Yaşlılıkta Becerileri Koruma ve Geliştirme

Yaşam beklentisi; toplumdaki ölüm olasılıklarından yararlanılarak, koşullar sabit kaldığı takdirde yeni doğmuş olan bir bebeğin kaç yıl yaşama olasılığı olduğunun hesaplanmasıdır.

Otuzlu yaşlardan sonra işlevsel kapasite, genetik özelliklere, yaşam biçimine ve genel sağlık
düzeyine bağlı olarak azalma eğilimi göstermektedir.

Kas-iskelet sistemi işlevlerindeki gerileme, bireylerin fiziksel aktivite ve katılım düzeyini
sınırlandırır, bu da motor becerilerin korunması başta olmak üzere, bilişsel, iletişim
ve sosyal-duygusal becerilerin zamanla daha az kullanılmasına yol açar.

Yaşlanma sürecinde özellikle sinir sistemi, duyu sistemi ve kas-iskelet sisteminde meydana
gelen gerilemeler bireylerin bilişsel, motor, dil-konuşma ve sosyal-duygusal alanlardaki beceri
düzeylerinde yetersizliklere yol açmaktadır.

Yaşlılıkta vücut sistemlerindeki değişimler bireylerin hem beceri
düzeylerini olumsuz yönde etkiler, hem de bazı becerileri yerine getirirken yardım alma,
yönlendirme ihtiyacının ortaya çıkmasına, bazı becerilerde yardımcı araçları kullanmalarına
yol açar.

Günlük yaşam becerilerinden kastedilen

1. Temel günlük yaşam becerileri (kişisel günlük yaşam becerileri).
2. İleri günlük yaşam becerileridir.

Temel günlük yaşam becerileri; bireylerin ana becerilerini kapsayıp kişinin kendi
vücudunun bakımına ilişkin aktivitelere odaklanır. Öz bakıma ilişkin bu beceriler;
• Banyo yapma/duş alma
• Büyük ve küçük tuvalet tutma becerisi (bağırsak ve mesane kontrolü)
• Giyinme-soyunma
• Yeme ve yutma
• İşlevsel yer değiştirme (yataktan ayağa kalkma, tuvalete oturma, yürüme, merdiven
inip-çıkma, sandalyeye oturma-kalkma vb. )
• Cinsel aktivite
• Tuvalet hijyeni
• Kişisel cihazların bakımını (işitme cihazı, el-ayak-bacak için özel tasarlanmış
ortez ve yardımcı cihazlar) içerir

Yaşlı bireye ilişkin faktörler incelenirken; yaşlının özel
becerileri ve özellikleri, performans becerileri, fiziksel ve sosyal çevresi, kültürel, kişisel
durumu veya koşulları hakkında bilgi toplanmalıdır.

Yaşlı bireye ilişkin faktörler dışında performans becerilerine ilişkin değerlendirmeler de yapılmalıdır

Yaşlanan bireylerin günlük yaşam becerileri sırasında yaşadığı güçlüklerin belirlenmesi
kapsamlı değerlendirmeyle mümkündür. Değerlendirme alanları; temel günlük
yaşam becerileri, ileri günlük yaşam becerileri, istirahat ve uyku, eğitim, iş, hobi, boş zaman
ve sosyal katılımı kapsamalıdır.

Yaşlı bir birey bir beceriyi; bağımsız, gözetimle, koruma
amaçlı yardımla, minimal yardımla, orta düzeyde yardımla, maksimum yardımla yada
başkasına bağımlı olarak yerine getirebilir.

Artan bilişsel gerilik ve duyu kayıpları yaşlı bireylerde bazı belirtileri ortaya çıkarabilir. Bunlar;
• Dizartrik konuşma: Geveleyerek konuşma
• Afazik konuşma: Kelimeleri iletişim için kullanamama
• Agnozi: Nesneleri isim veya görünüş olarak hatırlama becerisinde kayıp
• Apraksi: Amaçlı hareketleri sergileme becerisinde kayıp, bu kayıp kullanılan kelime
biçimlerini hatırlamamayı da kapsayabilir.

Sözel iletişimde güçlük, yaşlı bireylerin davranışları üzerinde olumsuz tutum ve davranışlara yol açarken, iletişimi
zayıflatacak ve yaşlıda problem davranışlara yol açacak şu yaklaşımlardan kaçınılması gerekir:
• Sözel iletişim sırasında soyut veya sembolik kavramlar kullanmayın. Örneğin; “çok
yağmur yağıyor” cümlesi yerine “bardaktan boşalırcasına yağmur yağıyor” cümlesi
kullanılmamalıdır.
• Gereksiz detayları olan uzun karmaşık cümleler kullanılmamalıdır.
• Sözel iletişim sırasında aceleci olunmamalıdır.
• Yaşlının iletişim teşebbüsleri düzeltilmemelidir.
• Yaşlının söylenileni bir defada anlaması beklenmemelidir.
• Yaşlıya yeni kelimeler, işaretler veya semboller sunulmamalıdır.
• Bakım personeli çok yoğun bir iş anında veya çevresinde bir yoğunluk varken yaşlı
bireyle iletişim için kendisini zorlamamalıdır.

