RADYO VE TELEVİZYON HABERCİLİĞİ - Deneme Sınavı - 7

Devlet yönetiminde, kamu kurum ve kuruluşlarında ortaya çıkabilecek yozlaşma biçimlerine bağlı olarak, yarattığı sonuçları şöyle sıralamak mümkündür:

Görüldüğü üzere verilen maddelerin tamamı bu sonuçlar arasında yer almaktadır. Doğru cevap E’dir.

İletişim faaliyetinin sosyal ve siyasal bir süreç olması itibariyla, tüm değer yargılarından arınmış bir gazetecilik düşünülemez. Gazetecilik, içeriğinin oluşumunda sürekli bir seçicilik ve yorumlama gerektirmesi nedeniyle, tam anlamıyla tarafsız kalınamamaktadır. Fakat gazetecinin demokratik siyasal iletişimde üstlenmiş olduğu sorumluluklar, bir takım niteliklere sahip olmasını gerektirmektedir. Gazetecinin her türlü baskıdan, çıkar çatışmasından ve maksatlı taraf tutma niyetinden uzak kalarak, haber ve yorumlarını olayların içsel gerçekliğinden ayrılmadan vermesi, mesleki ilişkilerle kişisel ilişkileri ve bağlılıkları birbirine karıştırmaması ve okuyucuya siyasal kadroları denetleme ve seçimlerde sağlıklı bir seçim yapma imkânı verecek doğru bilgi ve enformasyonu sağlaması, gerek meslek ahlakı, gerek demokratik sistemin işleyişine hizmet etmesi açısından topluma karşı en önemli sorumlulukları arasındadır. Doğru cevap E’dir.

Gazeteci, mesleği gereği siyasal ve ekonomik güç odaklarıyla hem iç içe hem de karşı karşıya olabilir. Bu güç merkezleri gazeteciyi denetim altında tutmak isteyebilir. Gazeteci hem özgür, hem tarafsız, hem gerçeğin peşinde ve hem de mesleğin tüm aşamalarında etik ilke ve değerler içinde kalmak zorundadır. Medyanın özgürlüğü, medyaya yön veren medya profesyonellerinin, var olan gerçekliği saptırarak kurgusal yani olmayan bir gerçeklik yaratma, olayları gerçek hallerinden ayırma, haberleri manipüle etme, yalan yayınlama, sansasyon yaratma özgürlüğü değildir. Elbette sınırsız özgürlük yoktur. Günümüzde kitle iletişim araçlarının etik anlayışının günlük çıkar ilişkilerine dayandığı ve ahlaki değer yargılarının kalmadığı, bu söyleminde klasik liberal çoğulcu söylem içinde kurulduğu gözlenmektedir. Basın özgürlüğünün kamunun en temel hakkı olan bilme hakkı üzerine inşa edildiği bilinmektedir. Oysaki kitle iletişim araçlarının iddia ettiklerinin aksine kamunun bilme hakkının tam ve doğru şekilde sıralanmadığı, çoğulculuk söylemi altında sorumsuz bir yayıncılık anlayışının sergilendiği görülmektedir. Böylece çoğulculuk liberal yapı içerisinde kavramsallaştırıldığında kitle iletişim araçlarında sorumsuzluğa yol açmaktadır. Oysa çoğulculuk toplumun gelişmesine katkıda bulunur. Çünkü kitle iletişim araçlarının çoğulcu söylemi alternatif görüşlerin kamuya sunulmasını sağlar. Ancak ülkemizde çoğulculuk çok sayıda kitle iletişim aracının yayın pazarından olması şeklinde algılanmaktadır. Mesleklerin de toplum içinde bir görevi vardır. Sağlıklı bir toplumda ancak topluma yararlı meslek erbabı bulunur. Topluma yararlı olan diğer mesleklerin de ana amaçlarından saptırılmaması gerekir. Bu meslekler ancak toplum için yararlı oldukları ölçü ve alanda meşru olurlar. Topluma zarar verildiği anda, toplumun kendisini savunma hakkı ve görevi doğmuş olur. Basın mesleği de bu kuralın dışında kalamaz. Gazetecilikte temel işlev gerçekleri bulup, bozmadan, abartmadan kamuoyuna yansıtmaktır. Gazeteciliğin temel ilkelerinden biri de haber ile haber ile yorum arasındaki belirgin ayrımın ortaya konularak bunların birbirleriyle karıştırılmasının engellenmesidir. Çünkü haber gerçeklere ve verilere dayalı bilgilenmedir. Yorum yazarın, yayımlayanın veya yayın şirketinin düşüncelerini, inançlarını, kişisel yargılarını içerir. Gazeteci insanoğlu adına konuşan, onun adına araştıran, vurgulayan, çözümleyen, çalışan kurumsal kişidir. Görüldüğü üzere tek doğru cevap A’dır.

