PSİKO-SOSYAL REHABİLİTASYON - Deneme Sınavı - 22

Dünya Sağlık Örgütü tarafından yayınlanan Toronto Beyannamesi’ne göre yaşlı istismarı evrensel bir sorundur ve bütün dünya ülkelerinin bu sorunu önlemesi ve çözme girişimlerinde bulunması gerekmektedir. Bu sebeple 2005 yılından beri her yıl Haziran ayının 15’i Dünya Yaşlı İstismarı Farkındalık Günü olarak kutlanmaktadır. Bu kutlamanın amacı yaşlı istismarına dikkat çekmek, yaşlı istismarı hakkında toplumu bilgilendirmek ve farkındalık yaratmaktır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Yaşlı ihmali, bakıma ihtiyacı olan yaşlı bireyin barınma, yiyecek, ilaç, giysi ve sağlık hizmetleri gibi temel ihtiyaçlardan mahrum bırakılması olarak tanımlanmaktadır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Etkileşimsel teori, şiddet eğilimini bireyin bulunduğu ortamla olan etkileşimine bağlar. Ailesel ilişkilerin zayıf veya kötü olması; sosyal çevrede uyuşturucu madde ve alkol kullanılması; kesici, delici ve ateşli silahlara ulaşımın kolay olması gibi etmenler şiddeti besleyen unsurlardır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Duygusal ve Psikolojik İstismarın Belirtileri:

İstismara uğramış birey açık konuşmada tereddüt eder.

Destekleyici model, istismara uğrayan ve istismar eden bireyle ilişkisi olmayan bir kişi tarafından istismar edilen kişiye destek ve danışmanlık verilmesini öngörür. Bu modelde öncelikli amaç, istismara uğrayan kişinin hakları konusunda bilgilendirilmesi, kendisi ve istismarcı birey hakkında yapabilecekleri işlemler konusunda seçeneklerini öğrenmesidir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Alo 183 Aile, Kadın, Çocuk, Özürlü ve Sosyal Hizmet Danışma hattı, 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesi Kanunu kapsamında hizmet vermektedir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Politik-ekonomi kuramı, yaşlıların toplumda karşılaştıkları sorunlar üzerinde yoğunlaşmaktadır. Yaşlı bireylerin yaşadıkları sorunların onları nasıl yoksullaştırdığına ve yaşlının toplumsal yaşamdaki önemini nasıl azalttığına dikkat çekmektedir. Politik ekonomi kuramı toplumdaki yaşlıların marjinalleştiğine, toplumsal hayattan soyutlandıklarına işaret etmektedir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Sembolik Etkileşim Yaklaşımı: Yaşlı birey ve bakım verici arasındaki etkileşimsel süreçler üzerinde odaklaşmaktadır. “İnsanlar şiddete farklı anlamlar yükler ve şiddetin belirli durumlardaki sonuçlarına göre bu anlamlar değişir” temeline dayanmaktadır. Bu yaklaşımda tedavi, istismarla ilgili aile değerlerini, normlarını ve duruma ilişkin yorumlamalarını değiştirme çabası üzerinde odaklaşmaktadır. Yaklaşımla ilgili zorluk ise, istismar sürecine etki edebilecek sosyal ve ekonomik faktörleri ve çocukluklarında istismara uğramış bakım vericilerin tamamının yaşlılarını istismar etmediğini dikkate almamasıdır. A  seçeneğinde verilen ifade Durumsal Yaklaşıma ait bir özelliktir.

Sosyal alışveriş kuramı, “sosyal etkileşim en az iki insan arasında ödül ve cezanın alışverişi ile ilgilidir ve insanların tamamı ödülü artırmak ve cezayı azaltmak ister” varsayımına dayanmaktadır. Bu kuram, aile yaşamı içinde gelişen ve yetişkinlikte de sürdürülen taktikler ve tepkilerle ilişkili olarak kurban ve istismarcı arasındaki bağımlılığın nasıl oluştuğunu açıklamaktadır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Cinsel İstismarın Belirtileri:

E seçeneğinde yer alan ifade ise ekonomik istismarın belirtileri arasında gösterilebilir.