Öğrenme aşamaları aşağıdaki sırayla gerçekleşir. Bunlar;
1. İlk edinim
2. Akıcılık
3. Kalıcılık
4. Genelleme (öğrenmenin transfer edilmesi) dir.

Temel ve ileri günlük yaşam becerilerine ilişkin ilk öğretim denemeleri ilk edinim fazı
olarak adlandırılır.

Yaşlı bireyin nörolojik ve diğer sorunlar sonucu kaybettiği becerileri tekrar öğrenmesine
yardımcı olmak için öğretimsel yaklaşımlar kullanılır. Özellikle yürüyüş,
denge, kavrama, bırakma, giyinme, yemek yeme, vb. becerilerin yeniden öğretimi
sağlanarak günlük yaşamda olabildiğince bağımsız olmaları beklenir.

Yaşlı bireye temel ve ileri günlük yaşam becerilerinde olabildiğince bağımsızlık kazandırılması
amacıyla öğretimsel müdahalede şu lkelerin uygulanması gerekir:

Öğretimi sunulacak becerinin önemi ve nasıl bir beceri olduğu yaşlı veya yakınına
anlatılmalıdır

İlgili beceri için yaşlının bilişsel ve fiziksel düzeyine ve becerinin özelliklerine uygun
bir öğretim yaklaşımı seçilmelidir

İlgili becerinin yaşlı bireye öğretimi için ortamda düzenleme yapılmalıdır

İlgili becerinin öğretimi için hangi ipuçlarının (yardım düzeyleri) kullanılacağı
planlanmalıdır

Beceri öğretiminde yaşlının performansını teşvik etmek ve hedef becerinin sonraki
denemede tekrar doğru şekilde açığa çıkma olasılığını arttırmak için pekiştireçler
(ödül) belirlenmeli ve hedef beceriyi doğru sergiledikten sonra yaşlı ödüllendirilmelidir.

Yaşlı bireylerle beceri öğretimi çalışmalarında bilişsel düzeyi elverişli ise kendi performansından
memnuniyet düzeyi sorulmalı ve daha aktif katılımı için beklentileri
ve hedefleri tartışılmaldır.

Beceri öğretimi sırasında öğrenme ortamının yaşlı bireye göre yapılandırılması gereklidir.

Becerilerin öğretimi sırasında alternatif araç-gereçler kullanarak günlük yaşam sırasında
karşılaşılacak farklılıkların yol açacağı bilinmezlik veya zorluklar asgari
düzeye indirilmelidir

Zincirleme becerilerin (örneğin; çay hazırlama, giyinme, yatak toplama, diş fırçalama)
basamaklara ayrılarak sırasıyla aşamalı şekilde öğretilmesi gerekir

Yaşlanan bireyin azalan hareket kapasitesi, denge kaybı ve eşlik eden nörolojik (felç, parkinson,
kafa travması, alzheimer, sinir yaralanmaları, vb.) ve ortopedik sorunlar (romatizmal
hastalıklar, bel problemleri, kırıklar, osteoporoz, vb.) bireyin kaldığı ev veya huzurevi
ortamında bazı fiziksel düzenlemeleri gerektirmektedir

Yaşlı bireyin yer değiştirmesini kolaylaştırmak için, koltuk değneği, yürüteç veya tekerlekli sandalye kullanılabilir.

Yaşlı bireyler için çevresel düzenleme, yaşlı bireyin yaşam alanında bireyin aktivite ve katılım düzeyini
engellemeyecek ölçüde düzenlemelere gidilerek (örneğin; mutfak tekrar düzenlenerek
yemek hazırlamanın kolaylaştırılması), fonksiyonları destekleme (örneğin; gözlük kullanımını
sağlamak), günlük rutini planlama (örneğin; yapılacaklar listesi organize etmek),
güvenliği sağlama (örneğin; düşmesine veya yaralanmasına neden olabilecek nesneleri
ortamdan kaldırmak), evdeki eksiklikleri giderme (örneğin; çevredeki yetersiz duyusal
uyaran, zayıf aydınlatma), yaşam alanını kolaylaştırma ve geliştirme (örneğin; yaşamdan
zevk almasına yardımcı olma, yatağını pencereye doğru çevirme) veya yeni bir yaşam
alanına taşınma şeklinde sınıflandırılır.

Yaşlı bireylerde felç, parkinson, multiple sklerozis gibi nörolojik hastalıklar, itihaplı eklem romatizmaları ve ortopedik sorunlar ve eşlik eden el-göz koordinasyon sorunları çatal, kaşık ve bıçak kullanarak yemek yemeyi ve yeterince
beslenmeyi güçleştirir.

Yaşlanma sürecinde olan bireylerin temel ve ileri günlük yaşam becerilerinde bağımsızlık
düzeylerini korumaları sağlık ve iyilik halinin sürdürülmesi ile yakından ilişkilidir