RADYO VE TELEVİZYON PROGRAMCILIĞININ TEMEL KAVRAMLARI - Deneme Sınavı - 6

İnternet radyo yayıncılığı açısından önemli olanakları beraberinde getirmektedir. Diğer kitle iletişim araçlarına oranla son derece hızlı ve etkileşimli bir araç olan internet, yayıncıyı, içerik açısından zamana ve mekana bağlı olmaktan kurtarır.  İnternet radyoculuğu, dileyen herkesin kendi yayınını yapmasına olanak sağlamaktadır. Dinleyici açısından diğer bir önemli avantajı da dinleyenin, istediği zaman, tekrar tekrar bu programları dinleme olanağı bulabilmesidir. IPot ve broadcast sözcüklerinin birleşmesi sonucu podcast sözcüğü türetilmiştir. Türkçe karşılığı olmadığı için podcast kavramı kullanılmaktadır. Podcast yöntemi ile basit bir biçimde herkes kendi programını yaparak mp3 formatında kaydedebilir. Geleneksel radyo anlıktır. Eğer dinleyici haberleri kaçırırsa bir diğerini beklemek zorundadır. Ancak internet radyoculuğu ve podcast yöntemi ile gerçekleştirilen radyo programlarında dinleyici istediği yayını, istediği zaman ve istediği kadarını dinleme şansına sahiptir.

Televizyonun, henüz insanların yaşamına dahil olmadığı, 1940'lı yıllar, radyonun altın çağlarını yaşadığı dönemlerdir. Bu dönemler, radyonun oturma odalarında başköşede yer aldığı ve hep birlikte dinlendiği zamanlardı. Sonrasında radyo, baş köşeyi televizyona bırakır. Artık radyo aynı anda dinlenen değil, sadece bir kişiye seslenen bir araç olmuştur. Radyo televizyona oranla çok daha kişisel bir araçtır. Dinleyici ile arasındaki mesafeyi en aza indirebilen radyo yayınları başarılı olmaktadır. Radyo yayınları dinleyiciyi farklı fiziksel ortamlarda yakalar. Radyo, evde, iş yerinde, okulda hatta yolda yürürken bile hedef kitlesine ulaşabilir. Diğer kitle iletişim araçlarından farklı olan radyo, sadece tek bir kişiye seslenirmişcesine yayın yapar. Radyonun en büyük avantajı insan sesinin gücüdür. Ses; acıyı, sevinci, üzüntüyü ve kahkahayı tüm çıplaklığıyla aktarır. İnsan sesi duyguları düşünceleri yazılı metinlerden daha iyi aktarır. Radyoda sunucunun verdiği bilgiden, metnin içeriğinden daha çok nasıl söylendiği önemlidir. Doğrudan bireye seslenen tek iletişim aracı radyodur. Bu seslenişte, dinleyici ve sunucu arasında tek bağ ise sunucunun dinleyene sesleniş biçimi ve sesidir.

Ses, radyo programlarının en temel unsurudur. Radyoda öncelikli olan sestir. Ses malzemesinin kullanılmasında, sözcüklerin seçimi, tümcelerin yapısı, dilin kullanımı önemli olmakla birlikte, bu sözcüklerin, tümcelerin insan sesi durumuna getirme de o denli önemlidir. Radyonun yayıncılık anlayışına ve formatına göre bir programda kimi zaman insan sesi daha çok kullanılırken , kimi zaman da müzik öne çıkmaktadır. Kendini müzikle tanımlayan bir radyonun öncelikli işlevi, hedef kitlesi doğrultusunda belirlenen, müzikleri öne çıkarmaktır. Bu durumda müzik ağırlıklı programlar, doğal olarak da müzik unsuru öne çıkmaktadır. Sözün öne çıktığı programlarda ise, müzik, programın ara unsuru olarak yer almaktadır. Bu tür radyolarda öncelik sözdedir. Haber radyolarında daha çok sözü ön plana çıkaran radyodur. Ses malzemesinin kullanılmasında; sözcüklerin seçimi, tümcelerin yapısı, dilin yetkinlikle kullanılması çok önemlidir. Ana dilini tüm incelikleriyle kullanabilen ve dili yetkin kullanan kişiler radyo için son derece önemlidir. Bir radyo programcısı insan sesinin gücünü bilmek zorundadır. Programcı hangi sesi, hangi oranda kullanacağını bilen kişidir. Programcı programı yazarken aynı zamanda sesleri zihninde duyabilen kişidir.

