RADYO VE TELEVİZYON PROGRAMCILIĞININ TEMEL KAVRAMLARI - Deneme Sınavı - 23

Doğru cevap E'dir. Gürültü önleyen mikrofon, yönelme karakteristiklerine göre olan mikrofonlardan biri değildir.

Radyo, diğer kitle iletişim araçlarına oranla, hem dinleyici, hem de yayıncı açısından kolay bir araçtır.
Radyo dinleyicisi olabilmek için, sadece işitme yeteneğine sahip olmak yeterlidir. Oysa gazete ve dergi
okuyabilmek için okuma-yazma bilmek gerekir. Televizyonu izlemek için ona zaman ayırmak gerekir.
Küçük bir radyo alıcısı ile nerede olursa olsun, radyo dinlemek mümkündür. Radyonun diğer araçlar karşısındaki en büyük üstünlüğü dinleme kolaylığı ve rahatlığından kaynaklanır.

Buna göre cevap B seçeneğidir.

Müzik programları; ana
öge olarak müziğin kullanıldığı programlardır. Bu programlarda, müzik unsuru doğrudan müzik iletisi
olarak kullanılır. Ana mesajın söz ile iletildiği programlarda, söze vurgu yapmak, güçlendirmek ve
program içerisinde geçişleri sağlamak için müzik kullanımı ise, dolaylı müzik iletisi olarak
tanımlanmaktadır. Müziğin dolaylı kullanımı beş biçimde sınıflandırılmaktadır: Tanıtım (sinyal) müziği, geçiş müziği, fon (arka plan) müziği, ses efekti olarak müzik, dinleti müziği. Buna göre cevap D seçeneğidir.

Yer belirleme efektleri, dinleyicinin hayal gücünü harekete geçirerek, olayın geçtiği yeri belirlerler.
Olay, kalabalık bir mekânda geçiyorsa, gürültü efektleri, mekanı, dinleyicinin hayal edebilmesini sağlar. Sözün etkisini güçlendirme efektleri, sözlerle belirtilen durumu daha da güçlendirmek için kullanılır. Örneğin, odaya birinin girdiğini belirten sözler yanında, kapı açılması ile ilgili efektin kullanılması, sözün etkisini artırır.Atmosferi belirleme efektleri, olayın geçtiği yeri ve içinde bulunduğu havayı belirlemek için kullanılır. Vapur sesi, tren sesi ya da korno sesi atmosferi belirlemek için kullanılan seslerdir. Program giriş ve çıkışlarını belirleme efektleri, programın tanıtılması için başlangıcında ve bitişinde kullanılır. Örneğin ekonomi ile ilgili bir program hazırlanırken programın başlangıcında ve bitiminde kullanılan, yazar kasa sesleri ya da para sesleri kullanılabilir. Geçişleri belirleme efektleri, daha  çok drama yapımlarında sözler ilgili efektlerle ayrılabilir. Konunun, zamanın ve yerin değiştiğini belirlemek için tıpkı müzik gibi efektler de kullanılırlar.Zaman belirleme efektleri, olayın geçtiği zamanı belirtmek için kullanılan efektlerdir. Zamanı  belirlemeye yardımcı olur. Sabahın erken saatlerinin ifadesi olarak öten horoz sesi kullanmak,  kalabalık bir ortamı anlatabilmek için hafif gürültülü bir kalabalık grubun sesini kullanmak gibi. Doğru cevap E seçeneğidir


 

Tanıtım (sinyal) müziği: Programların başında ve sonunda, program metninin dışında, programın
adının müzik eşliğinde söylendiği tanıtıcı bir müzik kullanılır. Geçiş müziği: Söz programı içinde yer alan farklı bölümleri birbirinden ayırmak için veya tek konulu programların giriş, gelişme ve sonuç bölümlerini ayırmak için kullanılan müziktir. Fon (arka plan) müziği: Adından da anlaşılacağı gibi fon müziği, sözün arka planında kullanılır ve amacı sözün gücünü arttırmaktır.Dinleti müziği: Uzun süreli söz programlarda dinleyiciyi dinlendirmek, ilgisini ve dikkatini toplamak
amacı ile konuşmalar arasında kullanılan müzik parçalarıdır. Ses efekti olarak müzik: Özellikle oyunlaştırılmış söz programlarında müzik, ses efekti olarak kullanılmaktadır. Tıpkı fon müziği gibi ses efekti olarak müzik kullanımında da, vurgulanan bir  konuyu güçlendirmek veya arttırmak amacıyla kullanılan müziktir.

