RADYO VE TELEVİZYON PROGRAMCILIĞININ TEMEL KAVRAMLARI - Deneme Sınavı - 20

1950’lerde kuşkusuz, ülke gündemini belirleyen en önemli araç; gazete ve radyoydu. 

    Televizyon yayınını başlaması ve yaygınlaşmasıyla birlikte radyo eski altın dönemlerini geride bırakır. Artık oturma odalarının en değerli köşeleri, yerini televizyona bırakmıştır. Bu sırada radyo insana daha da yaklaşır ve dinleyiciye en yakın iletişim aracı olmayı başarır. Radyo, hayal gücünü en iyi kullanan yayın aracıdır. Ekranın görüntüleri, radyonun resimleri ile yarışamayacak kadar küçüktür. Radyonun sınırları dinleyicinin hayal gücü ile belirlenir. Bu nedenle
radyo; “zihin tiyatrosu” olarak da tanımlanır.

    Radyonun diğer kitle iletişim araçlarına oranla en önemli özelliği kolay ulaşılabilmesidir. Radyo,dinleyicisi ile doğrudan iletişim kurar. Televizyonun, gazetenin ve internetin gerektirdiği özel dikkat seviyesine ihtiyaç duymaz. Radyo, bu özelliğinden dolayı, kimi zaman arabada, kimi zaman mutfakta, kimi zaman da yolda dinleyicisine eşlik eder. Dinleyicinin tüm dikkatini almadan, yaşamını renklendirir ve sürpriz şarkılarla moral verir. Bu özelliğinden dolayı radyo bugün hala dinleyicinin hemen yanı başında, en özel zamanlarına eşlik eden önemli bir arkadaştır.
    Radyonun bir diğer önemli özelliği ve avantajı da ucuz olmasıdır. Radyo, hem dinleyici açısından hem de yayıncı açısından ucuz bir araçtır. Dinleyici açısından ucuzdur, çünkü; günümüzde çok düşük fiyatlara satılan radyolara ulaşmak mümkündür. Yayıncı açısından ucuzdur, çünkü hem radyo yayıncılığı teknolojisini kurmak, hem de yayın yapmak açısından, diğer kitle iletişim araçlarına oranla çok daha düşük maliyetlerle yapılabilmektedir.
    Radyo habercilik açısından da en düşük maliyetle ve en hızlı bir biçimde yayın yapma gücüne sahiptir. Televizyon haberleri için görüntü ihtiyacı, gazete için fotoğraf ve baskı için gerekli süre radyo için söz konusu değildir. Gerektiğinde cep telefonu ile programa bağlanarak olay yerinden canlı bağlantılar yapılabilir. Radyo haberleri çok kısadır ve sadece olguları aktarmaya odaklanır. Radyonun ve radyo haberlerinin basitliği ona hızlılık olanağını vermektedir. Radyo tüm bu avantajları gereği, dinleyicinin gündelik yaşamında ona eşlik etmektedir.

Televizyonun, henüz insanların yaşamına dâhil olmadığı, 1940’lı yıllar, radyonun altın çağlarını yaşadığı dönemlerdir. Bu dönemler, radyonun oturma odalarında başköşede yerini aldığı ve hep birlikte dinlendiği zamanlardır. Sonrasında radyo, baş köşeyi televizyona bırakır. Artık radyo aynı anda dinlenen değil, sadece bir kişiye seslenen bir araç olmuştur. Radyo, televizyona oranla çok daha kişisel bir araçtır.Dinleyici ile arasındaki mesafeyi en aza indirebilen radyo yayınları başarılı olmaktadır.
Radyo yayınları dinleyiciyi farklı fiziksel ortamlarda yakalar. Radyo, evde, iş yerinde, okulda, hatta yolda yürürken bile hedef kitlesine ulaşabilir. Diğer kitle iletişim araçlarından farklı olarak radyo, sadece tek bir kişiye seslenirmişçesine yayın yapar. Radyonun en büyük avantajı insan sesinin gücüdür. Ses; acıyı, üzüntüyü, sevinci ve kahkahayı tüm çıplaklığıyla aktarır. İnsan sesi duyguları, düşünceleri yazılı metinlerden daha iyi aktarır. Radyoda sunucunun verdiği bilgiden, metnin içeriğinden daha çok nasıl söylendiği önemlidir. Doğrudan bireye
seslenen tek iletişim aracı radyodur. Bu seslenişte, dinleyici ile sunucu arasındaki tek bağ ise sunucunun dinleyene sesleniş biçimi ve sesidir.