Türk basınında da gazetecilik meslek ilkeleri çoğunlukla basın örgütleri ve kuruluşları tarafından oluşturulmuştur. Bunlar arasında Basın Konseyi’nin “Basın Meslek İlkeleri”, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin “Hak ve Sorumluluklar Bildirgesi”, Ekonomi Muhabirleri Derneği’nin “Etik İlkeleri”, Medya Etik Konseyi’nin “Etik İlkeleri” başlıca basın etik ilkeleridir. Ayrıca Doğan Medya Grubu’nun ilan etmiş olduğu “Doğan Medya Grubu Yayın İlkeleri” gibi basın kuruluşlarının sadece kendilerine bağlı medya kuruluşlarında çalışanların uymakla yükümlü olduğu etik ilkeleri de mevcuttur. Görüldüğü üzere tek doğru verilen eşleşme D’dir.

Sözü geçen meslek kuruluşlarının genel olarak benimsediği etik ilkeleri şu şekilde toparlamak mümkündür: Doğru ve gerçek haber yapmak. Tarafsız ve objektif olmak (Gazeteci ve yayın organı, her ne nedenle ve her ne biçimde olursa olsun, taraf oldukları bir olaydaki konumlarını kamuoyuna açıkça belirtmelidir). Doğruluğundan emin olunmaksızın haber yayınlamamak. Barış, demokrasi ve insan hakları gibi insanlığın evrensel değerlerini savunmak. Kimseyi ırkı, cinsiyeti, dili, milliyeti, dini, sınıfı ve felsefi inancı nedeniyle kınamamak, aşağılamamak. Şiddeti haklı gösterici, özendirici ve kışkırtıcı yayın yapmamak. Eleştiri sınırını aşmamak, iftira ve hakaretten kaçınmak. Cevap ve düzeltme hakkına saygılı olmak. Özel hayatın gizliliğine saygılı olmak. Masumiyet karinesi ve adil yargılanma ilkesini gözetmek. Mesleki dayanışmaya saygı göstermek. Başkalarının haberlerini ve yazılarını kendine mal etmemek. Mesleği özel amaç ve çıkarlara alet etmemek. Bilgi ve haber alma, yorum yapma ve eleştirme özgürlüklerini savunmak. Haber kaynaklarının gizliliğine ihanet etmemek. Saklı kalması kaydıyla verilen bilgileri, kamu yararı gerektirmedikçe yayınlamamak. Haber, yorum ve ilan-reklam metinlerini birbirlerinden ayrı tutmak. Fotoğraf yahut görüntünün güncel olup olmadığını açık biçimde belirtmek. Kamu yararı olmadıkça, belge temini amacıyla haber kaynaklarına para vermemek. 18 yaşından küçüklerin açık isimlerini ve fotoğraflarını yayınlamamak. Cinsel mağdurlarının fotoğraflarını, görüntülerini veya kimliklerini, açık kamu yararı olmadıkça yayınlamamak. Sağlık konusunda sansasyondan kaçınmak. Hastanelerde kimliğini açıkça belirtmek. Görüldüğü üzere kadınların sorunlarına duyarlı olmak maddesi bulunmamaktadır. Doğru cevap B’dir.

Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı olarak çalışmalarını sürdüren Radyo ve Televizyon Üst Kurulu RTÜK ile Televizyon Yayıncıları Derneği, ülkemizde yayıncılığın güçlendirilmesi, kalitesinin yükseltilmesi, güvenirliğinin arttırılması ve yayıncılık alanında yaşanan ve toplumun genelini etkileyen etik sorunlara çözüm getirilmesi amacıyla, 2007 yılında ortak bir çalışma yapmıştır. Bu çalışmaya yayın kuruluşları, sektörel meslek örgütleri, akademisyenler katılmış ve 12 maddeden oluşan “Yayıncılık Etik İlkeleri”ni kabul ederek imzalamış ve taahhüt altına alarak yayınlamışlardır. Doğru cevap D’dir.

“Yayıncılık Etik İlkeleri” şu maddelerden oluşmaktadır: İnsan onuruna, temel hak ve özgürlüklere saygılı olmak, İfade özgürlüğü ve haber alma hakkı çerçevesinde, olay ve olguları doğru, tarafsız ve eksiksiz yayınlamak, Yayıncılığı haksız amaç ve çıkarlar doğrultusunda kullanmamak, Çoksesliliğin ve kültürel çeşitliliğin korunmasına önem vermek, Yayınlarımızda ırk, renk, dil, din ve cinsiyet ayrımcılığına, aşağılama ve önyargılara yer vermemek, Kişi ve kurumların cevap ve düzeltme haklarına saygılı olmak, Toplumda korku ve infial yaratabilecek olaylar karşısında ve kriz zamanlarında sağduyulu davranmak Şiddeti teşvik etmemeye ve meşrulaştırmamaya özen göstermek, Özel hayata ve mahremiyete saygılı olmak, Kadınların sorunlarına duyarlı olmak ve kadınları nesneleştirmekten kaçınmak, Çocuk ve gençleri uygun olmayan içerikten korumaya özen göstermek, İzleyicilerin ve dinleyicilerin gereksinim, beğeni ve hassasiyetlerine önem vermek. Görüldüğü üzere I ve II. maddeler bulunmamaktadır. Doğru cevap D’dir.