Televizyon iletişim sürecinde; 

İLETİM; Kaynaktan çıkan ses ve görüntü sinyallerinin elektronik olarak izlerkitleye ulaştırılmasıdır. 

Kaynak; Televizyon iletişim biçimleri içerisinde kaynak kavramı çok anlamlı olarak kullanılır. Genel anlamda kaynak kamu ya da ticari televizyonun anlatım olanaklarını kullanarak bir televizyon metnine dönüştürülmesidir. Yeryüzünde bir televizyon programı haline gelebilecek binlerce konu vardır. Televizyon dünyasının yaratıcı alanlarında çalışanlar bu konulardan bir tanesini seçer ve bir televizyon programı haline dönüştürmek için yaratıcı bir etkinlik gerçekleştirir. 

Yaratım; Bir fikrin, konunun, görüşün, olayın gerçeğin televizyonun anlatım olanaklarını kullanarak bir televizyon metnine dönüştürülmesidir. 

Etki/tepki; İzlerkitlenin televizyon programına beklentileri, ihtiyaçları doğrultusunda tepki vermesidir.

Geri Besleme; Televizyon programcılığında geri besleme dolaylı gerçekleşir.Televizyonda, izlerkitle duygu ve düşüncelerini doğrudan aktaramaz. Çünkü televizyon tek yönlü bir kitle iletişim aracıdır. Yeni kitle iletişim araçlarından önce izleyici anketleri, reyting ölçümleri izleyici yorumları ve kamuoyu bilgileri genel geri bildirim seçenekleriydi. 2000'li yılların yeni iletişim ortamlarıyla birlikte geri bildirim süreci İnternet yorumları, mobil telefon mwesajları gibi farklılıklar da gösterebilmektedir.

Televizyon programcılığı tıpkı fabrikada ki üretim süreci gibidir. En basitten, en karmaşığa kadar televizyon programlarının yaratın süreci diğer yaratım, üretim süreçlerine benzer.  Televizyon programcılığında bir konunun, bir fikrin, olayın, gerçeğin bir ekip tarafından, gerekli teknolojik altyapıyı kullanarak bir televizyon programına dönüştürülmesinde belirli aşamalar vardır. Televizyon yapım süreci; Yapım Öncesi, Yapım ve Yapım Sonrası olmak üzere üç aşamadan oluşur. 

YAPIM ÖNCESİ; Bir fikrin televizyon programına dönüştürülmesi sürecinden ilk görüntü kaydına kadar gerçekleştirilen aşama olarak tanımlanır. Projenin gerçekleştirilmesi için yapılan ilk kayıt ile birlikte artık yapım aşamasına geçilmiş olur. Yapım öncesi süreçte önce fikirler belirlenir ve bir konu üzerinde odaklanılır. Oluşturulan fikir önce basit sinopsis haline getirilir daha sonra ise geliştirme senaryosu olarak da tanımlanan tretmana dönüştürülür. Bundan sonraki aşamalar ise senaryolaştırma, çekim senaryolarının hazırlanması ve son olarak da (yapım sektöründe storyboard) görselleştirme kağıtları hazırlanır. Yapım öncesi çalışmalar ne kadar ayrıntılı ve titiz hazırlanırsa, yapım aşaması o denli başarılı olur.

 Yapım Öncesi: Yapım öncesi, bir fikrin televizyon programına dönüştürülmesi sürecinden yapılan ilk görüntü kaydına kadar gerçekleştirilen aşama olarak tanımlanır. Projenin gerçekleştirilmesi için yapılan ilk kayıt ile birlikte artık yapım aşamasına geçilmiş olur.
Yapım öncesi süreçte önce fikirler belirlenir ve bir konu üzerinde odaklanılır. 

TRETMAN: Bir televizyon programı için geliştirim senaryosudur. Belli bir sayfa sınırlaması yoktur. Kurmaca veya gerçeğe dayalı olsun programda neyin anlatılacağının belirlenmesidir. Senaryonun özetidir. Genellikle zaruri olmadıkça diyalog yoktur. Başlıca karakterler, programda yer alacak kişiler tanıtılır. 

Sinopsis

Senaryo 

Çekim Senaryosu 

Görselleştirme Kağıdı

Seçeneklerin tümü yapım öncesinde gerçekleştirilmektedir.

Mikrofon türleri kullanım alanlarına göre seçilir. Radyo yayıncılığında kullanılan mikrofonlar, yapılarına, ses alma yönlerine ve etki alanlarına göre olmak üzere, üç ayrı gruba ayrılarak incelenebilir: Yapılarına göre mikrofonlar, yönelme karakteristiklerine göre mikrofonlar, etki alanına göre mikrofonlar.
Buna göre cevap B seçeneğidir.