Radyo yapısı gereği anlıktır.Radyo, gönderdiği iletiler açısından kısa ömürlüdür. Bir dinleyici, saat başı verilen haberleri dinlemekte geç kalmış ise; bir sonraki bültene kadar beklemek zorundadır. Radyo programcısı, programını hazırlarken sadece kısa bir süre için dinleyicide etki yaratabileceğini bilmelidir. Sözün etkisi, dinlendiği anda gerçekleşmelidir. Bunun için programcı çok basit ve anlaşılır ifadeler kullanmalıdır. 

İnternet radyoculuğu, dileyen herkesin kendi yayınını yapmasına olanak sağlamaktadır. Dinleyici açısından diğer bir önemli avantajı da dinleyenin, istediği zaman, tekrar tekrar bu programları dinleme olanağı bulabilmesidir. IPot ve broadcast sözcüklerinin birleşmesi sonucu podcast sözcüğü türetilmiştir.
Türkçe karşılığı olmadığı için podcast kavramı kullanılmaktadır. Podcast yöntemi ile basit bir biçimde herkes kendi radyo programını yaparak mp3 formatında kaydedebilir. Geleneksel radyo anlıktır. Eğer dinleyici haberleri kaçırırsa bir diğerini beklemek zorundadır. Ancak internet radyoculuğu ve podcast yöntemi ile gerçekleştirilen radyo programlarında dinleyici istediği yayını, istediği zaman ve istediği kadarını dinleme şansına sahiptir.

Ses, radyo programlarının en temel unsurudur. Doğada canlı varlıkların kendine ait sesleri vardır, ancak cansız varlıklar da ses çıkarır. Bir sesi diğerinden ayırt etmemizi sesin özellikleri sağlar. Bu özellikler; sesin genliği, frekansı, tınısı ve ses sarmalıdır. 

Radyo öncelikli olarak sestir. Ses malzemesinin kullanılmasında, sözcüklerin seçimi, tümcelerin yapısı, dilin kullanımı önemli olmakla birlikte, bu sözcükleri, tümceleri insan sesi durumuna getirme de o denli önemlidir. Radyonun yayıncılık anlayışına ve formatına göre bir programda kimi zaman insan sesi daha çok kullanılırken, kimi zaman da müzik öne çıkmaktadır. Kendini müzikle tanımlayan bir radyonun öncelikli işlevi, hedef kitlesi doğrultusunda belirlenen, müzikleri öne çıkartmaktır. Bu durumda müzik ağırlıklı programlar, doğal olarak da müzik unsuru öne çıkmaktadır. Sözün öne çıktığı radyo programlarında ise, müzik, programın ara unsuru olarak yer almaktadır. Bu tür radyolarda öncelik
sözdedir. Haber radyoları daha çok sözü ön plana çıkartan radyolardır. Ses malzemesinin kullanılmasında; sözcüklerin seçimi, tümcelerin yapısı, dilin yetkinlikle kullanılması çok önemlidir. Ana dilini tüm incelikleri ile kullanabilen ve dile yetkin kişiler radyo için son derece önemlidir. Bir radyo programcısı insan sesinin gücünü bilmek zorundadır. Programcı hangi sesi, hangi oranda kullanacağını bilen kişidir. Programcı programı yazarken aynı zamanda sesleri zihninde duyabilen kişidir.

