RADYO VE TELEVİZYON PROGRAMCILIĞININ TEMEL KAVRAMLARI - Deneme Sınavı - 16

Müzik ve efekt olmaksızın sadece bir ya da iki kişinin karşılıklı konuştuğu programlara düz programlar denir. Sohbet ve konuşmalar, söyleşiler, röportajlar, soru-yanıt gibi program türleri düz programlara örnektir. Bu programlar genellikle süre açısından çok uzun olmayan, kısa süreli (beş dakika ya da on dakika gibi) programlardır.

Dramatik yapımların hazırlanması sırasında en temel unsur, program metninin radyo için yazılmış olmasıdır. Radyo metni, dinleyicinin anlatılanları zihninde canlandırabilmesini sağlamalıdır.

Radyo istasyonları hedef dinleyicilerinin gün ve hafta içindeki dinleme alışkanlıklarını belirledikten sonra bütün programların günlük ve haftalık akış içindeki yerlerini planlar. Yayın akışının bu şekilde planlanmasına “ardışık programlama” denir

Ön araştırmada programın tek mi, dizi mi olacağına, ya da belirli bir dönem süren kuşak program mı olacağına karar vermek gereklidir. Ön araştırma ile programın hangi sıklıkta yapılacağı ve süresi belirlenir.

Kamu radyosu ya da özel radyolarda canlı yayınlar sırasında özellikle dinleyici katılımı ile yapılan programlarda toplum yapısına uygun olmayan yapıda fikir beyan etmek isteyen kişiler olabilmektedir. Bu durumda program yapımcısı yayın geciktirme sistemini kullanır. Yayın geciktirme, radyo ve televizyondaki canlı yayının belirli bir süre için ötelenmesidir.

Canlılık sağlamak için kullanılan unsurlar müzik ve efektlerdir.

Programcı konusunu seçerken çalıştığı radyo istasyonunun yayın çizgisini çok iyi bir biçimde bilmeli ve konu seçiminde bu çizgiyi göz ardı etmemelidir. Radyo istasyonunun yayın çizgisi ve ilkeleri ile çelişen bir programı yapmak gerçekçi bir davranış değildir. Konu seçerken içinde bulunulan koşullar, toplumsal eğilimler, gündem göz ardı edilmemelidir.

Programın konusu belirlenirken o radyo istasyonunun benimsediği yayıncılık anlayışı temel belirleyicidir. Devlet destekli yayıncılık yapılan kurumlarda kimi zaman, program konusu kanalın yöneticisi ya da yapımcının önerisi ile belirlenir. Özel kanallarda ise programların konusu program sponsorlarının istekleri doğrultusunda biçimlendirilebilmektedir. Doğru cevap A’dır.

Genel olarak radyo programlarında kullanılan biçimler söz, müzik ve efektin kullanılma oranlarına bağlı olarak değişik adlar altında toplanmıştır. Programda bir ya da birden fazla insan sesinin kullanılması bu seslerin düz ya da dramatize biçimde olması, müziğin kullanılıp kullanılmamasına bağlı olarak program biçimleri belirlenmektedir. Müzik ve efekt olmaksızın sadece bir ya da iki kişinin karşılıklı konuştuğu programlara düz programlar denir. Sohbet ve konuşmalar, söyleşiler, röportajlar, soru-yanıt gibi program türleri düz programlara örnektir. Bu programlar genellikle süre açısından çok uzun olmayan, kısa süreli (beş dakika ya da on dakika) gibi programlardır. Doğru cevap C'dir.

Karma programlar, program yapımında birden fazla program biçiminin kullanıldığı programlardır. Bu programlarda hem röportaj biçimi, hem müzik, hem de dramatik biçimde bir konu yer alıyorsa bu program biçimine karma program denir. Karma programlar daha çok magazin programları için kullanılırlar. Magazin programları, çok çeşitli konuların bir arada işlendiği bir program türüdür. Aynı program içerisinde kimi zaman bir teknoloji haberi, kimi zaman bir kültür sanat olayı, kimi zamanda şaşırtıcı bir konu olabilir. Karma programlar, yaklaşık bir saat gibi daha çok uzun süreli programlarda kullanılırlar. Sürekliliği ve dinamizmi sağlamak amaçlanır. Bu nedenle konu bütünlüğü yoktur. Doğru cevap D'dir.