Başarılı bir radyo programı için, sesleri yerli yerinde ve gereğince kullanmak gereklidir. Hangi hedef kitleye yayın yaptığını bilen bir radyo programcısı, iletmek istediği mesajları doğru iletebilmek için, söz müzik ve efektten doğru zamanda sessizlikten de yararlanması gerekir. Zaman zaman sessizliğin de kullanıldığı programlar daha çok radyo drama programlarıdır. Programcı önemli önemsiz sesleri ayırt etmeli ve önem derecesine göre hepsini dengeli bir biçimde kullanmalıdır. Tüm unsurlar arasında denge kurulmazsa iletilmek istenen mesajın çok fazla sesle birlikte açıklığı ve anlaşılırlığı yok olabilir. Bir başka ifade ile  radyo programcılığında sesler kadar yerinde kullanılan sessizlikte gereklidir. Ancak yayıncılık uzun sessizlikleri kaldıramaz. Özellikle görsel malzemenin olmadığı düşünüldüğünde radyoda çok uzun süreli sessizlikler, dinleyicinin ilgisini dağıtabilir.

Radyo programlarında söz ve müzik kadar önemli üçüncü unsur ise efekttir. Efekt programlarda işlenen konulara canlılık, gerçeklik ve derinlik kazandırmak amacıyla kullanılan yardımcı bir unsurdur. Daha çok dramatik yapımlarda kullanılan efektler doğal ve yapay efektler olarak ikiye ayrılmaktadır. Doğal efektler daha önce sesin kaynağında kaydedilir. Yapay efektler ise; iç efekt olarak tanımlanır ve yayın sırasında yapılan efektlerdir. Efektler: Yer belirleme, sözün etkisini güçlendirme, zaman belirleme, atmosferi belirleme, programın giriş ve çıkışlarını belirleme, geçişleri belirlemede kullanılır. 

YER BELİRLEME EFEKTLERİ, dinleyicinin hayal gücünü harekete geçirerek, olayı geçtiği yeri belirler. SÖZ ETKİSİNİ GÜÇLENDİRME EFEKTLERİ,  sözlerle belirtilen durumu daha da güçlendirmek için kullanılır. Örneğin; odaya birinin girdiğini belirten sözler yanında kapı açılmasıyla ilgili efektin kullanılması, sözün etkisini arttırır. ZAMAN BELİRTME EFEKTLERİ, olayın geçtiği zamanı belirtmek için kullanılan efektlerdir. Zaman belirlemeye yardımcı olur. Sabah erken saatlerinin ifadesi olarak horoz sesinin kullanılması gibi. ATMOSFERİ BELİRLEME EFEKTLERİ, olayın geçtiği yeri ve içinde bulunduğu havayı belirlemek için kullanılır. Vapur sesi. tren sesi atmosferi belirlemede kullanılır. PROGRAMIN GİRİŞ ÇIKIŞLARINI BELİRLEME EFEKTLERİ, Programın tanıtılması için başlangıcında ve bitişinde kullanılır. Örneğin ekonomi ile ilgili program hazırlanırken programın başlangıcında ve bitişinde yazar kasa sesi kullanılabilinir. GEÇİŞ BELİRLEME EFEKTLERİ, daha çok drama yapımlarında sözler ilgili efektlerle ayrılabilir.

Bir radyo stüdyosu, yayın ve yapım stüdyosu olmak üzere iki stüdyodan oluşur. Radyo stüdyolarında programların gerçekleştirildiği bölüm; kayıt stüdyosu ve yayının yapıldığı bölüm ise yayın stüdyosudur. Çoğunlukla stüdyo, cam bölmeyle ayrılmış, iki odacıktan oluşur. Radyo yapım süreci için gereken cihazların bulunduğu, yayınlanmaya hazır programın oluşturulduğu yere yapım stüdyosu denir. Canlı olarak günlük yayınların yapıldığı yer ise; yayın stüdyosudur. Canlı yayın stüdyolarının normalde ses geçirmez bir cam bölmeyle kumanda odasından ayrı tutulması gerekir. Stüdyonun en temel özelliği ses geçirmez olmasıdır.