Radyo programlarının söz ve müzik kadar önemli üçüncü unsuru ise efekttir. Efekt, programlarda işlenen konulara canlılık, gerçeklik ve derinlik kazandırmak amacıyla kullanılan yardımcı unsurlardır. Daha çok dramatik yapımlarda kullanılan efektler doğal ve yapay efektler olarak ikiye ayrılmaktadır. Doğal efektler; daha önceden, sesin kaynağından kaydedilir. Araba korna sesi, su sesi, havlama ve gülme efektleri doğal ses efektleridir. Yapay efektler ise; iç efektler olarak tanımlanır ve yayın sırasında yapılan efektlerdir. Bir parça kâğıdı buruşturarak çıkartılan yangın sesi yapay efektlere verilebilecek en güzel örnektir. Efektler başlıca şu amaçlarla kullanılırlar:

        Yer belirleme efektleri, Sözün etkisini güçlendirme, zaman belirleme, atmosferi belirleme, program giriş ve çıkışlarını belirleme, geçişleri belirleme. Yeri belirleme efektleri, dinleyicinin hayal gücünü harekete geçirerek, olayın geçtiği yeri belirlerler. Olay, kalabalık bir mekânda geçiyorsa, gürültü efektleri, mekanı, dinleyicinin hayal edebilmesini sağlar. Eğer olay kırsal bir bölgede geçiyorsa, akan dere sesleri, hayvan sesleri ile ortam canlandırılmaya çalışılabilir.
       Sözün etkisini güçlendirme efektleri, sözlerle belirtilen durumu daha da güçlendirmek için kullanılır. Örneğin, odaya birinin girdiğini belirten sözler yanında, kapı açılması ile ilgili efektin kullanılması, sözün etkisini artırır.
       Zaman belirleme efektleri, olayın geçtiği zamanı belirtmek için kullanılan efektlerdir. Zamanı belirlemeye yardımcı olur. Sabahın erken saatlerinin ifadesi olarak öten horoz sesi kullanmak, kalabalık bir ortamı anlatabilmek için hafif gürültülü bir kalabalık grubun sesini kullanmak gibi.
       Atmosferi belirleme efektleri, olayın geçtiği yeri ve içinde bulunduğu havayı belirlemek için kullanılır. Vapur sesi, tren sesi ya da korno sesi atmosferi belirlemek için kullanılan seslerdir.
       Program giriş ve çıkışlarını belirleme efektleri, programın tanıtılması için başlangıcında ve bitişinde kullanılır. Örneğin ekonomi ile ilgili bir program hazırlanırken programın başlangıcında ve bitiminde kullanılan, yazar kasa sesleri ya da para sesleri kullanılabilir.
       Geçişleri belirleme efektleri, daha çok drama yapımlarında sözler ilgili efektlerle ayrılabilir. Konunun, zamanın ve yerin değiştiğini belirtmek için tıpkı müzik gibi efektler de kullanılabilir.

Stüdyo; Bir radyo stüdyosu, yayın ve kayıt stüdyosu olmak üzere iki stüdyodan oluşur. Radyo stüdyolarında program yapımlarının gerçekleştirildiği bölüm; kayıt stüdyosu ve yayının yapıldığı bölüm ise yayın stüdyosudur. Çoğunlukla stüdyo, cam bölme ile ayrılmış iki odacıktan meydana gelir. Radyo yapım süreci için gereken cihazların bulunduğu, yayınlanmaya hazır bir programın oluşturulduğu yere yapım stüdyosu (production studio) denir. Canlı olarak günlük yayınların yapıldığı yer ise; yayın stüdyosudur (on-air studio). Canlı yayın stüdyolarının normalde ses geçirmez bir cam bölmeyle kumanda odasından ayrı tutulması gerekir. Stüdyoların en temel özelliği ses geçirmez olmalarıdır. 

       Kayıt Stüdyosu: Kimi istasyonların kayıt stüdyosu olarak adlandırılan bir stüdyosu da vardır. Bu stüdyolar daha çok müzisyenlerin canlı etkinliklerini ve söyleşileri kaydetmek, program yapımını gerçekleştirmek için kullanılır. TRT gibi geleneksel radyolarda yayın ayrı bir kontrol odasından yönetilir. Burada yayının teknik olarak işleyişinden sorumlu bir teknik masa görevlisi vardır. Sunucu ve konuklar, teknik işletmen ve yapımcıdan cam bir bölme ile ayrılan, ses geçirmez bir odada bulunur. Mikrofonlar, stüdyo hoparlörleri ve kulaklıklar dışındaki bütün yayın cihazları, kontrol odasındadır. Günümüz radyoculuğunda ise daha çok sunucunun, teknik işletmene gerek duymadan, yayın cihazlarını da kendisinin kullandığı sistem kullanılmaktadır. Bu tip stüdyolarda, sunucuyla konuklar aynı odadadır ve çalıcı cihazların, sunucunun kolayca yönetebileceği sayıda ve kolaylıkta olmasına dikkat edilir. 

