RADYO VE TELEVİZYON PROGRAMCILIĞININ TEMEL KAVRAMLARI - Deneme Sınavı - 17

Taslak hazırlamanın ilk aşaması, programda yer alması istenen düşüncelerin dökümünü yapmaktır. Her bir düşünce yazılır ve bir liste oluşturulur. Daha sonra bu listedeki en önemli düşünceler seçilir. Programın temelini oluşturacak bu düşünceler, ana başlıklar olarak belirlenir. Ana başlıklar, programın
aktaracağı temel düşüncelerdir. Bu düşünceler izleyicide belirli bir bakış açısı oluşturacak, bilgi verecek, tutum ve davranış değişikliği yaratacaktır. Her programın amacı farklı olabilir. Amaç yalnızca bilgi vermekse ana başlıkların konuyla ilgili en temel ve önemli düşünceleri içermesi gerekir. Tutum ve
davranış değişikliği yaratılmak isteniyorsa bu düşüncelerin sonucunda izleyicinin bakış açısını pekiştirmesi ya da değiştirmesi ve bunları davranışlarına yansıtması istenir. Bu nedenle, ana başlıkların alt başlıklarla desteklenmesi ve programda iletilen düşüncelerin izleyiciyi ikna etmesi gerekir.

Programın senaryosu programın kağıt üzerinde bitirilmiş halidir. Senaryo yazılırken programın neyi, nasıl söyleyeceği ortaya çıkar; düşünceler amaca uygun bir mantık içinde düzenlenir. Konu belirli bir düşünce sırasıyla anlatılır. Bu düzenleme nasıl yapılır? Bunun için kullanılabilecek başlıca yaklaşımlar
şöyledir:
• Özelden genele yaklaşımı
• Genelden özele yaklaşımı
• Neden-sonuç yaklaşımı
• Zamandizinsel yaklaşım
• Kategori yaklaşımı
• Sorun-çözüm yaklaşımı
• Sav-karşıt sav yaklaşımı

Ana haber bülteni başta olmak üzere konusu haber olan bütün programları kapsar. Haber programlarının amacı izleyiciyi dünyada ve toplumda ortaya çıkan olaylardan, gelişmelerden, toplumu ilgilendirecek, haber değeri taşıyan her tür olaydan haberdar etmektir. Haber programlarının gerekçesi, insanların yakın
ve uzak çevrelerinde olan biteni, yönetimlerin aldıkları kararları, yaşam biçimleri ve sorunlarıyla ilgili gelişmeleri bilme ihtiyacı duymalarıdır. Hedef kitle ise, aktarılacak haberleri bilme ihtiyacını duyacak, belli bir bölgede, toplumda yaşayan insan topluluklarıdır. Genel izleyici terimi, en çok haber programları
için geçerli olan bir hedef kitleyi tanımlar. Haber bültenlerinin tasarımı hemen hemen bütün televizyon kanallarında aynıdır. Haber değeri taşıyan olayların ve gelişmelerin izleyiciye aktarılması doğru ve tarafsız biçimde yapılmalıdır.

Kültür programlarında bir tek formattan ve hedef kitleden söz etmek mümkün değildir. Değişik hedef kitleler için, farklı konularda, değişik biçimlerde tasarlanmış kültür programları vardır. Bilgilendirmek, dikkat çekmek, ilgi yaratmak başlıca amaçlarıdır. Kültür programlarının tasarımında seçilen format her hafta ayrı bir konu, mekan ya da kişinin ele alındığı bir format da olabilir, yarışma, sohbet ya da belgesel tarzında bir format da oluşturulabilir. Kültür programları iyi bir araştırmaya dayalıdır. Ne tür bir konu ele alınırsa alınsın programcının başlıca sorumluluğu iyi bir araştırma yapmak, seyirciye doğru bilgi
aktarmaktır. Bu nedenle programın tasarımı sırasında ve metin yazılırken uzmanlardan ve konuyla ilgili yazılı kaynaklardan yararlanmak gerekir.

