PSİKO-SOSYAL REHABİLİTASYON - Deneme Sınavı - 21

Yaşlı ihmali, bakıma ihtiyacı olan yaşlı bireyin barınma, yiyecek, ilaç, giysi ve sağlık hizmetleri gibi temel ihtiyaçlardan mahrum bırakılması olarak tanımlanmaktadır. Örneğin bir yaşlının kullanması gereken ilaçlarının verilmemesi, gözlük, yürüteç, işitme cihazı gibi ihtiyaçlarının karşılanmaması, banyo yaptırılmaması, yemek öğünlerinin atlanması ya da yetersiz olması gibi durumlar yaşlı ihmali olarak nitelendirilebilir. Yaşlıların tehlikeli ve onlara zarar getirebilecek ortamlarda bırakılması da yaşlı ihmali kapsamına girer. Doğru cevap C'dir.

Kültürel teorilere göre şiddet, toplumun özelliklerinden biri olan, kültürle bütünleşmiş ve toplum içerisinde öğrenilen bir davranış olarak tanımlanmaktadır. Bu teorilere göre bazı toplumlar kültürel yapılarından dolayı şiddete daha fazla meyil gösterirler. Doğru cevap E'dir.

Yaşçılık, diğer bir deyişle yaş ayrımcılığı, bir kişiye ya da bir gruba yaşlarından ötürü yapılan her türlü ayrımcılık ve önyargı anlamına gelmektedir. Yaş ayrımcılığı yaşlı bireylerin hayatın her alanında karşılaştığı bir durumdur ve özellikle psikolojik şiddet ve istismarın bir parçası olarak değerlendirilir. Doğru cevap B'dir.

Fiziksel istismar belirtileri:

şeklinde sıralanmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Duygusal ve psşkolojik istismar belirtileri:

şeklinde sıralanmaktadır. Doğru cevap B'dir.

İhmalin belirtileri:

şeklinde sıralanmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Cinsel istismarı değerlendirmede sorulabilecek sorular şunlardır:

Yaşlı istismarı ile ilgili kuramların ve faktörlerin karmaşıklığı ve çokluğunu düzenlemenin bir yolu olarak araştırmacılar “ekolojik” modeli kullanmışlardır. Bu model ilk olarak çocuk istismarı konusunda uygulanmış ve son zamanlarda da eş şiddeti konularında kullanılmaya başlanmıştır. Yaşlı istismarında ekolojik yaklaşımı kullanmak da araştırmacılar arasında yaygınlaşmıştır. Ekolojik model, şiddetin bireysel, kişiler arası ve toplumsal faktörlerin bir sonucu olduğunu savunmaktadır. Bu modelin avantajı yaşlı istismarının gerisinde yatan nedenleri, daha kapsamlı ve sosyal sorunlarla bağlantılı olarak ele almasıdır. Diğer bir deyişle ekolojik model yaşlı bireyi ve istismarcı bireyi kendi çevreleri içinde değerlendirir. Bu model hem yaşlı birey, hem de istismarcı birey açısından daha anlaşılır ve kapsamlı bir açıklama sunar. Doğru cevap B'dir.

Bu modelin kökeni çocuk istismarı ve aile içi şiddet konusundaki ana perspektiflere dayanmaktadır. Durumsal modele göre stresli durumlar, bakım vericinin yaşlı bireyi istismar etmesine neden olmaktadır. Yaşlı birey fiziksel veya ruhsal engeli nedeniyle bir stres kaynağı olarak görülür. Doğru cevap E'dir.

Sosyal alışveriş kuramı, “sosyal etkileşim en az iki insan arasında ödül ve cezanın alışverişi ile ilgilidir ve insanların tamamı ödülü artırmak ve cezayı azaltmak ister” varsayımına dayanmaktadır. Bu kuram, aile yaşamı içinde gelişen ve yetişkinlikte de sürdürülen taktikler ve tepkilerle ilişkili olarak kurban ve istismarcı arasındaki bağımlılığın nasıl oluştuğunu açıklamaktadır. Doğru cevap B'dir.