       Yayın Stüdyosu: Bir yayın stüdyosunda insanların sesini iletmek için mikrofonlar, telefon hatları, müzik ve diğer sesli kaynaklar için; CD, kaset, kartuş ve bant okuyucular ile bir bilgisayar hard-disk’i bulunur. Ayrıca stüdyoda ses kaynaklarının hepsini (ses, efekt ve müzik unsurlarını) birbirleri ile
harmanlamak için ve yayına dönüştürmek için bir ses masası bulunur. Stüdyoda aynı zamanda bir telefon dengeleme ünitesi bulunur. Bu cihaz, telefon görüşmesinin kaydedilmek ya da canlı olarak yayınlanmak üzere ses masasına aktarılmasını sağlar. Tüm bunların dışında, bir yayın stüdyosunda CD çalar, stereo kazanç kontrol cihazı (gain controller), efekt cihazı, Dijital ses kaseti (DAT, Dijital Audio Tape), pikap, yükseltici (amplifikatör), reference monitorü, mikrofon, kulaklık, ses işleyici (audioprosessor), radyo sinyalleri üzerinden sayısal bilgi aktarma sistemi (RDS, Radio Data System), olmak
üzere yayınla ilgili pek çok teknik araç ve gereç bulunmaktadır.

Mikrofon: Havadaki titreşim sonucu ortaya çıkan ses, dalgalar halinde yayılır. Mikrofonlar, ses dalgalarının hareketini elektrik enerjisine dönüştürür ve bir kablo aracılığı ile ses masasına gönderir. İyi bir mikrofon, hareket enerjisini, elektrik enerjisine dönüştürme işini en iyi şekilde gerçekleştirir; çok küçük seslere duyarlıdır. Programcının sesi ne kadar nitelikli ve güçlü bir ses olursa olsun mikrofonun kalitesi yayını büyük ölçüde etkiler.Mikrofon türleri kullanım alanlarına göre seçilir. Radyo yayıncılığında kullanılan mikrofonlar, yapılarına, ses alma yönlerine ve etki alanlarına göre olmak üzere, üç ayrı gruba ayrılarak incelenebilir: Yapılarına göre mikrofonlar, yönelme karakteristiklerine göre mikrofonlar, etki alanına göre mikrofonlar.

       Yapılarına göre mikrofonlar, enerjinin hangi yönden değiştiğine bağlı olarak sınıflanabilir. Bunlar dinamik (dynamic), kondansatör (condenser) ve elektrostatik (electret) mikrofonlardır. 

       Yönelme karakteristiklerine göre mikrofonlar, dairesel-yönsüz mikrofonlar (omni-directional mic.), iki yönlü-sekizsel mikrofonlar (bi-directional pressure gradient mic.), tek yönlü-yüreksel mikrofonlar (uni-directional cardioid mic.), süper-yüreksel mikrofonlar (süper and hyper cardioid mic.), tele-tabanca mikrofonlar (ultra directional-short-gun mic.), telsizli mikrofonlar (contact mic.).
       Etki alanına göre mikrofonlar, gürültü önleyen mikrofon, telsizli mikrofon ve boyun mikrofonudur.