Kimi istasyonların kayıt stüdyosu olarak adlandırılan bir stüdyosu da vardır. Bu stüdyolar daha çok müzisyenlerin canlı etkinliklerini ve söyleşileri kaydetmek, program yapımını gerçekleştirmek için kullanır. Günümüz radyoculuğunda ise daha çok sunucunun, teknik işletmene gerek duymadan yayın cihazlarını da kendisinin kullandığı sistem kullanılmaktadır. Bu tip stüdyolarda, sunucuyla konuk aynı odadadır ve çalışıcı cihazların, sunucunun kolayca yönetebileceği sayıda ve kolaylıkta olmasına dikkat edilir. 

Yayın stüdyosu: Bir yayın stüdyosunda insanları sesini iletmek için mikrofonlar, telefon hatları, müzik ve diğer sesli kayıtlar için; CD, kaset, kartuş ve bant okuyucu ile bilgisayar hard-disk'i bulunur. Ayrıca stüdyoda ses kaynaklarının hepsini birbirleri ile harmanlamak için ve yayına dönüştürmek için bir ses masası bulunur. Stüdyoda aynı zamanda bir telefon dengeleme ünitesi bulunur. Bu cihaz, telefon görüşmelerini kaydedebilmek ya da canlı olarak yayınlanmak üzere ses masasına aktarılmasını sağlar.

Ses masası, radyo yayıncılığının en temel teknik araçlarından biridir. Programın birbirinde farklı olan parçalarının harmanlanması için ses masası kullanılır. Ses masası, birden fazla ses kaynağının yayın akışı içerisinde radyo vericisine gönderen elektronik bir cihazdır. Ses masasındaki düğmeler, sayısı kadar farklı araca kumanda edebildiğinin göstergesidir. Yükseltim, yönlendirim ve karıştırma devreleri olmak üzere ses masası ortalama üç çeşit devre fonksiyonuna sahiptir. 

Yükseltim; sinyalin, kullanılabilir seviyeye yükseltilmesidir. Yükseltim kanal serisidir; ses düzeyleri ayrı ayrı potlar ve yuvarlak ses alçaltıcılarla belirlenir. Ses masası, sinyalin gideceği yönün belirlenmesini, yönlendirilmesini sağlar. Sesleri tek tek ya da karıştırılmış olarak dinlemeyi sağlar. Buna yönlendirim denir. Karıştırma, ses masasından birden fazla sinyal, aynı anda yönlendirilebilir. Böylece sinyallerin her birinin seviyesi ayrı ayrı kontrol edilerek karıştırılır. Ses masası sayesinde arka planda çok yüksek olmayan bir müzik çalarken konuşmacının sesi duyurulabilmekte veya telefondan gelen ses ile konuşmacı aynı anda çıkış kanalına bağlanabilmektedir. Programcı yada sunucu programın yapısına göre istenilen kaynaktaki müzik veya sesi o kanala ait ses çubukları ile çıkış kanalına gönderebilmektedir. Ses masası, program bölümlerini ve programları birbiri ardına ekleyerek yayının aralıksız akmasını sağladığı için radyo yayıncılığının kalbidir. Ses masası, ancak bozulunca ya da kapatılınca durur. Bu da yayının durduğu anlamına gelmektedir. Bu nedenle, ses masasının durması yayının da durması demektir.

Ticari radyolar: Ticari radyo modeli, ilk olarak Amerika Birleşik Devletleri’nde geliştirilmiştir. Özel girişim tarafından kurulan ve yönetilen radyolardır. Birer işletme olan, özel radyoların öncelikli amacı, kâr elde etmektir. Ticari radyolar, gelirini reklam ve sponsorluktan elde ederler. Temelde bu iki ayrım radyoların yayın amaçlarını belirlemek üzere kullanılmaktadır. Bu iki temel ayrımın dışında görev alan mesleki kişilikler ve görevlerinin tanımlanması radyo programlarının anlaşılmasını kolaylaştıracaktır.