Kalp ve Dolaşım Sistemi:
• Kalpte büyüme
• Kalbin işlevsel kas kitle miktarında azalma (kalpteki zorlanmayı egzersiz azaltabilir)
• Kalbin vücuda pompaladığı kan miktarında azalma (yaşlanma sürecinde günlük
yaşam becerileri sırasında daha çabuk yorulmanın nedenlerinden birisi)
• Kan akışında yavaşlama (yara iyileşmesinde yavaşlama)
• Küçük tansiyonda düşüş (felç için risk)
• Nabız basıncında artış (egzersiz kan basıncını düşürür)
• Kanın kalbe geri dönüşünde daha düşük basınç (damar hastalıklarının göstergesi
olabilir, kolesterol seviyesinin takip edilmesi gerekir)
• Toplardamarların kapaklarında sorunlar
• Damarların esnekliğinde azalma ve tansiyonun yükselmesi
• Damar iç duvarında plak oluşumları ve sonucunda kan akışının geçişi için zorlanma (beyin kanaması ve kalp krizi için risk olup yaşlı bireylerde bir beyin kanamasında bilişsel, motor, dil-konuşma ve sosyal-duygusal becerilerde yetersizlikler)
görülebilmektedir.

Solunum Sistemi:
• Akciğer kapasitesinde azalma
• Akciğerlerin elastikiyetini kaybetmesi (hava kirliliği ve sigara olumsuz etken)
• Kemiklerde kalsiyum ve su kaybına bağlı olarak göğüs kafesinin esnekliğini yitirmesi
• Silier aktivitede azalma (enfeksiyonların akciğerlerden temizlenmesi için gerekli olan siliar aktivitede azalma yaşlılarda hava yolu tıkanıklığı ve zatürre için risk
oluşturmakta)
• Öksürme refleksinde azalma (boğulma için risk).

• Toplam kas ve kemik kitlesinde azalma sonucu yeterince kas kuvveti üretememe ve
dayanıklılığın azalması (yer değiştirme ve denge gerektiren tüm günlük yaşam becerilerinde zorlanma, örneğin; yürüme, merdiven inip-çıkma, banyo yapma, eşya
taşıma vb.)
• Kas liflerinin uzunluğu ve eklem kıkırdak yapısında değişimler sonucu eklem hareket genişliğinde % 20-25 oranında azalma (giyinme-soyunma, dönme ve uzanma gibi esneklik becerisi gerektiren günlük yaşam sırasındaki etkinliklerde zorlanma ve ağrı sonucu daha az hareket etme isteği)
• Kasın uzantısı tendon ve eklemleri bir arada tutan bağ yapısındaki sıvı içeriğinde
azalma sonucu eklem bütünlüğünde azalma ve yaralanmalara açık hale gelmesi ve
diz-ayak-kalça gibi ağırlık taşıyan eklemlere vücut ağırlığını aktaramama (örneğin;
yürüyüş ve merdiven inip-çıkma becerileri sırasında baston veya koltuk değneği
kullanma ihtiyacı)
• Kifoz adı verilen kambur gövde pozisyonun ortaya çıkışı (denge ve duruş sorunları, solunum mekanizmasında bozulma)

