, amaç, hedef kitlenin sigarayı bırakmaya özendirilmesidir. Doğru cevap B’dir.

Bir televizyon programı ne uzunlukta olmalıdır? Bu sorunun bir tek doğru yanıtı yoktur. İzleyicinin dikkatini toplama süresi göz önünde bulundurularak 20 dakikanın ideal olduğu düşünülür. Programın süresi neyin, nasıl, kime, hangi amaçla anlatılacağına bağlı olarak değişebilir. Bunun yanında, bilgisayar, cep telefonu gibi bilgi aramak ve iletişim kurmak için kullanılan araçlar televizyon izlemeye ayrılan süreleri kısaltmıştır. Bu nedenle programların daha kısa olması yönünde bir eğilim ortaya çıkmıştır. Konuyu daha kısa zamanda, daha dikkat çekici biçimde anlatmak günümüz insanının yaşam biçimine uygun görünse de programın amacı, hedef kitlesi, konunun özellikleri ve nasıl anlatılacağı süreyi etkiler. Doğru cevap B’dir.

Araştırma yaparken yararlanılan başlıca kaynaklar; yazılı kaynaklar, konuyla ilgili kişiler, konuyla ilgili mekânlar, uzmanlardır. Doğru cevap D’dir.

Kütüphaneler, yazılı kaynaklara ulaşmak için başvurulması gereken birincil mekandır. Üniversite kütüphaneleri, milli kütüphane, kamuya ya da özel kişilere ait kurum ve kuruluşların oluşturduğu kütüphaneler başlıca kaynaklardır. Özel ve kamu kuruluşlarına ait arşivler de yazılı belgelerin bulunabileceği yerlerdir. Günümüzde, görüntü ve ses kayıtlarını biriktiren arşivler de yaygınlaşmakta, televizyon programları için önemli bir kaynak oluşturmaktadırlar. Kimi kütüphaneler ise bu tür kaynaklar için özel bölümler ayırarak kitap ve dergilerin yanı sıra işitsel, görsel kütüphane hizmeti de vermektedir. İnternette bulunabilecek metinler, elektronik kütüphaneler, yazarların köşe yazıları da araştırma için kullanılabilir. Doğru cevap A’dır.

Kategori yaklaşımı: Konu, belirli kategorilere göre sınıflandırarak anlatılır. Yaş grupları, siyasi görüş, cinsiyet, gelir düzeyi, coğrafi bölge gibi kategoriler kullanılabileceği gibi konuya ilişkin farklı görüş grupları da birer kategori olarak değerlendirilebilir. Bu yaklaşım, farklı grupların görüşlerini yansıtmak önemli olduğunda kolaylık sağlar. Doğru cevap E’dir.

Bir konuyla ilgili karşıt görüşler olması çok doğaldır. Yaygınlaşmış ve üzerinde uzlaşılmış temel bir görüş olmadığında sav-karşıt sav yaklaşımıyla konuyu anlatmak aydınlatıcı olmaktadır. Programda, konuyla ilgili savlara ve bunlara karşı ileri sürülen savlara belirli bir sıralama içinde yer verilir. Böylece, izleyicinin bu görüşleri kendi bakış çerçevesinde tartışması sağlanır. Önemli siyasi kararlarla, yasa tasarılarına ilişkin çalışmalarla, özellikle toplumun genelini ilgilendiren gelişmelerle ilgili programlarda bu tür bir yaklaşım yararlı olmaktadır. Doğru cevap C’dir.

Ana haber bülteni başta olmak üzere konusu haber olan bütün programları kapsar. Haber programlarının amacı izleyiciyi dünyada ve toplumda ortaya çıkan olaylardan, gelişmelerden, toplumu ilgilendirecek, haber değeri taşıyan her tür olaydan haberdar etmektir. Haber programlarının gerekçesi, insanların yakın ve uzak çevrelerinde olan biteni, yönetimlerin aldıkları kararları, yaşam biçimleri ve sorunlarıyla ilgili gelişmeleri bilme ihtiyacı duymalarıdır. Hedef kitle ise, aktarılacak haberleri bilme ihtiyacını duyacak, belli bir bölgede, toplumda yaşayan insan topluluklarıdır. Genel izleyici terimi, en çok haber programları için geçerli olan bir hedef kitleyi tanımlar. Doğru cevap D’dir.

Genel gözlem ve tahminler, bir çocuk programı tasarımında yanıltıcı sonuçlara neden olabilir. Programcı, mutlaka uzmanlardan yardım almalı, programın içeriği ve nasıl aktarılacağı konusunda bilimsel verilere uygun kararlar vermelidir. Pedagojik araştırmalar ve pedagoglar, çocuk programcısının vazgeçilmez başvuru kaynaklarıdır. Doğru cevap E’dir.

Belirli bir konuyu öğretmek ya da bir konuda tutum ve davranış değişikliği yaratmak için yapılan eğitim programlarının genellikle sıkıcı ve çok az kişinin izlediği programlar olduğu düşünülür. Ancak, son yıllarda eğlendirerek eğitmeye yönelik tasarlanan programlar bu düşünceyi değiştirmiştir. Doğru cevap C’dir.

