Yaşlılıkta İhmal, İstismar ve Şiddet

Yaşlı istismarı 

Yaşlı istismarı; fiziksel istismar, psikolojik/duygusal istismar, ekonomik istismar, cinsel istismar, ihmal ve terk etme olmak üzere toplam 6 başlık altında toplanabilir.

Yaşlı bireyin tanıdığı ve güvendiği kişi ya da kişiler tarafından kasıtlı olarak baskıya, tehditlere ve ruhsal şiddete maruz bırakılması, psikolojik/duygusal istismar olarak nitelendirilmektedir.

Yaşı istismarı türlerinden İhmale örnek verilebilir.

Dünya Sağlık Örgütü şiddeti; yaralanma, ölüm, psikolojik zarar veren, kayıpla sonuçlanma olasılığı taşıyan veya sonuçlanan, kişinin kendisine, başka bir kişiye, gruba ya da topluluğa karşı fiziksel güç kullanması olarak tanımlamıştır.

Kültürel teorilere göre şiddet, toplumun özelliklerinden biri olan, kültürle bütünleşmiş ve toplum içerisinde öğrenilen bir davranış olarak tanımlanmaktadır. Bu teorilere göre bazı toplumlar kültürel yapılarından dolayı şiddete daha fazla meyil gösterirler. Yapısal teorilere göre ise işsizlik, yoksulluk, ekonomik krizler ve sosyal hizmetlerin eksikliği gibi sosyal etmenler bireylerin engellenmişlik duygusu yaşamalarına ve şiddete başvurmalarına sebep olmaktadır. Etkileşimsel teori ise, şiddet eğilimini bireyin bulunduğu ortamla olan etkileşimine bağlar. Ailesel ilişkilerin zayıf veya kötü olması; sosyal çevrede uyuşturucu madde ve alkol kullanılması; kesici, delici ve ateşli silahlara ulaşımın kolay olması gibi etmenler şiddeti besleyen unsurlardır.

Şiddetin gerginlik, akut eylem ve balayı aşamaları vardır. Şiddet bu aşamaları içeren kısır döngü şeklinde artarak devam eder.

Yaşçılık, diğer bir deyişle yaş ayrımcılığı, bir kişiye ya da bir gruba yaşlarından ötürü yapılan her türlü ayrımcılık ve önyargı anlamına gelmektedir.

Yaşlı istismar ve ihmal olasılığını artıran birçok risk faktörü bulunmaktadır. Bu risk faktörleri, sosyal etmenler,  yaşlı bireyden kaynaklanan risk faktörleri ve bakım veren bireyden kaynaklanan risk faktörleri olarak sınıflandırılabilir.

Fiziksel İstismarın Belirtileri:

Fiziksel saldırıya uğradığına dair şikayet

Açıklanamayan düşmeler ve kazalar

Olağan dışı bereler, morluklar, yanıklar ve kesikler

Olağan dışı yaralar ve kanamalar

Vücut üzerinde parmak izleri

Yırtık veya sökük kıyafetler

Aşırı ya da yetersiz kullanılan ilaçlar

Yaşlı bireyin birçok doktora ve hastaneye başvurması

Duygusal ve Psikolojik İstismarın Belirtileri:

Uyku bozuklukları ve beslenme düzeninde değişiklikler

Korku, akıl karışıklığı, boyun eğme Pasiflik, hayattan geri çekilme, depresyon

Çaresizlik, ümitsizlik, kaygı

Çelişkili ifadeler ve ikilemler (mental hastalıklardan kaynaklanmayan)

Açık konuşmada tereddüt

Bakıcıyla her türlü fiziksel, sözel veya göz kontağından kaçınma

Sosyal izolasyon

Cinsel İstismarın Belirtileri:

 Cinsel saldırıya uğradığına dair şikâyet

Alışılmadık cinsel davranışlar

Saldırganlık, geri çekilme gibi alışılmadık davranış değişiklikleri

Kendine zarar verme

Sık sık ortaya çıkan karın ağrısı şikayetleri

Açıklanamayan vajinal veya anal kanamalar

Tekrar eden genital enfeksiyonlar veya göğüs ve genital bölgelerde bereler

Yırtılmış, lekelenmiş ya da kanlı iç çamaşırları

Ekonomik İstismarın Belirtileri:

 Hesaptan düzensiz ve yaşlı bireyin ihtiyacından fazla para çekilmesi

Yaşlı bireyin varlığından çok para çekilmesi

“Yeni” akraba ve arkadaşlara devredilen mal varlıkları ya da onlar için değiştirilen vasiyet

Kayıp mal varlığı ve eşyalar

Kredi kartında şüpheli hareketlilikler

Bakım düzeyinin yaşlı bireyin gelir ve varlık seviyesiyle uyuşmaması

Tedavi edilmemiş tıbbi ya da mental hastalıklar

İhmalin Belirtileri:

Beslenme bozuklukları, sıvı veya kilo kaybı

Çeşitli akut hastalıkların uzun sürmesi

Kir, dışkı ve idrar kokuları

Yatak yaraları ve lezyonlar

Görme ve işitme güçlükleri

Kirli giysiler ve eşyalar

Bakımsız tırnak ve saçlar

Yetersiz bakım işaretleri ve hijyen eksikliği

Bakım veren bireyde görülen istismar ve ihmal belirtileri:

Bakım veren kişinin yorgun ve stresli gözükmesi

Bakım veren kişinin yaşlı bireye karşı aşırı ilgili ya da ilgisiz olması

Bakım veren kişinin yaşlı bireyi inkontinans (idrar tutamama) gibi davranışlar yüzünden suçlaması

Bakım veren kişinin saldırgan davranması

Bakım veren kişinin yaşlı bireye çocukça ya da insanlık dışı davranması

Bakım veren kişinin madde bağımlılığı ya da istismar öyküsünün bulunması

Bakım veren kişinin, yaşlı bireyin tek başına başkalarıyla görüşmesine izin vermemesi

Bakım veren kişinin sorulan sorulara savunarak cevap vermesi, hatta düşmanca ya da kaçamak yanıtlar vermesi

Bakım veren kişinin yaşlı bireye uzun süredir bakıyor olması

Böyle durumlarda yaşlı birey rahatlatılmalı, sorular sorulurken yumuşak bir ses tonu kullanılmalı; suçlayıcı, yargılayıcı, küçümseyici ifadelerden kaçınılmalıdır. Seçilen cümle ve sözcüklerin yaşlı bireyin eğitim ve kültür seviyesine uygun olmasına dikkat edilmelidir. İstismarın belirlenmesine yönelik sorular doğrudan veya dolaylı yollarla yaşlı bireye yöneltilebilir.

Eş-istismarı modeli,

Destekleyici model,

Yetişkin koruma modeli.

Yaşlı istismarı yasal açıdan suç unsuru oluşturmaktadır. Bu yüzden yasal düzenlemelerin tüm istismar çeşitlerini kapsayacak şekilde yapılması, caydırıcı cezaların verilmesi ve takip edilmesi, kurumsal bakım koşullarının yasalarla düzenlenmesi ve ihlal durumunda hukuki yaptırımların devreye sokulması, yaşlı istismarını önlemede alınabilecek hukuki tedbirler arasındadır. Ayrıca yaşlı istismarının rapor edilmesinin zorunlu hale getirilmesi de yaşlı istismarı açısından caydırıcı bir önlem olabilir.

Bu kuramlar ekolojik yaklaşım, durumsal yaklaşım, sosyal alış-veriş kuramı, sembolik etkileşim yaklaşımı ve feminist yaklaşımdır.

Sosyal alışveriş kuramı, “sosyal etkileşim en az iki insan arasında ödül ve cezanın alışverişi ile ilgilidir ve insanların tamamı ödülü artırmak ve cezayı azaltmak ister” varsayımına dayanmaktadır (Blau, 1973). Bu kuram, aile yaşamı içinde gelişen ve yetişkinlikte de sürdürülen taktikler ve tepkilerle ilişkili olarak kurban ve istismarcı arasındaki bağımlılığın nasıl oluştuğunu açıklamaktadır.