Programın dili, radyo program yapımında en temel unsurlardan biridir. Radyo dili diğer kitle iletişim araçlarının dilinden farklıdır. Televizyon dili ile farklı olmasının en temelinde görsellik vardır. Televizyonda kimi mesajlar görüntü ile tamamlanabilir oysa radyoda kullanılan tek araç sestir. Okuyucu dergi ve gazete için özel bir zaman ayırıp tekrar tekrar okuyabilir. Oysa radyo anlık bir araçtır. Dinleyicinin kaçırdığı bir sözcüğü tekrar duyma şansı yok denecek kadar azdır. Bu nedenle radyo dili açık ve anlaşılır olmalıdır. Mümkün olduğunca dinleyicinin kafasında soru işareti bırakmadan, düzgün ifadeler kullanmalıdır. Program dili konuşma dilinden farklıdır. Konuşma dili radyo diline en yakın dil olmakla birlikte radyo dilinin özellikleri farklıdır. Programın dili sade, yalın olmalı ve açık ifadeler kullanılmalıdır. Cümleler olabildiğince kısa olmalıdır. Uzun cümleler dinleyicinin ilgisini azaltır ve anlatılmak istenen mesajın kaybolmasına neden olur. Programda kullanılan sözcükler herkesin kolaylıkla anlayabileceği bir anlatımla olmalıdır. Doğru cevap E'dir.

Radyo program yapımında ilk ve en zor aşama konuya karar verme aşamasıdır. En zor aşamadır çünkü konuyu doğru seçmek en önemli aşamadır. Doğru konu seçilmediği durumda programın diğer aşamalarını gerçekleştirmek zorlaşır. Öncelikle programcı hangi konuyu işleyeceğini ve nasıl işleyeceğine karar vermelidir. Programcının araştırmaktan ve anlatmaktan zevk alacağı bir konuyu seçmesi konu seçiminde dikkat edilmesi gereken en önemli noktadır. Aksi halde programcı tarafından yeterince benimsenmemiş bir konuyu anlatmak güçtür. Programcı seçtiği her konuyu her yönü ile benimsemeli ve konu hakkında araştırma yapmaktan ve okumaktan zevk almalıdır. Konu yapımcının zihninde belirlenen bir esinle ya da birikiminden kaynaklanan bir hareketle ortaya çıkabilir. Uzun bir düşünce ve araştırma sürecinin sonunda ya da tam tersi bir anda belirir. Program yapımı bir fikirle başlar ve bu fikrin geliştirilmesi ile radyo programına dönüşür. Program konusu belirlerken dinleyiciyi ilgilendiren bir konu belirlenmelidir. Seçilen konunun her yönüyle incelenmesi gereklidir. Konu ile ilgili çok ayrıntılı bir araştırma yapmalı ve her boyutu göz önüne alınmalıdır. Programların içerik olarak birbirini tekrar etmemesi için seçilen konunun çok farklı açılardan değerlendirilecek bir içeriği olması da programcı açısından önemlidir. Programcı konu ile ilgili olarak hangi kaynaklara ve kişilere ulaşabileceğini bilmelidir. Programcının her şeyi bilmesi mümkün değildir. Ancak programcı doğru bilgiye nasıl ulaşacağını bilen kişi olmalıdır. Programcı konuyu seçerken çalıştığı istasyonun yayın çizgisini çok iyi bilmeli ve konu seçiminde bu çizgiyi göz ardı etmemesi gerekmektedir. Radyo istasyonunun yayın çizgisi ve ilkeleri ile çelişen bir program yapmak pek gerçekçi olmaz. Konu seçiminde radyonun yayın amacı kadar, programın hedef kitlesi de  önemlidir. Hedef kitlesini iyi tanıyan ve belirleyen programcı konusunu seçerken hedef kitlesinin özelliklerini iyi değerlendirmelidir. Doğru cevap B'dir.