Yönelme karakteristiklerine göre mikrofonlar, dairesel-yönsüz mikrofonlar (omni-directional
mic.), iki yönlü-sekizsel mikrofonlar (bi-directional pressure gradient mic.), tek yönlü-yüreksel
mikrofonlar (uni-directional cardioid mic.), süper-yüreksel mikrofonlar (süper and hyper cardioid mic.), tele-tabanca mikrofonlar (ultra directional-short-gun mic.), telsizli mikrofonlar (contact mic.) olarak sıralanabilir.
Gürültü önleyen mikrofon, telsizli mikrofon ve boyun mikrofon ise  etki alanına göre mikrofonlar arasındadır. Bu nedenle cevap A seçeneğidir.

Programcı kafasında oluşturduğu taslakları bir program haline getirirken bazı temel kavramların, hazırlayacağı programın hangi kanalda, hangi zaman diliminde, hangi koşullarda yayınlanacağının da farkında olması gerekir. Bu farkındalık, program yapımcısının tasarlayacağı programın hedef kitlesine ulaşması açısından doğru bir tasarımın gerçekleştirilmesi için önemlidir. Program yapımında dikkat edilecek unsurlardan ilki yayının ölçeği ile ilgilidir. Tasarımcı programın hangi koşullarda ve hangi coğrafyaya nasıl bir ölçekte, ne kadar izleyiciye yayınlanacağı konusu yayın ölçeği kavramı ile tanımlanır. Televizyon yayınları, ulusal, bölgesel ve yerel olarak üç ana başlıkta toplanır. Ulusal yayın, bütün ülkenin yerleşik alanının % 70'den az olmamak üzere gerçekleştirilen yayınlara verilen addır. Bölgesel yayın ise; birbirine komşu en az üç il veya en çok bir coğrafi bölge alanının % 70'ine yapılan yayındır. Mülki taksimat itibarıyla en az bir ilçe (merkez ilçe dahil) veya bir ilin alanının en az % 70'ine yapılan yayınlar ise yerel yayın olarak adlandırılır.  

Seçeneklerdeki diğer şıklar, televizyonun yayın teknıği ile ilgilidir.

Yükseltim; sinyalin, kullanılabilir seviyeye yükseltilmesidir. . Sesleri tek tek ya da karıştırılmış olarak dinlemeyi sağlar. Buna; Yönlendirim denir Anten radyo, televizyon ve radar sistemlerinde, verici tarafından üretilen elektrik enerjisini  radyo dalgaları biçiminde yaymaya ya da radyo dalgalarını alıp, elektrik sinyalllerine dönüştürerek alıcıya iletmeye yarayan araçtır. Stüdyodaki yayının dinleyiciye ulaşmasını sağlayan en temel araç vericidir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Televizyonun anlatı yapısı ile sinemanın anlatı yapısı önemli benzerlikler içerir; ancak aralarında önemli ayrımların olduğunu da bilmek gerekir. Sinemada anlatı yapısı geleneksel ve modern olmak üzere ikiye ayrılır. Geleneksel anlatı yapısının kökeni Melies'e, hatta Aristoteles'e dek uzanır ve merkezinde bir öykü vardır. Bu öykü giriş, gelişme ve sonuç modeli üzerine temellenir. Bu üç bölüm tek bir öyküye dayanır ve olaylar sebep-sonuç zinciri içerisinde gerçekleşir. Geleneksel anlatı belli bir dengeyle başlar. Dengenin bozulmasına neden olan ana bir çatışma vardır ve çatışmanın ortaya çıkmasıyla olay örgüsü yavaş yavaş ilerlemeye başlar. Bu ilerleyişte yan çatışmalar da devreye girer. Geleneksel anlatı yapısının özü, bozulan dengenin yeni bir yapıya dönüşerek tekrar kurulması üzerinedir. 

Televizyon metinleri masal, roman ve film gibi anlatısal metinlerdir. Bununla birlikte televizyon anlatısı farklı bir anlatıdır. Televizyon ilk bakışta filme ait anlatı yapısı özelliklerini taşıyor gibi görünebilir, çünkü filmler, farklı drama türleri ve bunlara benzer metinler televizyon yayınları içerisinde sıklıkla yer alır. Oysa anlatı yapısı kavramını televizyon için ortaya koyarken durum oldukça farklıdır. ''Filmlerde çatışmanın çözülmesiyle birlikte sonlanan, bütünlüklü bir anlatı yapısı varken, televizyonda bu tür bir bütünlüğe çok fazla rastlanmaz. Televizyonda filmlerdekine benzer bir birlik, bütünlük bulunmaz. Televizyon programlarının anlatı yapısının kendi içinde oluşturduğu bütünlük, televizyon yayınının bütünü için aynı şekilde gerçekleşmeyebilir. Ardı ardına dizilen çeşitli türdeki programlarla televizyonun anlatı yapısı önemli farklılıklar oluşturabilir. Televizyon anlatı yapısını art ardına sıralanan farklı türler oluşturduğu için, tür kavramı bu yapıyı oluşturan temel ögelerden bir olarak görülebilir.