İyi bir program yapımcısında bulunması gereken özellikleri şöyle sıralanabilir: Programcı iyi eğitim görmüş, yaratıcı, kültürlü, araştırmacı, gözlemci, nesnel, yansız, grup çalışmasına yatkın, çalışma disiplini olan, ana dilini iyi kullanan, yayın kurumunun ilkelerini ve yasaları bilen, esnek ve yarışmacı bir kişiliğe sahip olmalıdır. Doğru cevap E’dir.

Kültür: Programcı, yeterli kültürel birikime sahip olmalıdır. Programcı dünya ve toplum hakkında bilgi sahibi olmalı, kendini sürekli geliştirmeli, güncel sorunları öğrenmelidir. Siyaset bilimi, sosyoloji, felsefe ve sanatın farklı dalları hakkında bilgi birikimine sahip olmalıdır. Programcı sosyal bilim alanında eğitim almamış olabilir. Ancak programcılık sorumluluğunu üstlendikten sonra, başarılı programlar üretebilmek için kendisindeki bu eksiklikleri gidermeli; sürekli bilgisini yenilemelidir. Ayrıca yaşadığı toplumu anlayabilmek ve tanımak için programcı, toplumsal çalışmalara katılmalı ve özellikle kitle iletişim araçlarını sürekli izlemeli; günlük gazete ve dergilerden başlayarak radyo, televizyon yayınlarını sürekli takip etmelidir. Doğru cevap A’dır.

Esneklik: Programcı esnek olmalıdır. Programcının kendine ait ilkelerinin olması elbette gerekli ve önemlidir. Ancak bunun yanında programcı gerektiği durumlarda kendi ilkelerinden ödün vermeden esnek davranabilmelidir. Katı kuralları olan, kendi düşüncelerini hiç bir biçimde değiştirmeye yanaşmayan programcılarının başarılı olması zordur. Tasarlanan bir programda, gerek programcının meslek çevresinden, gerekse seslendiği izleyici kitlesinden gelen eleştiri ya da değişiklik önerilerini dikkate almayan programcı, bir süre sonra hem yalnız kalacak, hem de programlarındaki beklenen etki görülmeyecektir.

Programcının esnek olması, yeni düşüncelere, yöntem ve tekniklere açık olması, gerektiğinde bunlara uymasını sağlar. Özellikle, deneyimli programcıların, “en iyisini ben bilirim” düşüncesinden arınmaları, yayıncılıkta gelişen program kalıpları, yapım biçimleri ve teknolojik araç gereçlerin kullanmasına uyum göstermeleri gerekir. Günümüzde, özellikle yayıncılıkta on yıl önce kullanılan bir teknik eskimekte ve terk edilmektedir. Yeni buluşların daha ilgi çekici, daha işlevsel olduğu durumlarda bunların kullanılmaları gerekir. Doğru cevap D’dir.

Sosyal bir varlık olarak insanoğlu gündelik yaşamında çevresiyle iletişim kurabilmek için konuşmak zorundadır. Konuşma, insanın karşısındaki kişi ya da kişileri etkilemek amacıyla ses kaslarının hareketliliğinden doğan, ses-ışık dalgalarının oluşturduğu psiko-fizyolojik bir süreçtir. Bu tanımdan hareketle konuşma eyleminin dört ayrı bilimsel sürecinin olduğu söylenebilir. Bunlardan ilki konuşma eylemini bir takım ışık ve ses dalgalarından oluşan süreç biçiminde gören fiziki etmen; ikincisi konuşmayı organizmanın çiğneme, yutma, soluk alıp verme, koklama, ciğerlere yabancı cisimlerin girmesini önleme gibi asal işlevlerinin yanında tali bir eylem olarak değerlendiren fizyolojik etmendir. Üçüncüsü konuşmayı, uyarma ve uyaranlara karşılık verilen tepkiler biçiminde algılayan psikolojik etmen, dördüncüsü ise kavramı toplumsal hayatın ürünü diye yorumlayan sosyolojik etmendir. Doğru cevap A’dır.

İyi bir sunucunun bazı özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür: Dolaylı anlatım yerine doğrudan, basit ve canlı anlatım seçilmelidir. İyi bir sunucu konuşurken basit kelimeleri seçmekten ürkmez. Basit kelimeler anlamayı kolaylaştırır. İyi bir sunucu aynı zamanda otoriter olmalıdır. Program türü ne olursa olsun sunucu konusunda yetkin görünmek zorundadır. Aksi halde inandırıcı olamaz. Sunum sırasında çıkan doğal sesler radyo için gereklidir. Örneğin hafif ağız şapırdatma, soluklanma ve çeşitli sert ve kesik sesler programın türüne göre sunuma canlılık katar. İyi bir sunucu aşırıya kaçmamak şartıyla beli bir dozda kendi sesini beğenmelidir. Bu beğeni sesine ve doğal olarak dinleyiciye olumlu bir biçimde yansır. Yüzün ifadesi sese yansır. Gülerek okunan bir metinde ses de güler. Görüldüğü üzere tek doğru verilen seçenek C’dir.