Konuşma dilinde sözcüklerin değişimi, yazı diline oranla daha hızlıdır. Konuşma dili, aynı zamanda, yazı diline oranla daha doğaldır; bu nedenle cümledeki kurallar dizgesine, söyleyişlere yazı dilindeki kadar dikkat edilmeyebilir. Ancak yine de konuşma dilinin de kendine özgü, söyleyişe yönelik kurallarının vardır. Konuşma dilinde zaman içerisinde kelimelerin söyleyiş biçimleri değişe bilirken, yazı dilinde bu değişimin daha yavaş olduğu söylenebilir. Doğru cevap B'dir.

Uzun açıklamalardan kaçınılarak, doğrudan habere konu olan olay hakkında açık ve net bilginin verilmesi yine dikkatin yoğunlaştırılması açısından önemli bir noktadır. Doğru cevap D'dir.

Radyo ve televizyon haberciliğinde haberin giriş bölümü genellikle spiker ya da haber sunucusu tarafından bir metni okur gibi değil, daha çok anlatır gibi bir üslupla aktarılır. Televizyon haberciliğinde bu bölüm “Kamera Spikerde” bölümü olarak adlandırılır. Anlatım üslubuna da uygun biçimde konuşma dili tekniğinde seçilecek cümlelerin daha kısa, daha anlaşılır ve daha güncel dildeki sözcüklerle örtülü olmasına dikkat edilmelidir. Buradaki ifadelerin sıkıcı ya da monoton olmaması, yığma bilgiler içermemesi ve kendine özgü bir canlı ruhunun bulunması dikkat edilecek unsurlar arasındadır. Doğru cevap E'dir.

Türkçe’de mülakat, görüşme, söyleşi hatta kimi kez karşılıklı sohbet ya da soru cevap sözcükleriyle kullanılan  röportaj, radyo ve televizyon habercisinin araştırma ve soruşturma sonucunda hazırlamış olduğu program veya mülakattır. Doğru cevap C'dir

Gazete için yapılan röportajlarda genellikle süre sınırlandırması yoktur. Buna karşılık sayfa- sütun sınırlandırması olabilir. Doğru cevap A'dır.

Fransızca bir sözcük olan röportaj bir gazetecinin, bilgi kaynağı olarak nitelendirilen bir konuşmacı ile yaptığı görüşmedir. Her röportaj dördüncü bir öge olarak kabul edilebilecek olan kayıt cihazı , görüşmeci,görüşülen, dinleyici ögelerini içermektedir. Doğru cevap D'dir,

Yorumlayıcı (interpretative) röportajlarda konuğun bir husustaki fikri öğrenmeye çalışılır. Konuk, var olan durumdan çok, olabilecek şeyler, olasılıklar üzerinde değerlendirmeler yapacaktır. Doğru cevap C'dir.

5N+1K, haberin öğelerini oluşturan “Ne?”, “Ne zaman?”, “Nerede?”, “Nasıl?”, “Neden?” ve “Kim?” sorularından oluşmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Feature Röportaj: Bir konuyu uzun uzun geçmişiyle, geleceğiyle, yan etkileriyle ele alarak inceleyen ve haberden daha çok bilgi verme ağırlığı taşıyan röportaj türüdür. Feature röportaj özellikle, özel bir program içinde verilmesi gereken bir çalışma biçimidir. Doğru cevap D'dir.

Radyo ve televizyonda yapılan röportajlar konularına göre olduğu gibi röportajın yapıldığı mekana göre de sınıflandırılabilmektedir. Bunları genel olarak; olay yerinde yapılan röportajlar, kamuoyunun nabzını tutmak için yapılan sokak röportajları, stüdyo röportajları, telefonla/video konferans tekniği ile yapılan röportajlar olarak sıralamak mümkündür. Doğru cevap E'dir

Haber Yapımcısı Yapımcılar televizyon haberinde karar verici ve anahtar kişiler olarak değerlendirilmektedir. Programa ilişkin yetki ve sorumluluğu en üst düzeyde taşıyan kişiye ise yetkili (sorumlu) yapımcı denmektedir ki, bunlar haberin içeriğinden, düzenlenmesinden, hangi olayın haber olarak ele alınacağına ve genel olarak programın seyri hakkında karar veren yetkili ve yönetici sıfatındaki mesleki kişiliklerdir.

Muhabir, haber kaynaklarına ulaşarak bilgi toplayan, elde ettiği bilgileri habercilik dili ilkelerine göre (5N+ 1K) haber olarak tasarlayan ve yazan, iletişim kurma becerisine sahip, ifade ve anlatım gücü yüksek, röportaj tekniğine sahip, dilini iyi kullanabilen ve elbette tarafsız olma ilkelerini gözeten bir haberci mesleki kişiliktir.

Kurgu operatörü, olaya ait ham görüntüleri haber bülteni içerisinde o habere ayrılmış olan süre çerçevesinde görsel bir anlatım ve bütünlük içinde düzenlemekten sorumlu olan mesleki kişiliktir.