Bir kitle iletişim aracı olarak televizyonun anlatı yapısı kurmacaya ve gerçeğe dayalı metinler olarak iki farklı şekilde değerlendirilebilir. '' Kurmaca metinlerin düşsel öykülerle eşitlenirken, kurmaca olmayan metinlerin doğrudan 'gerçeğin' ta kendisi olarak eşitlenmesi'' olarak değerlendirmektedir, Ellis. Ancak televizyon metinlerindeki bu ayrımın artık değişmeye ve sınırlarının daha geçişken bir hale gelmeye başladığı söylenebilir.

Televizyonun türlere ayrılmış ve bölünmüş anlatı yapısı vardır ve bölünmeye rağmen anlatı akışkanlığını korur. Özellikle 24 saat sürekli ve kesintisiz yayın vaat eden günümüz televizyon yayıncılığının anlatı yapısının bu tanımla örtüştüğü söylenebilir. Türlerden ortaya çıkan bölümlemeler, 24 saatlik yayının genel sürekliliğini sekteye uğratmadan yayın devam eder. Televizyonun parçalanarak akan anlatısı onun geleneksel anlatının denge, dengenin bozulması ve farklı biçimde yeniden kurulmasına dayalı yapısından uzaklaştırır; onu süren, sonlanmayan, sürekli devam eden bir üst anlatı haline getirir. Parçalarla akan televizyon anlatısı farklı türleri ortak bir paydada birleştirir. Televizyon anlatısı türsel uzlaşmaların ötesinde, türleri içine alarak birbirine benzeştirir.

Televizyonun çok anlamlı metinleri geleneksel anlatılardan ve klasik gerçekçi metinden farklılaşır. Televizyonda çok anlamlılık, televizyon anlatısında farklı anlamların aynı anda taşınmasıdır. Bu durumu sağlayan faktör, televizyondaki kapalı metin ve açık metinle ilişkilidir. Kökeni edebi metinlere dayanan açık metin, okuyucuyu tek bir anlamla sınırlamayan, zengin ve karmaşık okumalara olanak sağlayan bir yapıdadır. Buna karşın kapalı metin, okuyucuyu tek bir anlama odaklayan, esnekliği olmayan, farklı yorumlara kapalı bir yapıdadır. Açık metinler, televizyon anlatısına esneklik kazandırmıştır. Bu esneklik, ironiler, şakalar, çelişkiler ve abartıların aynı anda kullanımına olanak sağlamaktadır. Bu yapısından dolayı televizyon anlatısında sabit bir anlamdan söz etmek mümkün değildir ve televizyon metni farklı okumalara açık bir metindir.

Akış televizyon yayınlarının birbirinden farklı türdeki programlarla sistematik bir şekilde ardı ardına dizilmesinden ortaya çıkar. Televizyonda akış, kesintiler yaratarak bölümleme ve sıralama olarak tanımlanır; televizyon yayınlarında akış, kesintiye uğrayan programların art arda sıralanarak bölümlemeler oluşturmasıdır. Romanın, öykünün, gazete yazısı veya haberin, sinema filminin kendi içinde bütünlüklü yapısına karşın, televizyon bu tür görünürde bütünlüklü yapılar toplamından oluşan bir sürekliliğe sahiptir. Bu süreklilik de akış olarak nitelendirilir. Williams'a göre, akış kavramı farklı programların sadece ardı ardına getirilmesi değildir, aksine ''bizzat televizyona ait planlı bir yapı''dır. İzleyicilerin de televizyon izlemeyi bırakıp yeniden başlamaları televizyon akışını bireysel anlamda değiştiren bir durumdur. Williams akış kavramını televizyon ve program izlemek arasındaki ayrımı örnek vererek açıklar: Zaten belirtildiği gibi, çoğumuz bu deneyimi tanımlarken, haberleri, bir oyunu ya da futbol maçını televizyonda izlediğimizi söylemek yerine, yalnızca televizyon izlediğimizi söyleriz, belirli bir program için açtığımızda bile kendimizi tekrar tekrar bundan sonraki ve daha sonraki programları izlerken buluruz. Akışın belirli aralıklar bulunmayan düzeni de zaten bunu destekler.