Radyonun diğer kitle iletişim araçlarına oranla en önemli özelliği kolay ulaşılabilmesidir. Radyo, dinleyicisi ile doğrudan iletişim kurar. Televizyonun, gazetenin ve internetin gerektirdiği özel dikkat seviyesine ihtiyaç duymaz. Radyo, bu özelliğinden dolayı, kimi zaman arabada, kimi zaman mutfakta, kimi zaman da yolda dinleyicisine eşlik eder.  Dinleyicinin tüm dikkatini almadan, yaşamını renklendirir ve sürpriz şarkılarla moral verir. Bu özelliğinden dolayı radyo bugün hala dinleyicinin hemen yanı başında, en özel zamanlarına eşlik eden önemli bir arkadaştır. Radyonun bir diğer önemli özelliği ve avantajı da ucuz olmasıdır. Radyo, hem dinleyici açısından hem de yayıncı açısından ucuz bir araçtır. Dinleyici açısından ucuzdur. Yayıncı açısından ucuzdur, çünkü hem radyo yayıncılığı teknolojisini kurmak, hem de yayın yapmak açısından, diğer kitle iletişim araçlarına oranla çok daha düşük maliyetlerle yapılabilmektedir. Radyo habercilik açısından da en düşük maliyetle ve en hızlı bir biçimde yayın yapma gücüne sahiptir. Televizyon haberleri için görüntü ihtiyacı, gazete için fotoğraf ve baskı için gerekli süre radyo için söz konusu değildir. Gerektiğinde cep telefonu ile programa bağlanarak olay yerinden canlı bağlantılar yapılabilir. Radyo haberleri çok kısadır ve sadece olguları aktarmaya odaklanır. Radyonun ve radyo haberlerinin basitliği ona hızlılık olanağını vermektedir. Radyo tüm bu avantajları gereği, dinleyicinin gündelik yaşamında ona eşlik etmektedir. Hiç kuşkusuz, teknolojik gelişmelerle birlikte radyoculuk da değişime uğramaktadır. Radyo, çoklu medya ortamına uyum sağlayan bir araçtır.

İnternet radyoculuğu, dileyen herkesin kendi yayınını yapmasına olanak sağlamaktadır. Dinleyici açısından diğer bir önemli avantajı da dinleyenin, istediği zaman, tekrar tekrar bu programları dinleme olanağı bulabilmesidir. IPot ve broadcast sözcüklerinin birleşmesi sonucu podcast sözcüğü türetilmiştir. Türkçe karşılığı olmadığı için podcast kavramı kullanılmaktadır. Podcast yöntemi ile basit bir biçimde herkes kendi radyo programını yaparak mp3 formatında kaydedebilir. Geleneksel radyo anlıktır. Eğer dinleyici haberleri kaçırırsa bir diğerini beklemek zorundadır. Ancak internet radyoculuğu ve podcast yöntemi ile gerçekleştirilen radyo programlarında dinleyici istediği yayını, istediği zaman ve istediği kadarını dinleme şansına sahiptir.

Ses, radyo programlarının en temel unsurudur. Doğada canlı varlıkların kendine ait sesleri vardır, ancak cansız varlıklar da ses çıkarır. Ses, herhangi bir maddenin titreşimi ile oluşur. Sesin saniyede yaptığı titreşimlere sesin frekansı denir. Ses ,frekans ile ölçülür. Sesin frekansı, nesnenin bir saniyede ne kadar titreştiğini gösterir. Ses havada birbirini izleyen dalgalar şeklinde iniş çıkışlarla yayılır. Bir sesi diğerinden ayırt etmemizi sesin özellikleri sağlar. Bu özellikler; sesin genliği, frekansı, tınısı ve ses sarmalıdır.

