RADYO VE TELEVİZYON HABERCİLİĞİ - Deneme Sınavı - 22

Etik bir önermedir, çünkü kişiyi iyi ile kötü, doğru ile yanlış, güzel ile çirkin, değerli kılan ile kılmayan davranış kuralları konusunda serbest bırakır ve sadece iyi olanı, güzel olanı, doğru olanı, yakışanı, değerli kılanı yapmasını önerir. Kişi bunları yapıp yapmamakta özgürdür İyi ile kötünün, doğru ile yanlışın, değerli kılan ya da değersizleştirenin ne olduğunu söyleyen Etik, bunu bir ilkeler manzumesi ile yaparken, insanları bu ilkeleri uygulamaya sadece davet eder ve onları davranışlarında serbest bırakır. Önceliği bireyin doğru davranışlarda bulunmasını sağlamak olduğu için, her şeyden öte bir rehber niteliği taşır. Diğer deyişle etik, doğru davranışlar için başvurulacak bir rehber, bir kılavuzdur. Son olarak etik için, ahlaki eylemlere ilişkin bir kuram olduğu ama bu kuramı bilgi üretmek adına değil, eylem üretmek adına geliştirdiği söylenebilir. Bu nedenle etik, yalnızca güzel ilkeleri bir kenara yazılı olarak bırakmak ya da bunları yayımlamaktan öteye geçmemek değildir. Doğrudan hayata geçirilmesi için üretilmiş ilkeler ve değerlerdir. Düşünülen doğru, ahlaklı, iyi ve güzel olan davranışın, günlük olarak iş ve meslek alanlarında da uygulanmasına yöneliktir. Etiğin işlevi belirli bir davranış biçimini yasaklamak değil, kişinin tercih özgürlüğüne saygı göstererek onun erdemli davranmasını beklemek ve bu erdemli davranışı da nasıl yapacağını, hangi koşullarda uygulayacağını söylemektir. Görüldüğü üzere tek doğru bilgi A’dır.

Mesleki etik kurallarının uygulanması sadece o mesleğin üyelerini bağlamaktadır. Durkheim, farklı meslek sayısı kadar etik ilkelerin bulunduğunu söyleyerek, her mesleğin etik bilgisine sahip olmasının olanaksız olduğunu belirtmiştir. Ayrıca mesleki etik ilkeleri kavrayabilmek için mesleki bilgiye sahip olunması gerektiğinden, bu durum daha da olanaksızlaşmıştır. Bu nedenle Durkheim, kamunun kısmen dışında kalan mesleklerdeki etik ihlallerinin, kamusal duyguyu çok etkilemeyeceğini, ama büyüklükleri oranında kamu vicdanını etkileyeceğini belirtmiştir. Doğru cevap B’dir.

Bugün, devlet adına halka hizmet veren kamu kurum ve kuruluşlarımızın, kendi resmi web sitelerinde de kolaylıkla görülebilecek temel etik ilke ve değerlere göre, kamu hizmetinde çalışanlardan beklenen etik davranışlar; Adalet, Devlete Sadakat, Ehliyet ve Liyakat, Tarafsızlık, Dürüstlük, Nezaket, Saygı, Güven, Halka Hizmet Bilinci, Güler yüzlülük, Yardımseverliktir. Buna karşılık etik dışı davranışlar ise, Ayrımcılık, Kayırma, Rüşvet, Yolsuzluk, Usulsüzlük, İstismar, sömürü, İhmal, savsaklama, İşe siyaset karıştırma, Psikolojik yıldırma ve baskılar (mobbing), Hakaret ve küfür, Yetkinin kötüye kullanımı, Dedikodu ve Zimmet olarak belirlenmiştir. Görüldüğü üzere doğru cevap C’dir.

Devlet yönetiminde, kamu kurum ve kuruluşlarında ortaya çıkabilecek yozlaşma biçimlerine bağlı olarak, yarattığı sonuçları şöyle sıralamak mümkündür:

Görüldüğü üzere verilen maddelerin tamamı bu sonuçlar arasında yer almaktadır. Doğru cevap E’dir.