Yetkili birimler tarafından onaylanan program öneri formu yazıya dökülmeye hazır hale gelir. Önerisi kabul edilen programcı ilk olarak konu ile ilgili ayrıntılı araştırma yapar. Programın içeriğini oluşturacak malzemeler belirlenir. Nelerin kullanılıp kullanılmayacağına karar verilir. Bu süreçte toplanan yazılı dökümler, ses kayıtları, röportajlar, uzman görüşleri, müzikler ve efektler programın içeriğini oluşturur. Bu aşamada uzman kişilerin görüşlerine baş vurulacaksa bunların kim olacağı ya da hangi müziklerin kullanılacağı, sokak röportajları ya da herhangi bir röportaj olup olmayacağına karar verilir. Araştırma aşamasında başka yazılı kaynaklara da ulaşılır. Konuyla ilgili kişiler ise olayı yaşamış ya da tanık olmuş kişiler olabilir. Ayrıca konuyla ilgili uzmanlar, akademisyenler, gazeteciler, sivil toplum kuruluşlarındaki gönüllülerden görüş alınabilir. Planlama aşamasında biriktirilen malzemeler seçilir ve gereksiz olanlar ayıklanır. Programı oluşturacak malzemeler netleşir. Programın sinyali ve müzikleri belirlenir. Programcı randevularını alır. Metin yazarına ihtiyaç duyuyorsa bağlantı kurulur. Planlama aşaması programın içeriğinin netleştirildiği bir aşamadır. Program için gerekli araştırmanın türü ve kapsamı programın kapsamına ve  radyonun yayın amaçlarına göre farklılık gösterir. Radyo oyunlar, belgeseller, haber programları, konulu programlar yoğun araştırma gerektiren programlardır. Eğlence ve müzik programlarında da planlama ve zamanlama çok önemlidir. Her programın kendine özgü planlaması yapılır. Programcı bu aşamada bir araştırma planı oluşturmalıdır. Programcı zamanı iyi kullanmalıdır. Düşüncelerini sıraya koymalı ve soruları sınıflandırmalıdır. İyi bir programcı seçtiği konu ile ilgili doğru uzmana ulaşmasını bilen, araştırma ve planlamayı doğru yapabilen kişidir. Gerekli malzemeleri ve röportajları derledikten sonra programcı elindeki malzemelerle program metnini yazar ve süreyi belirler. Doğru cevap C'dir.

Programcı ile dinleyici arasındaki bağı sözcükler kurar. Radyo program metinlerinde düşünceler yazı dili ile değil, konuşma dili ile yazılır. Programcı karşısında biri varmış gibi metni yazar dinleyicinin imgeleme yetisini harekete geçirmeye dikkat eder. Dinleyici, programcının anlattıklarını kendi zihnindeki görüntülerle ve kavramlarla eşleştirir. Bu nedenle radyoda kullanılan dil alabildiğine yalın ve samimi olmalıdır. Dil kullanımında dikkat edilecek en önemli unsur hedef kitle olmalıdır. Aynı anda hem eğitimli bir gruba hem de hiç eğitim almamış bir gruba seslenme olasılığı da göz önünde bulundurulmalıdır. Doğru cevap D'dir.

Günümüzde radyo yayıncılığında bant program çok kullanılan bir program çeşidi değildir. Bunun en önemli nedeni bant program için ikinci bir kayıt stüdyosuna ihtiyaç duyulmasıdır. Özel radyoların bant program kullanmamasının bir diğer nedeni de bant programların uzun soluklu bir çalışmayı ve araştırmayı gerektirmesi ve konusunda uzman geniş bir ekibe ihtiyaç duyulmasıdır. Özel radyoda programcı, teknisyen, spiker çoğunlukla aynı kişidir. Uzun soluklu araştırmalar ve ayrıntılı programlar için özel radyolarda ekibe ayıracak zaman ve bütçe kısıtlıdır. Bu nedenle özel radyoculuk için yukarıda sayılan aşamalar pek çoğu söz konusu bile değildir. Söz programlarının yerini müziğe bırakması programcının iş yükünü azaltması nedeniyle az kişi ile uzun süre yayın yapılan özel radyoculuk anlayışının sonucudur. Bant yayını ile hazırlanan programlarda son aşama kurgudur. Bugün çok tercih edilmemekle birlikte bant programlar, programcı ve sunucu için hatasız program anlamına gelir. Kurgu, ulusal ya da büyük radyo istasyonlarında teknisyenler tarafından yapılırken çok az kişi ile yayınlarını sürdüren özel radyolarda programcı tarafından yapılır. Doğru cevap C'dir.

Değerlendirme aşaması, programın canlı ya da bant olarak yayımlanmasından sonra, yayının etkisini ölçmek, değerlendirmek için yapılır. Yapım sonrası değerlendirme aşaması, yayınların hedef kitle üzerinde ne gibi etkisinin olduğu, verilen mesajın hedef kitle tarafından alınıp alınmadığı, alındı ise yararlanılıp yararlanılmadığının saptanmasını amaçlar. Bu etkiyi ölçme yöntemi ise hedef kitle üzerinde araştırma yapmaktır. Çoğunlukla sormaca yöntemi ile dinleyicinin programlar hakkında bilgileri alınır. Yayın sonrasında programın etkisi ölçülmeye çalışılır. Ticari birer işletme olan özel radyolar bu konuda düzenli ve işlevsel araştırmalar yapmaktadır. Yayın sonrası yapılan değerlendirmelerle, programın etkisi hakkında bilgi sahibi olunması yanı sıra, programların sürdürülmesi, değiştirilmesi ya da kaldırılması ile sonuçlanan değişiklikler yapılır. Doğru cevap A'dır.

Radyonun tarihçesi, ilk olarak adı radyo olmasa da, İskoç fizikçi James Clerk-Maxwell ile başlar.