Radyo programları yapım biçimlerine göre, söz ve müzik programları olarak ayrılabilir. Müzik programları; ana öge olarak müziğin kullanıldığı programlardır. Bu programlarda, müzik unsuru doğrudan müzik iletisi olarak kullanılır. Ana mesajın söz ile iletildiği programlarda, söze vurgu yapmak, güçlendirmek ve program içerisinde geçişleri sağlamak için müzik kullanımı ise, dolaylı müzik iletisi olarak tanımlanmaktadır. Müziğin dolaylı kullanımı beş biçimde sınıflandırılmaktadır: Tanıtım (sinyal) müziği, geçiş müziği, fon (arka plan) müziği, ses efekti olarak müzik, dinleti müziği.

Radyo programlarının söz ve müzik kadar önemli üçüncü unsuru ise efekttir. Efekt, programlarda işlenen konulara canlılık, gerçeklik ve derinlik kazandırmak amacıyla kullanılan yardımcı unsurlardır. Daha çok dramatik yapımlarda kullanılan efektler doğal ve yapay efektler olarak ikiye ayrılmaktadır. Doğal efektler; daha önceden, sesin kaynağından kaydedilir. Araba korna sesi, su sesi, havlama ve gülme efektleri doğal ses efektleridir. Yapay efektler ise; iç efektler olarak tanımlanır ve yayın sırasında yapılan efektlerdir. Bir parça kâğıdı buruşturarak çıkartılan yangın sesi yapay efektlere verilebilecek en güzel örnektir. Efektler başlıca şu amaçlarla kullanılırlar: Yer belirleme, Sözün etkisini güçlendirme, zaman belirleme, atmosferi belirleme, program giriş ve çıkışlarını belirleme, geçişleri belirleme.

Bir radyo stüdyosu, yayın ve kayıt stüdyosu olmak üzere iki stüdyodan oluşur. Radyo stüdyolarında program yapımlarının gerçekleştirildiği bölüm; kayıt stüdyosu ve yayının yapıldığı bölüm ise yayın stüdyosudur. Çoğunlukla stüdyo, cam bölme ile ayrılmış iki odacıktan meydana gelir. Radyo yapım süreci için gereken cihazların bulunduğu, yayınlanmaya hazır bir programın oluşturulduğu yere yapım stüdyosu (production studio) denir. Canlı olarak günlük yayınların yapıldığı yer ise; yayın stüdyosudur (on-air studio). Canlı yayın stüdyolarının normalde ses geçirmez bir cam bölmeyle kumanda odasından ayrı tutulması gerekir. Stüdyoların en temel özelliği ses geçirmez olmalarıdır.

Sadece radyo ve televizyon stüdyolarında değil, mikrofonlar, gündelik yaşamın elektronik parçası olarak yer bulunmaktadır. İnsanlar, bilgisayarlarda çevrim içi iletişimin vaz geçilmez bir elemanı olan mikrofonu, farkında olmaksızın, cep telefonlarında ve sabit telefonlarda sıklıkla kullanmaktadır. Ancak daha profesyonel ortamlardaki mikrofonlar, aynı temel ilkeler üzerinde çalışsa da, donanımsal önemli farklılıklar gösterir. Havadaki titreşim sonucu ortaya çıkan ses, dalgalar halinde yayılır. Mikrofonlar, ses dalgalarının hareketini elektrik enerjisine dönüştürür ve bir kablo aracılığı ile ses masasına gönderir. İyi bir mikrofon, hareket enerjisini, elektrik enerjisine dönüştürme işini en iyi şekilde gerçekleştirir; çok küçük seslere duyarlıdır. Programcının sesi ne kadar nitelikli ve güçlü bir ses olursa olsun mikrofonun kalitesi yayını büyük ölçüde etkiler. Yaka mikrofonlarından, büyük konser kayıtlarının yapıldığı mikrofonlara kadar mikrofonların pek çok farklı model ve türleri vardır. Mikrofon türleri kullanım alanlarına göre seçilir. Radyo yayıncılığında kullanılan mikrofonlar, yapılarına, ses alma yönlerine ve etki alanlarına göre olmak üzere, üç ayrı gruba ayrılarak incelenebilir: Yapılarına göre mikrofonlar, yönelme karakteristiklerine göre mikrofonlar, etki alanına göre mikrofonlar. Yapılarına göre mikrofonlar, enerjinin hangi yönden değiştiğine bağlı olarak sınıflanabilir. Bunlar dinamik (dynamic), kondansatör (condenser) ve elektrostatik (electret) mikrofonlardır.