İletişim faaliyetinin sosyal ve siyasal bir süreç olması itibariyla, tüm değer yargılarından arınmış bir gazetecilik düşünülemez. Gazetecilik, içeriğinin oluşumunda sürekli bir seçicilik ve yorumlama gerektirmesi nedeniyle, tam anlamıyla tarafsız kalınamamaktadır. Fakat gazetecinin demokratik siyasal iletişimde üstlenmiş olduğu sorumluluklar, bir takım niteliklere sahip olmasını gerektirmektedir. Gazetecinin her türlü baskıdan, çıkar çatışmasından ve maksatlı taraf tutma niyetinden uzak kalarak, haber ve yorumlarını olayların içsel gerçekliğinden ayrılmadan vermesi, mesleki ilişkilerle kişisel ilişkileri ve bağlılıkları birbirine karıştırmaması ve okuyucuya siyasal kadroları denetleme ve seçimlerde sağlıklı bir seçim yapma imkânı verecek doğru bilgi ve enformasyonu sağlaması, gerek meslek ahlakı, gerek demokratik sistemin işleyişine hizmet etmesi açısından topluma karşı en önemli sorumlulukları arasındadır. Doğru cevap E’dir.

Gazeteci, mesleği gereği siyasal ve ekonomik güç odaklarıyla hem iç içe hem de karşı karşıya olabilir. Bu güç merkezleri gazeteciyi denetim altında tutmak isteyebilir. Gazeteci hem özgür, hem tarafsız, hem gerçeğin peşinde ve hem de mesleğin tüm aşamalarında etik ilke ve değerler içinde kalmak zorundadır. Medyanın özgürlüğü, medyaya yön veren medya profesyonellerinin, var olan gerçekliği saptırarak kurgusal yani olmayan bir gerçeklik yaratma, olayları gerçek hallerinden ayırma, haberleri manipüle etme, yalan yayınlama, sansasyon yaratma özgürlüğü değildir. Elbette sınırsız özgürlük yoktur. Günümüzde kitle iletişim araçlarının etik anlayışının günlük çıkar ilişkilerine dayandığı ve ahlaki değer yargılarının kalmadığı, bu söyleminde klasik liberal çoğulcu söylem içinde kurulduğu gözlenmektedir. Basın özgürlüğünün kamunun en temel hakkı olan bilme hakkı üzerine inşa edildiği bilinmektedir. Oysaki kitle iletişim araçlarının iddia ettiklerinin aksine kamunun bilme hakkının tam ve doğru şekilde sıralanmadığı, çoğulculuk söylemi altında sorumsuz bir yayıncılık anlayışının sergilendiği görülmektedir. Böylece çoğulculuk liberal yapı içerisinde kavramsallaştırıldığında kitle iletişim araçlarında sorumsuzluğa yol açmaktadır. Oysa çoğulculuk toplumun gelişmesine katkıda bulunur. Çünkü kitle iletişim araçlarının çoğulcu söylemi alternatif görüşlerin kamuya sunulmasını sağlar. Ancak ülkemizde çoğulculuk çok sayıda kitle iletişim aracının yayın pazarından olması şeklinde algılanmaktadır. Mesleklerin de toplum içinde bir görevi vardır. Sağlıklı bir toplumda ancak topluma yararlı meslek erbabı bulunur. Topluma yararlı olan diğer mesleklerin de ana amaçlarından saptırılmaması gerekir. Bu meslekler ancak toplum için yararlı oldukları ölçü ve alanda meşru olurlar. Topluma zarar verildiği anda, toplumun kendisini savunma hakkı ve görevi doğmuş olur. Basın mesleği de bu kuralın dışında kalamaz. Gazetecilikte temel işlev gerçekleri bulup, bozmadan, abartmadan kamuoyuna yansıtmaktır. Gazeteciliğin temel ilkelerinden biri de haber ile haber ile yorum arasındaki belirgin ayrımın ortaya konularak bunların birbirleriyle karıştırılmasının engellenmesidir. Çünkü haber gerçeklere ve verilere dayalı bilgilenmedir. Yorum yazarın, yayımlayanın veya yayın şirketinin düşüncelerini, inançlarını, kişisel yargılarını içerir. Gazeteci insanoğlu adına konuşan, onun adına araştıran, vurgulayan, çözümleyen, çalışan kurumsal kişidir. Görüldüğü üzere tek doğru cevap A’dır.