Televizyondaki akış kavramı gündelik yaşamın akışına benzerlik gösterir. Gündelik yaşamda insanların genel olarak yaptıkları işlerin ve eylemlerin zamansal dağılımı gibi televizyon yayınlarının da belirli bir zamansal sıralanışı vardır. Bu zamansal sıralanış ülkelere, televizyon şirketlerine ve hatta bu şirketlerin farklı kanallarına göre çeşitlilik gösterebilir. Bu durumu farklı program türlerinin art arda gelerek sadece bir akış değil aynı zamanda kültürel bir biçim oluşturması olarak açıklamamıştır, Williams. Televizyonu kültürel bir form biçimine dönüştüren kavramlardan birinin de akış olduğunu öne sürmektedir, Williams. Ayrıca tekil ve bağımsız programları incelemektense, televizyonda asıl incelenmesi gereken şey, günlük programcılığın bütünlüklü akışıdır. Televizyon programları film gibi ayrıştırırılmış, birbirinden bağımsız metinler değildir. Televizyonda akış filmlerde olduğu gibi ayrıştırılmış, birbirinden bağımsız metinler değil, bir programın diğeriyle başladığı iç içe geçtiği sürekli bir yapıdır.

Tür kavramının endüstriyel yönü izlerkitle ile sektör arasındaki uzlaşmayı düzenlerken, format kavramının endüstriyel yönü ise sektörün bizzat kendi iç düzenlemesinin bir sonucu olarak görülebilir. Bunun yanında tür genel bir  alanı, sınıflamayı ifade ederken, ''format kavramı tekil yapıya karşılık gelir ve yasal olarak telif oluşturabilecek bir özgünlük arz eden televizyon yapımlarının formüllerini içerir''. Oysa tür kavramı bir programı özgün olarak anılan bir kavram değildir. Program mekanı, karakterlerin sayısı, işlevleri, olay örgüsünde yer alabilecek anahtar öğeler, kurallar, kamera kullanımı gibi diğer programlarda görülmeyecek eşsiz ve kendine özgü ögeler, bir programın formatını oluşturan formüllerdir. Filmler bir kez üretilir ve bir ürün tür içerisinde anılabilir.Oysa televizyon programlarının kayda değer bir bölümü haftalık ya da günlük yayınlanır. Bu durum bir televizyon programından her hafta ya da her gün yapılması anlamına gelir. İşte haftalık olarak yayınlanan bu programların özgün yapısı, o programın formatını oluşturur.

Radyo programları yapım biçimlerine göre, söz ve müzik programları olarak ayrılabilir. Müzik programları; ana öge olarak müziğin kullanıldığı programlardır. Bu programlarda, müzik unsuru doğrudan müzik iletisi olarak kullanılır. Ana mesajın söz ile iletildiği programlarda, söze vurgu yapmak, güçlendirmek ve program içerisinde geçişleri sağlamak için müzik kullanımı ise, dolaylı müzik iletisi olarak tanımlanmaktadır. Müziğin dolaylı kullanımı beş biçimde sınıflandırılmaktadır: Tanıtım (sinyal) müziği, geçiş müziği, fon (arka plan) müziği, ses efekti olarak müzik, dinleti müziği. Görüldüğü üzere verilen maddelerin tamamı bu sınıflandırma içerisinde yer almaktadır. Doğru cevap E’dir.

Radyo programlarının söz ve müzik kadar önemli üçüncü unsuru ise efekttir. Efekt, programlarda işlenen konulara canlılık, gerçeklik ve derinlik kazandırmak amacıyla kullanılan yardımcı unsurlardır. Daha çok dramatik yapımlarda kullanılan efektler doğal ve yapay efektler olarak ikiye ayrılmaktadır. Doğal efektler; daha önceden, sesin kaynağından kaydedilir. Araba korna sesi, su sesi, havlama ve gülme efektleri doğal ses efektleridir. Yapay efektler ise; iç efektler olarak tanımlanır ve yayın sırasında yapılan efektlerdir. Bir parça kâğıdı buruşturarak çıkartılan yangın sesi yapay efektlere verilebilecek en güzel örnektir. Efektler başlıca şu amaçlarla kullanılırlar: Yer belirleme, Sözün etkisini güçlendirme, zaman belirleme, atmosferi belirleme, program giriş ve çıkışlarını belirleme, geçişleri belirleme. Görüldüğü üzere dinleyici kitlesini belirleme ve programın süresini belirleme şeklinde efektlerin amaçları yoktur. Doğru cevap C’dir.