Yaşlı istismarı yaşlı bireyin fiziksel ve ruhsal olarak iyilik halini bozmaya yönelik her türlü eylem olarak tanımlanabilir. İstismar, yaşlı bireyin zayıflıklarından yararlanılarak yaşlı bireye zarar verilmesiyle ortaya çıkar. Yaşlı istismarı; fiziksel istismar, psikolojik/duygusal istismar, ekonomik istismar, cinsel istismar, ihmal ve terk etme olmak üzere toplam 6 başlık altında toplanabilir. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Yaşlı bireyin tanıdığı ve güvendiği kişi ya da kişiler tarafından ağrı, acı ve yaralanmalara yol açabilecek fiziksel şiddete uğraması fiziksel istismar olarak nitelendirilir. En yaygın fiziksel istismar biçimleri arasında vurma, tokat veya tekme atma, itme, ısırma, çizme, yakma, tırnaklama, çimdikleme ve fiske atma gibi şiddet içeren eylemler bulunmaktadır. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Şiddet olgusunun nedenleri birçok farklı teoriyle açıklanmaktadır.
Kültürel teorilere göre şiddet, toplumun özelliklerinden biri olan, kültürle bütünleşmiş ve toplum içerisinde öğrenilen bir davranış olarak tanımlanmaktadır. Bu teorilere göre bazı toplumlar kültürel yapılarından dolayı şiddete daha fazla meyil gösterirler. Yapısal teorilere göre ise işsizlik, yoksulluk, ekonomik krizler ve sosyal hizmetlerin eksikliği gibi sosyal etmenler bireylerin engellenmişlik duygusu yaşamalarına ve şiddete başvurmalarına sebep olmaktadır. Etkileşimsel teori ise, şiddet eğilimini bireyin bulunduğu ortamla olan etkileşimine bağlar. Ailesel ilişkilerin zayıf veya kötü olması; sosyal çevrede uyuşturucu madde ve alkol kullanılması; kesici, delici ve ateşli silahlara ulaşımın kolay olması
gibi etmenler şiddeti besleyen unsurlardır. Aile içi şiddet olgusunda ise daha çok gelişimsel ve psiko-sosyal teoriler kullanılmaktadır. Gelişimsel teorilere göre şiddet, doğuştan var olan saldırganlık dürtüsünün baskı ve stres altında ortaya çıkmasıyla oluşur. Uzun süreli bakım vermek, bakım veren için yorucu ve stres yaratan bir durumdur. Böyle durumlarda bakıcının yaşlıya yönelik
şiddete başvurması içgüdüsel bir tepkidir. Bu nedenle, bakım veren kişilerin bakım yükleri azaltılmalı, stresle başa çıkabilmeleri için destek mekanizmaları oluşturulmalı ve gerektiğinde bu bakıcılara psiko-sosyal destek sağlanmalıdır. Psiko-sosyal teorilere göre ise şiddet sosyalizasyon sürecinde aileden, okuldan, arkadaş çevresinden ve medyadan öğrenilen bir davranıştır.Doğru yanıt A şıkkıdır.

Türk toplumunda, geleneksel ve kültürel olarak yaşlı bireylerin saygın bir konumu vardır. Bireyler yaşla birlikte statü ve değer kazanırlar. İslami öğretilerdeki büyüklere saygı ve hürmet ögeleri de yaşlıların toplum içindeki saygın konumlarını pekiştirmektedir.

Daha önce de belirtildiği gibi demografik değişiklikler yaşlı nüfusun toplam nüfus içerisindeki oranını artırmaktadır. Bu durum bakıma ihtiyaç duyan yaşlı sayısında da artışa neden olmakta, yaşlı bireylerin istismara uğrama risklerini de artırmaktadır. Doğru yanıt B şıkkıdır.

D şıkkı haricindeki tüm yanıtlar yaşlılara yönelik duygusal ve psikolojik şiddet/istismar göstergesiyken D şıkkı fiziksel istismara verilebilecek bir örnektir, doğru yanıt D şıkkıdır.

Yaşlı istismarını açıklama amacıyla önerilmiş ya da geliştirilmiş olan kuramlar detaylı olarak incelenecek olursa, bunlardan ilki ve en popüleri olan durumsal kuram, aşırı yük taşıyan bakım vericiler ile ilgili açıklamalar yapar. Daha önce de belirtildiği gibi bazı durumlarda bakım vericilerin aşırı şekilde tükenmişlik yaşadıkları ve bakım verdikleri yaşlı kişiyi ihmal ve istismar ettikleri, ayrıca bu kişilerin duygusal sorunları olduğu görülmektedir. Doğru yanıt E şıkkıdır.

Sembolik etkileşim yaklaşımı, “insanlar şiddete farklı anlamlar yükler ve şiddetin belirli durumlardaki sonuçlarına göre bu anlamlar değişir” temeline dayanmaktadır. Sosyal öğrenme ya da model alma bu perspektifin bir parçasıdır.Doğru yanıt B şıkkıdır.

1989 yılında Kanada’da yaşlı istismarı konusunda ulusal düzeyde bir araştırma yürütülmüştür (Podnieks, 1990). Araştırma kapsamında özel konutlarında oturan Kanadalı yaşlıların %91’i ile görüşme yapılmıştır. Araştırma sonuçları özetlendiğinde: özel konutlarda oturan Kanadalıların %4’ü istismara uğradıklarını bildirmişlerdir. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Yapılan bir araştırmada,
çalışmaya katılan yaşlıların, %25,6’sının istismara maruz kaldığı gözlemlenmiştir. Literatüre paralel olarak, istismar eden kişilerin tamamının yakın akrabadan (%41,3’ü gelinler) oluştuğu belirlenmiştir. İstismar çeşitleri göz önünde bulundurulduğunda, fiziksel istismar %25,7, ekonomik istismar %14,7 ve ihmal %18,1 olarak saptanmıştır. Fiziksel istismar şekli olarak ise tokat atma ve şiddetli dövülme ile cezalandırma yaygın olarak gözlemlenmiştir. Yaşlı yakınlarının %86,7’si yaşlılardan rahatsızlık duyduklarını, yaşlı istismarında
bulunmalarına rağmen bunu dile getiremediklerini belirtmiştir. Doğru yanıt C şıkkıdır.