PSİKO-SOSYAL REHABİLİTASYON - Deneme Sınavı - 9

Sosyal etmenler arasında demografik değişiklikler, sosyo-ekonomik yapı gösterilebilir. Düşük gelir ve düşük eğitim düzeyi bakım veren kişileri istismara itmektedir. Yaşlı istismarına zemin hazırlayan diğer bir faktör ise sosyal politikaların yokluğu ya da yetersizliği olarak nitelendirilebilir. Yaşlılar için özel olarak geliştirilmiş sosyal politikaların olmayışı, yaşlı bireyleri hem ekonomik, hem de manevi açılardan bakıcılara bağımlı hale getirmektedir ve bu durum istismar olasılığını artırmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Duygusal ve psikolojik istismar belirtileri şunlardır:

Doğru cevap C'dir.

Yaşlılık döneminde özyeterliği arttırmanın çeşitli yolları bulunmaktadır. Bu faktörlerin başında yaşlı kişiyle doğru ve etkili iletişim kurmak gelmektedir. Doğru iletişim ve etkileşim yoluyla kişilerin kendilerini gerçekleştirme düzeyleri desteklenebilir. Yaşlılık döneminde bağımsız bir yaşam sürme, daha aktif ve üretken olma, kendilerini daha iyi hissettirecek hobiler geliştirme yararlı olabilir.

Yurt dışında yaşlı istismarının belirlenmesi için bir takım ölçekler geliştirilmiştir (Cohen, 2011). Hwalek-Sengstock Yaşlı İstismar Tarama Testi (H/S-EAST) başta olmak üzere Yaşlı İstismarı Şüphesi Testi (EASI), İstismar Taramasına Hassasiyet Ölçeği (VASS), Bakıcı İstismar Taraması (CASE) gibi ölçekler yaşlı bireylerin istimara uğrayıp uğramadığını belirlemek için geliştirilmiş ölçeklerdir. İstismarın alt boyutlarını ölçmek için Algılanan Duygusal İstismar Ölçeği (EAPS) gibi duygusal/psikolojik istismarı ölçmeye yönelik sübjektif ölçekler de geliştirilmiştir. Doğru cevap D'dir.

Yaşlı istismarının ortaya çıkışını açıklamaya çalışan birçok kuramsal yaklaşım bulunmaktadır. Bu kuramlar, taşıyabileceğinden daha fazla yük yüklenmiş bakım vericinin özelliklerini açıklayan durumsal model, bağımlı yaşlı ve istismar failini anlatan alışveriş kuramı, zihinsel/duygusal olarak örselenmiş istismarcıyı anlatan psikopatoloji modeli ve çocuklukta yaşanan ihmal ve istismar vurgusuna dayanan sosyal öğrenme kuramlarıdır. Yaşlı istismarının arkasında yatan nedenler arasında daha önce de belirtildiği gibi bireysel özellikler bulunmaktadır. Bireysel özelliklere dayanan kuramlar ise, ilişkilerdeki güç dengesizliğine dayanan feminist kuram, yaşlıların toplumda marjinalleşmesini anlatan politik-ekonomi kuramı gibi kuramlardır. Doğru cevap B'dir.

Durumsal yaklaşımın kökeni çocuk istismarı ve aile içi şiddet konusundaki ana perspektiflere dayanmaktadır (Phillips, 1986). Durumsal modele göre stresli durumlar, bakım vericinin yaşlı bireyi istismar etmesine neden olmaktadır. Yaşlı birey fiziksel veya ruhsal engeli nedeniyle bir stres kaynağı olarak görülür. Bu yaklaşım yaşlıya yönelik kötü muamelenin stresli durumlara akıl dışı bir tepki olduğunu ima etmektedir. Bu kurama göre istismarla bağlantılı durumsal değişkenler bakım verici, yaşlı birey veya her iki tarafın sosyal ve ekonomik koşulları ile ilgili olabilir. Bu kuramın en önemli eksikliği istismarcıların yaşadığı stresin aynısını yaşayan bazı bakım verici-lerin yaşlılarını neden istismar etmediğini açıklayamamasıdır. Bu yaklaşım, yaşlı bireyi bir stres kaynağı olarak tanımlaması nedeniyle de eleştirilmektedir ve istismarın asıl nedenlerine ulaşılmasını sınırlayan bir bakış açısıdır. Doğru cevap D'dir.