Yarışma formatında hazırlanan kültür programları ise, her şeyden önce seyirciye güvenilirlik ve gerçek bir rekabet duygusu vermelidir. Bilgi kazandırmaya yönelik yarışma programlarında da sunucunun yaratacağı izlenim, yarışmacılara saygı gösteren, güvenilir bir izlenim olmalıdır. Hedef kitlesi geniş bir yarışma seyircinin programı izlerken kendisini sınayabilmesine izin verecek ölçüde kolay ama bilmekten kaynaklanan hazzı yok etmeyecek kadar da zorlayıcı soruları içermelidir.

Haber bültenlerinin tasarımı hemen hemen bütün televizyon kanallarında aynıdır. Haber değeri taşıyan olayların ve gelişmelerin izleyiciye aktarılması doğru ve tarafsız biçimde yapılmalıdır. Haberlerin seçimi ve sıralanması kanalın haber politikasına, yönetici ve editörlerin değerlendirmelerine bağlıdır. Haber seçimi ve sıralaması yapıldıktan sonra programın senaryosu oluşturulur. Öncelikle, her bir haber için metin yazılır. Metin, habere giriş niteliğinde bir açıklamayla başlar. Habere ilişkin görüntü ve ses kaydı bu metinle tutarlı ve açıklayıcı olacak biçimde yayınlanmak üzere hazırlanır.

Televizyon programcısı her konuyu bir uzman yetkinliğinde bilemez. Elde ettiği kaynaklarda anlamadığı ya da çelişkili görünen bilgiler olabilir. Bu nedenle konunun uzmanlarından yardım almak gerekir. Uzmanla çalışırken iki noktaya dikkat edilmelidir. Öncelikle, uzmanın güvenilir olması gerekir. Başka deyişle, konuyu herhangi bir akademisyene değil ele alınan konuda uzmanlaşmış olan akademisyene sormak gerekir. Uzmanın çalışmaları ve uzman kimliği ile ilgili bir kuşku, şaibe bulunmamalıdır. İkinci konu, uzmanlar bilgi birikimleri nedeniyle programcıyı kolaylıkla yönlendirebilirler. Televizyon programcısı kendisini bir anda
uzmanın görüşlerini aktaran bir araç konumunda bulabilir. Programcı, buna izin vermemeli, uzmanı kendi görüşlerini ve bakış açısını oluşturmasına olanak verecek bir mesafede tutmalı, onun yönlendirici değil yardım edici ve kolaylaştırıcı işlevi görmesine çalışmalıdır.

Programın konusu belirlenirken. o radyo istasyonunun benimsediği yayıncılık anlayışı temel belirleyicidir. Bir radyonun temel mesajı bilgilendirmek ve haber vermek olarak belirlenmişse, yayınlanan tüm programların da bu amaç doğrultusunda hazırlanması gerekir. Dolayısıyla bir haber radyosunda dinleti müziği yayınlamak, radyo istasyonunun yayıncılık anlayışına uygun olmaz. Doğru cevap A seçeneğidir.

Karma programlar, programın yapımında birden fazla program biçiminin kullanıldığı programlardır. Bu programlarda hem röportaj biçimi, hem müzik, hem de dramatik biçimde bir konu yer alabilir. Karma programlar, yaklaşık bir saat gibi, daha çok uzun süreli programlarda kullanılırlar. Sürekliliği ve dinamizmi sağlamak amaçlanır. Bu nedenle konu bütünlüğü yoktur. Soruda özellikleri belirtilen program da, karma bir programdır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Bant programlar önceden kaydedilmiş programlardır. Karmaşık yapım unsurları içeren programlara bant program formatı daha uygundur. Canlı yayınlara oranla bant programların pek çok avantajları vardır. Yayıncılık açısından hata yapma tehlikesi az olan programlardır. İstenilen mesaj önceden belirlenir, hazırlanır, kurgusu yapılır ve programda istenilmeyen sürprizlerle karşılaşma olasılığı yok gibidir. Canlı yayında daha önceden programın seslendirilmesi ve kurgulanması gibi aşamalar yoktur. Her şey anında olur. Bu nedenle hata riski çok yüksektir. Dinleyicinin de telefonla ya da e-posta ile yayına katılımı söz konusudur. Bu bilgiler doğrultusunda II ve III yanlıştır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Çok sesli program biçiminde ikiden fazla ses kullanılır. Açık oturumlar, forumlar ve yuvarlak masa söyleşileri bu türün örnekleridir. Bu programlarda genel olarak gündemle ilgili bir konu seçilerek, farklı boyutları ile uzmanlar tarafından tartışılır. Genellikle bu programlarda haberci kimliği ile öne çıkan bir kişi genel olarak soruları ile konukları yönlendirir. Sorudaki programın biçimi çok seslidir ve doğru cevap B seçeneğidir.