Türk basınında da gazetecilik meslek ilkeleri çoğunlukla basın örgütleri ve kuruluşları tarafından oluşturulmuştur. Bunlar arasında Basın Konseyi’nin “Basın Meslek İlkeleri”, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin “Hak ve Sorumluluklar Bildirgesi”, Ekonomi Muhabirleri Derneği’nin “Etik İlkeleri”, Medya Etik Konseyi’nin “Etik İlkeleri” başlıca basın etik ilkeleridir. Ayrıca Doğan Medya Grubu’nun ilan etmiş olduğu “Doğan Medya Grubu Yayın İlkeleri” gibi basın kuruluşlarının sadece kendilerine bağlı medya kuruluşlarında çalışanların uymakla yükümlü olduğu etik ilkeleri de mevcuttur. Görüldüğü üzere tek doğru verilen eşleşme D’dir.

Sözü geçen meslek kuruluşlarının genel olarak benimsediği etik ilkeleri şu şekilde toparlamak mümkündür: Doğru ve gerçek haber yapmak. Tarafsız ve objektif olmak (Gazeteci ve yayın organı, her ne nedenle ve her ne biçimde olursa olsun, taraf oldukları bir olaydaki konumlarını kamuoyuna açıkça belirtmelidir). Doğruluğundan emin olunmaksızın haber yayınlamamak. Barış, demokrasi ve insan hakları gibi insanlığın evrensel değerlerini savunmak. Kimseyi ırkı, cinsiyeti, dili, milliyeti, dini, sınıfı ve felsefi inancı nedeniyle kınamamak, aşağılamamak. Şiddeti haklı gösterici, özendirici ve kışkırtıcı yayın yapmamak. Eleştiri sınırını aşmamak, iftira ve hakaretten kaçınmak. Cevap ve düzeltme hakkına saygılı olmak. Özel hayatın gizliliğine saygılı olmak. Masumiyet karinesi ve adil yargılanma ilkesini gözetmek. Mesleki dayanışmaya saygı göstermek. Başkalarının haberlerini ve yazılarını kendine mal etmemek. Mesleği özel amaç ve çıkarlara alet etmemek. Bilgi ve haber alma, yorum yapma ve eleştirme özgürlüklerini savunmak. Haber kaynaklarının gizliliğine ihanet etmemek. Saklı kalması kaydıyla verilen bilgileri, kamu yararı gerektirmedikçe yayınlamamak. Haber, yorum ve ilan-reklam metinlerini birbirlerinden ayrı tutmak. Fotoğraf yahut görüntünün güncel olup olmadığını açık biçimde belirtmek. Kamu yararı olmadıkça, belge temini amacıyla haber kaynaklarına para vermemek. 18 yaşından küçüklerin açık isimlerini ve fotoğraflarını yayınlamamak. Cinsel mağdurlarının fotoğraflarını, görüntülerini veya kimliklerini, açık kamu yararı olmadıkça yayınlamamak. Sağlık konusunda sansasyondan kaçınmak. Hastanelerde kimliğini açıkça belirtmek. Görüldüğü üzere kadınların sorunlarına duyarlı olmak maddesi bulunmamaktadır. Doğru cevap B’dir.

Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı olarak çalışmalarını sürdüren Radyo ve Televizyon Üst Kurulu RTÜK ile Televizyon Yayıncıları Derneği, ülkemizde yayıncılığın güçlendirilmesi, kalitesinin yükseltilmesi, güvenirliğinin arttırılması ve yayıncılık alanında yaşanan ve toplumun genelini etkileyen etik sorunlara çözüm getirilmesi amacıyla, 2007 yılında ortak bir çalışma yapmıştır. Bu çalışmaya yayın kuruluşları, sektörel meslek örgütleri, akademisyenler katılmış ve 12 maddeden oluşan “Yayıncılık Etik İlkeleri”ni kabul ederek imzalamış ve taahhüt altına alarak yayınlamışlardır. Doğru cevap D’dir.

“Yayıncılık Etik İlkeleri” şu maddelerden oluşmaktadır: İnsan onuruna, temel hak ve özgürlüklere saygılı olmak, İfade özgürlüğü ve haber alma hakkı çerçevesinde, olay ve olguları doğru, tarafsız ve eksiksiz yayınlamak, Yayıncılığı haksız amaç ve çıkarlar doğrultusunda kullanmamak, Çoksesliliğin ve kültürel çeşitliliğin korunmasına önem vermek, Yayınlarımızda ırk, renk, dil, din ve cinsiyet ayrımcılığına, aşağılama ve önyargılara yer vermemek, Kişi ve kurumların cevap ve düzeltme haklarına saygılı olmak, Toplumda korku ve infial yaratabilecek olaylar karşısında ve kriz zamanlarında sağduyulu davranmak Şiddeti teşvik etmemeye ve meşrulaştırmamaya özen göstermek, Özel hayata ve mahremiyete saygılı olmak, Kadınların sorunlarına duyarlı olmak ve kadınları nesneleştirmekten kaçınmak, Çocuk ve gençleri uygun olmayan içerikten korumaya özen göstermek, İzleyicilerin ve dinleyicilerin gereksinim, beğeni ve hassasiyetlerine önem vermek. Görüldüğü üzere I ve II. maddeler bulunmamaktadır. Doğru cevap D’dir.

Televizyonun yayıncılığının yangınlaşarak kitleselleşmesi.

Televizyon haberciliğinin gücü, Titanic faciası sırasında yadsınamayacak şekilde ortaya çıkmıştır.

Bu altüst oluş, kamu yayıncılarının da bir parçası oldukları yeni bir yayıncılık ortamının oluşmasına neden olmuştur (Mutlu, 2001:28).

Olayın kolay açıklanabilir olması.

Belirli bir gündem haber konusunun, farklı kişilerce ve bakış açılarıyla ele alındığı haber program türü.

Müzik ve efektlere sıklıkla başvurulan programlardır.

Amerika Birleşik Devletleri’ nde 1920’de Pittsburg kentinde başlamıştır.

Az sayıda ve çok sınırlı bir kesimin ilgileneceği bir konuyu içermesi.

Radyo haber metinleri yazılırken dilbilgisi kurallarına uyulur. Ancak radyo metinlerinde bazı yazım kuralları, düz metindekilerden farklı biçimde kullanılabilirler. Örneğin; noktalama işaretlerinin radyo metinlerinde genellikle iki işlevi bulunmaktadır: Duraklamalar (esler) ve vurguları belirtmek. Duraklamaları belirtmekte virgül, nokta, tire işareti, üç nokta bazen de noktalı virgül kullanılır. Radyo metinlerinde virgül, diğer yazılı malzemeye oranla çok daha sık kullanılır ve kısa duraklamaları işaret eder. “Virgülün kullanımında geçerli yazım kurallarına uymak gerekmez. Tire işareti ve üç nokta, virgülün işaret
ettiğinden daha uzun duraksamalar için kullanılır, yazılı malzemelerde vurgu genellikle ünlem ve soru işaretleriyle yapılır (Yüksel ve Gürcan, 2005:226).

Sayfa 86' da sorunun cevabı açık bir şekilde verilmiştir.