Verici Stüdyodaki yayının dinleyiciye ulaşmasını sağlayan en temel araç vericidir. Verici en temel şu üç öğeden oluşmaktadır: • Klavuzun bir parçası olabilen stereofonik kod yayıcı, • Taşıyıcı frekansı yöneten ve düşük frekans sinyaline göre frekans modülasyonunu sağlayan kılavuz modülatör, • Güç çoğaltıcı Radyo istasyonları, yayınlarının dinleyiciye sağlıklı bir biçimde ulaşabilmesi için vericiyi özenle seçmelidir.

Temelde yayıncılık anlayışlarına göre radyolar kamu hizmeti yayıncılığı modeli ve ticari yayıncılık olarak ikiye ayrılırlar. Kamu radyoları: Bu sistemde, yayın kurumunun geliri devlet tarafından karşılanır. Radyo ve televizyon örgütleri kamu yararına yönelik olarak, tarafsız, doğru ve eğitici yayın yapmakla yükümlüdürler. İngiltere’de BBC kamu radyolarına verilebilecek en güzel örnektir. BBC’nin geliri lisans bedeliyle sağlanmaktadır. Kamu hizmeti yayıncılığının öncelikli amacı, kâr elde etmek değil, toplumun her kesimine seslenebilmektir. Bu yayıncılık anlayışı, izlerkitleyi tüketici olarak değil, bir yurttaş olarak kabul etmektedir. Kamusal yayıncılık anlayışında, yurttaşa kaliteli program ulaştırma birincil hedeftir. Amaç; eğitici programlarla toplumun her kesimine seslenebilmektir. Bu anlayış, yayıncılığı kamusal bir görev olarak kabul eder ve bu doğrultuda kamuya ait olan frekansı, halkın bilgilendirilmesi için kullanır. Kamu hizmeti yayıncılığı modeli ilk olarak İngiltere’de benimsenmiştir. Türkiye’de devlet radyo kanallarından ve özel sektör tarafından yürütülen radyo yayınlarından söz edilebilir. Türkiye Radyo Televizyon Kurumu, devletin denetiminde ve özerk bir yapıda bulunmaması ile eleştirilmektedir. Kamu Hizmeti Yayıncılığı, halk için yapılan, halk tarafından finanse edilen ve halk tarafından kontrol edilen yayıncılıktır. Kamu yayın kurumu tüm ülkeye seslenir. Nüfusun tamamına erişerek, bilgilendirmek, eğitmek ve eğlendirmek amaçlanır. Siyasi parti ya da güç odakları ile ilişki söz konusu değildir. Amaç, toplumun her kesimine eşit ve bilgilendirici yayınlar yaparak kültürel ortamın gelişmesini ve kuşaktan kuşağa kültürel geçişi sağlamaktır.

Yorumcu Sunucular/Yıldız (Anchorman-Anchorwoman) Radyo ve televizyon haberlerinin yapımında ve sunumunda spiker ve yorumcu sunucular olarak bir ayrım yapılması yerinde olacaktır. Spiker, sadece haber metnini okumakla yükümlü kişidir. Yorumcu sunucular ise yalnızca sunucunun görevini üstlenmekle yetinmezler. Yorumcu sunucular genellikle sunuculuğa uygun nitelikleri açısından değil, toplumda güvenilirlikleriyle, deneyimleriyle, birikimleriyle, dürüstlükleriyle ve etkileyici kişilikleriyle bilinen kişilerdir. Tavırlarıyla ve sunum teknikleriyle izleyiciye güven veren bir kişilik sergilerler. Bu kişiler, haber toplantılarına katılan, haberi düzeltme ya da içeriğine dair fikir geliştirme ve düzenleme yetkisi olan, gerektiğinde haberin süresine dahi müdâhale edebilen kişidir. Haberin inandırıcılığı ve etkisi açısından yorumcu sunucuların etkisi önemlidir. Özellikle televizyon kanallarında yorumcu sunucular haberle birlikte anılan isimlerdir. Bu isimler kanalın haber yüzü olarak görülürler.