III. sıradaki “Konuyu nasıl sınırlandırmalıyım?” sorusu, ön araştırmada değil, araştırma-planlama aşamasında yanıtlanması gereken bir sorudur. V. Sıradaki “Program metni kaç sayfa olmalı?” sorusu ise, metin yazımı sırasında proramın süresini ayarlama aşamasında yanıtlanması gereken bir sorudur. I, II, IV ve VI. Sorular ise ön araştırma aşamasını kapsar, doğru cevap D seçeneğidir.

Radyo metni, hedef kitleyi düşünerek yazılmalıdır. İnternet ve gençler bağlantısı, örnek metinde bunu sağlamaktadır. Cümleler yalın ve tek fikri ifade etmektedir, kısa yapıdadır. “Neler yapabilirsiniz” sorusuyla, onların hayal gücü harekete geçirilmeye çalışılmıştır. Ancak genel yapısıyla konuşma diline uygun bir metin değildir. “İcat etmiştir”, “bugünkü haline getirmiştir” gibi eylem ifadeleri, konuşma diline değil, yazılı dile uygundur. Bu nedenle doğru cevap C seçeneğidir.

Araştırma ve planlama aşaması, program önerisinin kabul edilmesinden sonra, programcının programını gerçekleştirme çalışmalarını başlattığı aşamadır ve bir radyo programının sinyali ve müzikleri bu aşamada belirlenir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Radyo metni yazımında temel kurallardan biri, hedef dinleyic kitlesini tanımak, onlara hitap edebilecek bir dil kullanmaktır. Aynı konuda yetişkinlere ve çocuklara, hatta ilk öğretim çağındaki ve ergenlik dönemindeki çocuklara bile yapılacak bir programın dil ve anlatımı farklı olacaktır. Dolayısıyla programcı genel olarak herkese hitap eden bir dil kullanamaz. Doğru cevap C seçeneğidir.

Ortak ilgilere değinmek özelliği ile, konuların farklı boyutlarını ele alırken dinleyicinin yaşamını nasıl etkileyeceği de vurgulanır. Dinleyici kendi yaşamı ve çevresi ile özdeşlik kurabileceği için programı daha dikkatli bir biçimde dinler. Benzerlikler ve ortaklıklar bireyleri birleştiren önemli özelliklerdir.Sorudaki programda bu özellik kullanılmıştır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Deneme aşaması, metnin yazılmasından sonra, seslendirme aşamasına geçmeden, yazılan metnin gözden geçirilmesi ve okunması aşamasıdır. Bu aşamanın özellikle kullanıldığı program türü, oyunlaştırılmış biçimlerdeki söz programları ile dramatik türdeki programlardır. Bu tür programlarda rol önemli olduğundan, bu rolün en iyi biçimde yapılması için, karakterleri canlandıracak kişilerle önceden deneme yapılması zorunludur. Bu, “kuru prova” denilen yalnızca rollerin oynanması biçiminde olabileceği gibi, tüm bir seslendirme aşamasındaymış gibi yönetmen ile efektörün katılmalarıyla da yapılabilir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Türkiye'de ilk resmi radyo yayını 1927 yılında başlamıştır.

Radyo programının hazırlanması sırasında üzerinde önemle durulması gereken altı temel öge vardır. Program bütçesi de bu ögelerden biridir.

Programın konusu, programın söylemek istediği mesajdır. Mesaj programın türüne göre farklılaşır. Bu mesaj eğer program haber programı ise haber vermek, eğlence programı ise eğlendirmektir. Ancak kimi zaman hem eğlendirmek hem de haber vermek, ikisi birden programın amacını oluşturabilir. Hedeflenen amaç doğrultusunda programın özü belirlenir. Amaç eğitmek ise; programın özü de bu amacı gerçekleştirecek nitelikte olmalıdır