Ses organları oynak ses organları ve durgun ses organları olarak ikiye ayrılırlar. Akciğerler, ses telleri, dil, yumuşak damak, dudaklar ve küçük dil oynak; sert damak, diş eti, dişler ise durgun organlardır. Doğru cevap B’dir.

En kısa tanımı ile haber “yeni, ilginç ve doğru” olandır. Bir olayın hangi durumlarda haber değeri kazanacağını gösteren unsurlar şunlardır:

Olay dinleyiciye yakın olduğunda (Yakınlık): İnsanlar ilgilendikleri, sonuçlarından etkilendikleri olaylarla yakınlık duyarlar. Bu nedenle olayın yakınlığını önemli bir haber değeri olarak kabul etmek gerekir. Yakınlık genellikle fiziksel ya da coğrafi olarak yakınlığı ifade eder.

Olay dinleyiciye zamanında aktarıldığında (Anilik): Haberde zaman öğesini belirleyen üç bileşke bulunmaktadır. Bu bileşkelerin tümü habere zamanındalık değerini kazandırmaktadır. Bu üç bileşke yenilik, anilik ve geçerliliktir. Yeni olayın aniden ortaya çıkması ona haber niteliği kazandırırken, zamanında verilmesi haber değerini korumasını sağlamaktadır.

Olay, önemi açısından etkili olduğunda (Etkililik): Haberin etkileyiciliğinden söz edildiğinde akla söz konusu olayın önemi ve toplum için anlamı gelmelidir. Bir olay karşısında yapılacak değerlendirmede, olayın ne gibi sonuçlar doğuracağı, kimleri ya da neleri etkileyeceği sorularına yanıt arandığında haber ortaya çıkacaktır. Haberin etkililiği olayın toplumda bir değişiklik ve tartışma ortamı yaratıp yaratmayacağına bağlıdır.

Olay, anlaşmazlık yarattığında (Anlaşmazlık): Toplum içinde farklı görüşlerden, farklı inançlardan, farklı kültürlerden insanları barındırır. Bu farklı özellikleri taşıyan gruplar her zaman uyum içinde değildir. Farklılıklar çatışmalara neden olabilir. Ortaya çıkan her çatışma doğrudan ya da dolaylı, toplumu ilgilendirir.

Doğru cevap E’dir.

Fransızca bir sözcük olan röportaj, gazetecinin, bilgi kaynağı olarak nitelendirilen bir konuşmacı ile yaptığı görüşmedir. Röportaj amaçlarına göre beşe ayrılır. Açıklayıcı röportaj, portre röportaj, tanık röportaj, sokak röportajları ve açıklama röportaj.

Açıklayıcı röportaj; görüşülen kişiden uzmanı olduğu konu hakkında bilgi almak için yapılan röportajlardır.

Portre röportajı; görüşülen kişiyi daha iyi tanımayı amaçlayan röportajlardır.

Tanık röportajı; bir olayın tanığı ile yapılan röportajlardır.

Sokak röportajı; bir olayla ilgili kamuoyunun düşüncelerini yansıtmak için yapılan röportajlardır.

Açıklama röportajı; bir kişi ile gündemde olan bir olay ya da katıldığı bir toplantıyla ilgili yorumlarını ve fikirlerini almak için yapılan röportajlardır.

Doğru cevap B’dir.

Kimi zaman konuğun kendi doğal ortamından seslerin de konuyu canlandırması ve renkli kılması düşünüldüğünde kişiler ile kendi ortamlarında röportajlar yapmak daha da anlamlı olmaktadır. Bu gibi durumlarda yapılan röportajlara mekân röportajları denir. Günümüz radyoculuğunda da sık sık kullanılmaktadır. Doğru cevap C’dir.

Açıklayıcı röportaj; görüşülen kişiden uzmanı olduğu konu hakkında bilgi almak için yapılan röportajlardır. Portre röportajı; görüşülen kişiyi daha iyi tanımayı amaçlayan röportajlardır. Tanık röportajı; bir olayın tanığı ile yapılan röportajlardır. Sokak röportajı; bir olayla ilgili kamuoyunun düşüncelerini yansıtmak için yapılan röportajlardır. Açıklama röportajı; bir kişi ile gündemde olan bir olay ya da katıldığı bir toplantıyla ilgili yorumlarını ve fikirlerini almak için yapılan röportajlardır.

Yayın Yönetim Şefi: Bu birim özel radyolarda sık karşılaşılmayan ancak geniş bir ekiple yayın yapan devlet kanallarında varolan bir birimdir. Yayın yönetim şefi yayından sorumlu program bölümü ile teknik birim arasındadır. Bu iki birimin arasındaki ilişkileri düzenlemekle görevlidir. Teknik birimde çalışan yayın şefi, hazırlanmış reklamları ve programları yayında bulunan elemanlara teslim eder. Bir bakıma yayında kullanılacak tüm program öğelerinin zamanında yayına iletilmesi işlevini görür. Yayın öncesi hazırlıkların tamamlanması yayın yönetim şefinin görevidir.