1989 yılında Kanada’da yaşlı istismarı konusunda ulusal düzeyde bir araştırma yürütülmüştür (Podnieks, 1990). Araştırma kapsamında özel konutlarında oturan Kanadalı yaşlıların %91’i ile görüşme yapılmıştır. Araştırma sonuçları özetlendiğinde: özel konutlarda oturan Kanadalıların %4’ü istismara uğradıklarını bildirmişlerdir. İstismar türleri açısından maddi istismar en yaygın istismar türüdür. Doğru cevap E'dir.

Motivasyon, kişiyi bir davranışı sergilemeye iten etkendir. Hastalıkta da sağlıkta da motivasyon önemli bir kavramdır.

Yapılan bir araştırmaya göre yaşlının motivasyonunu etkileyen faktörler; (Öz, 2002);
• Yaşlanma ile ilgili düşünceler,
• Ölüm hakkında düşünceler,
• Hayata genel bakış,
• Aile statüsü,
• Hedef ve idealler,
• Sosyal durumdur

Türkiye’de yaşlı istismar ve ihmali hakkında yapılan araştırmalar oldukça sınırlıdır. Mevcut çalışmalarda ise bulgular farklılık göstermektedir (Lök, 2015). Yapılan bir araştırmada, çalışmaya katılan yaşlıların, %25,6’sının istismara maruz kaldığı gözlemlenmiştir. Literatüre paralel olarak, istismar eden kişilerin tamamının yakın akrabadan (%41,3’ü gelinler) oluştuğu belirlenmiştir. Doğru cevap A'dır.

Duygusal destek psikolojik faktörlerdendir.

Risk faktörleri göz önünde bulundurulduğunda, kadınlarda, 75 ve üzeri yaş grubunda, dullarda, ilkokul mezunu olmayanlarda, iki ve daha az sayıda yaşayan çocuğu olanlarda, çocuğunun/akrabasının evinde ikamet edenlerde, yalnız yaşayanlarda, dört ve daha fazla kişi ile birlikte yaşayanlarda, hafif/orta bilişsel bozukluğu olanlarda ve günlük yaşam etkinliklerinde yetersiz olanlarda istismara uğrama olasılığının daha yüksek olduğu belirlenmiştir (İlhan, 2006). Doğru cevap D'dir.

Benlik Saygısı: Bireyin kendini kabul etmesi, saygı duyması, kendine güvenmesi ve inanması biçiminde ifade edilen düşünce, duygu ve davranışların bir bütünüdür.

Rol kaybı: Rol kaybı, kişilerin önceden yürüttükleri görev ve sorumlulukları bırakmak zorunda kalmalarıdır.

Yaşam doyumu, bir insanın
beklentileriyle (ne istediği),
elinde olanların (ne elde ettiği)
karşılaştırılmasıyla elde edilen
durum ya da sonuçtur.

Yaşlı bireyin çevresiyle ve ailesiyle ilişkileri artırılmalıdır.

Kişiyi aksiyon göstermeye iten etmen motivasyondur.

Literatürde yaşlıların yaşam doyumunu etkileyen bazı etmenlerin; cinsiyet, yaş, eğitim, gelir, sosyal köken, medeni durum, sağlık, sosyal ilişkiler ağı, sosyal etkinlik düzeyi ve huzurevi yaşantısı olduğu ifade edilmiştir (Karataş, 1990).

Dünya Sağlık Örgütü, “Uluslararası Yaşlılar Yılı” olarak belirlediği 1999 yılında “yıllara yaşam katın” şeklinde bir slogan geliştirmiş ve yaşlılığa yeni bir anlam ve yeni bir boyut kazandırmıştır (Bilir, 2007). Burada kastedilen başarılı yaşlanmadır.

Yaşlı kişilerde öz güveni arttırmak için iletişim, ilk adım olarak düşünülebilir.