Ses masası, radyo yayıncılığının en temel teknik araçlarından biridir. Programın birbirinden farklı tüm parçaların harmanlanması için ses masası kullanılır. Ses masası, birden fazla ses kaynağının, yayın akışı içerisinde radyo vericisine gönderen elektronik bir cihazdır. Ses masasındaki düğmeler, sayısı kadar farklı
araca kumanda edebildiğinin göstergesidir. Yükseltim, yönlendirim ve karıştırma devreleri olmak üzere ses masası ortalama üç çeşit devre fonksiyonuna sahiptir.
Yükseltim; sinyalin, kullanılabilir seviyeye yükseltilmesidir. Bir CD çalıcı ya da mikrofondan gelen voltaj, yayına vermek için yeterince yüksek değildir. Yükseltim kanal serisidir; ses düzeyleri ayrı ayrı portlar ve yuvarlak ses alçaltıcılarla belirlenir. Ses masası, sinyalin gideceği yönün belirlemesini,
yönlendirilmesini sağlar. Sesleri tek tek ya da karıştırılmış olarak dinlemeyi sağlar. Buna; Yönlendirim denir. Karıştırma, ses masasında birden fazla sinyal, aynı anda yönlendirilebilir. Böylece sinyallerin her birinin seviyesi ayrı ayrı kontrol edilerek karıştırılır. Ses masası sayesinde arka planda çok yüksek
olmayan bir müzik çalarken konuşmacının sesi duyurulabilmekte veya telefondan gelen ses ile konuşmacı aynı anda çıkış kanalına bağlanabilmektedir. Programcı ya da sunucu programın yapısına göre istenilen kaynaktaki müzik veya sesi o kanala ait ses çubukları ile çıkış kanalına gönderebilmektedir. Ses masası, program bölümlerini ve programları birbiri ardına ekleyerek yayının aralıksız akmasını sağladığı için, radyo yayıncılığının kalbidir. Ses masası, ancak bozulunca ya da kapatılınca durur. Bu da yayının durduğu anlamına gelmektedir. Bu nedenle; ses masasının durması yayının da durması demektir.

Programcı: Özel radyo ve televizyon yayıncılığında programcı, aynı zamanda yapımcıdır. Yapımcı, film ve müzik sektöründe parayı veren kişi olarak tanımlanırken, radyoculuk için bu tanım geçerli değildir. Yapımcı, radyo kanalının temel kişisidir. Geleneksel radyoculuk da bir programı birden çok kişinin ortak çalışması ile gerçekleşir. Ses teknisyeni, müzisyen, spiker, dramaturg ve yapımcı gibi pek çok farklı uzman bir arada çalışır. Özel radyolarda ise; programcı genellikle tek başına, tüm programı tasarlayan, içeriğini belirleyen, konuk bağlantılarını sağlayan ve programla ilgili her şeyden sorumlu kişidir. İyi bir programcı olmak için dikkat, araştırmacılık, gözlemcilik, yaratıcılık ve disiplin gereklidir. Dünyayı ve yaşadığı toplumu anlamaya çalışan, gündemi takip eden, akıcı ve düzgün konuşan aynı zamanda da hazır cevap olma, radyo programcılığında başarıyı elde eden kişilerin ortak özellikleridir. Bir program yapımcısında bulunması gereken özellikler; 

*   Sürekli bilgisini yenilemeli ve kültürlü olmalı,
*   İyi bir araştırmacı ve gözlemci olmalı,
*   Olaylara tarafsız bir açıdan bakabilmeli,
*   Gerektiğinde takım çalışması yapabilmeli,
*   Çalışma disiplini olmalı,
*   Ana dilini yetkinlikle kullanmalı,
*   Yaratıcı düşünceye sahip olmalı,
*   Hoşgörülü ve esnek olmalı,
*   Rekabetçi bir kişiliğe sahip olmalı,
*   Radyo teknolojisini kullanabilmeli,
*   Yasaları göz önünde bulundurarak yayın yapmalıdır.

Tarım programları

32. Gün

Sohbet programları

Kültür Programları

Talih Kuşu

Dini tören yayınları program yayını süresince reklamla kesilemez.

Çocuklara, gençlere, ailelere, genel dinleyici ve/veya izleyici kitlesine, çiftçi ve köylüler ile çeşitli iş ve meslek gruplarına yönelik olmak üzere, hitap edilen kitlenin bilgilendirilip gelişmesini amaçlayan ve yayın ilkelerine uygun olarak yapılan programlardır.

Dramatik Programlar – Spor Programları – Bilgilendiren/Eğlendiren Programlar

Taşınmaz mallar, hak ve yükümlülüklerin de dahil olduğu ürün ve hizmetlerin temini için, bir ücret karşılığında, doğrudan kamuya yönelik satış yayınları

Olimpiyat Açılış Törenleri

Dünyada ve ülkemizde radyo yayınları 1920’li yılların ikinci yarısına rastlamaktadır. Gazeteden sonra, kitlelerle buluşan ikinci kitle iletişim aracı olan radyo, televizyonun tarih sahnesindeki yerini alana kadar altın yıllarını yaşamıştır. Doğru cevap A şıkkıdır.