Sinir Sistemi:
• Toplam beyin ağırlığı ve büyüklüğünde azalma
• Sinir hücre sayısında azalma
• Beyne kan akışında azalma
• Nöronlar arası bilgi aktarım hızında azalma (yaşlanma sürecinde hafıza gibi bilişsel fonksiyonların hızında yavaşlama)
• Bilgi işlemleme ve problem çözme gibi bilişsel fonksiyonlarda değişim (günlük yaşamda kendini yönetme ve ilgili becerilerde bağımsızlık düzeyini olumsuz etkilemektedir. Örneğin; alış-veriş sırasında hesap yapma, bankamatikten para çekme,
toplu taşıma araçlarına doğru yerde binme ve inme, yapılacak günlük işleri hatırlama, başlatma ve başarılı şekilde tamamlama)
• Bellek (hafıza) kaybı, bir psikiyatrik bozukluk olarak değerlendirilmeyebilir, normal yaşlanma sürecinin bir sonucu olarak yaşlılarda sıkça görülmektedir. Bellek
kaybı, belirli miktarın çok üzerine çıkarsa demans (bunama) ile birlikte görülür.
Bellek kaybı özellikle isim, nesne yerleri ve zincirleme karmaşık becerileri hatırlamada güçlüğe yol açarak günlük yaşam becerilerinde bağımsızlığı ve yaşam kalitesini olumsuz etkilemektedir.
• Sinir sisteminde uyarıların iletiminden sorumlu aksonların sayısında azalmaya bağlı
sinir iletim hızında azalma ve buna bağlı olarak reaksiyon zamanında artış ile uyarana daha geç tepki verme (günlük yaşam rutinlerinde hem biliş hemde hareket gerektiren becerilerde zorlanma, örneğin trafikte karşıdan karşıya geçme ve araç kullanma)
Sinir sistemindeki işlev kayıpları, sinir sisteminin motor becerilere ilişkin kontrolünü,
bilişsel performansı, dil-konuşma becerilerini olumsuz etkileyebilir. Özellikle nörolojik
hastalıklara sahip yaşlılar bu bağlamda daha fazla risk altındadır.

Temel günlük yaşam becerileri; bireylerin ana becerilerini kapsayıp kişinin kendi
vücudunun bakımına ilişkin aktivitelere odaklanır. Öz bakıma ilişkin bu beceriler;
• Banyo yapma/duş alma
• Büyük ve küçük tuvalet tutma becerisi (bağırsak ve mesane kontrolü)
• Giyinme-soyunma
• Yeme ve yutma
• İşlevsel yer değiştirme (yataktan ayağa kalkma, tuvalete oturma, yürüme, merdiven inip-çıkma, sandalyeye oturma-kalkma vb. )
• Cinsel aktivite
• Tuvalet hijyeni
• Kişisel cihazların bakımını (işitm

İletişim ve sosyal beceriler (arkadaş edinme ve paylaşımları sürdürme, vb.)
• Kalabalık olan toplumsal alanlara gitme (yürüme, karşıdan karşıya geçme, toplu taşıma araçlarını kullanabilme)
• Parasal becerileri yönetebilme (para çekme, bankamatik kullanma, doğru harcama)
• Sağlık ve iyilik halini yönetebilme
• İbadet faaliyetlerini sürdürebilme
• Güvenlik ve acil durumları yönetebilme
• Alış-veriş yapabilme
• Ev içerisinde bağımsız yaşamı yönetebilme (yemek hazırlama, temizlik, güvenlik, telefon kullanma) becerileridir

Artan bilişsel
gerilik ve duyu kayıpları yaşlı bireylerde bazı belirtileri ortaya çıkarabilir. Bunlar;
• Dizartrik konuşma: Geveleyerek konuşma
• Afazik konuşma: Kelimeleri iletişim için kullanamama
• Agnozi: Nesneleri isim veya görünüş olarak hatırlama becerisinde kayıp
• Apraksi: Amaçlı hareketleri sergileme becerisinde kayıp, bu kayıp kullanılan kelime biçimlerini hatırlamamayı da kapsayabilir

Normal konuşma tonuyla konuşun, sesinizi yükseltmeyin.
• Rutin olarak yaşlıya yardım sorusu yöneltin, örneğin; “size nasıl yardımcı olabilirim Zehra Hanım?”
• Yaşlıya yaklaştığınızda kendinizi tanıtın ve görevinizi açıklayın (yüzünüzü ve adınızın yazılı olduğu yaka kartınızı görmeyebilir).
• Yürüme yardımcısı cihazlara (örneğin; baston) yaşlı birey tarafından talep edilmedikçe dokunmayın veya hareket ettirmeyin.

Öğrenme aşamaları aşağıdaki sırayla gerçekleşir (Richardson, 2013). Bunlar;
1. İlk edinim
2. Akıcılık
3. Kalıcılık
4. Genelleme (öğrenmenin transfer edilmesi) dir