PSİKO-SOSYAL REHABİLİTASYON - Deneme Sınavı - 18

Palyatif bakım ekibi: Palyatif bakım ekibinin amacı, hastanın ve ailesinin yaşam kalitesini olabildiğince desteklemek ve acısını azaltmaktır. Hasta bireylerin ve ailelerin ciddi ve karmaşık sağlık problemlerini tedavi etmek ve uygun şekilde değerlendirebilmek için çeşitli sağlık profesyonellerinin uzmanlığı gerekmektedir.

Motivasyon, kişiyi bir davranışı sergilemeye iten etkendir. Motivasyon; ihtiyaç ve beklentiler, davranış, amaçlar ve geri bildirim gibi konulardan oluşmaktadır. Motivasyon, pek çok faktörden etkilenir. Bunlar arasında inançlar, ihtiyaçlar, bedeller, psikolojik yapı, ödüller, iç ve dış etkenler sayılabilir. Yaşam boyu gelişimi, motivasyonu ve üretkenliği sürdürmek mümkündür.

Yaşlanma sürecinde en çok etkilenen bilişsel işlev, öğrenme ve bellektir. Yaşlı kişilerde; bellek azalması, kusurlu ve eksik hatırlama ile bellek sapması gibi bellek değişiklikleri görülür. Ayrıca beyin yapısının bozulmasıyla düşüncenin içeriği, mantık ve muhakemenin niteliği de değişir ve bozulur.

Nöronların ölmesi nedeniyle beynin hacmi küçülmekte ve ağırlığı azalmaktadır. Fakat beynin etkinliği, beynin büyüklüğü, ağırlığı ve nöron sayısıyla doğrudan ilişkili değildir. Yapılan araştırmalar sonucunda bireyin bilgi ve deneyim birikimini yansıtan sözel işlemlerde yaşla birlikte düşüş gözlenmemiştir. Yaşlı kişilerde; bellek azalması, kusurlu ve eksik hatırlama ile bellek sapması gibi bellek değişiklikleri görülür.

Benlik saygısı bireyin toplumdaki rolü ve ilişkileri ile yakından ilgilidir. Kendini kabul ve benlik saygısının düşük olması motivasyonu da olumsuz etkileyecektir.

Sosyal gerontoloji yaşlanmanın toplumsal sürecini, toplumsal gerçekle yaşlılık arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Kentleşme ve sosyal hareketlilik gibi faktörler ailelerin küçülmesine, parçalanmasına yol açmıştır. Teknolojik değişmeler, yaşlıların yaşam deneyimine ya da bilgeliğine az değer verilmesine neden olmuştur. Bunların sonucunda yaşlının statü ve güç kaybı yaşadığı belirtilmektedir.

Kalp ve Dolaşım Sistemi:
• Kalpte büyüme
• Kalbin işlevsel kas kitle miktarında azalma (kalpteki zorlanmayı egzersiz azaltabilir)
• Kalbin vücuda pompaladığı kan miktarında azalma (yaşlanma sürecinde günlük
yaşam becerileri sırasında daha çabuk yorulmanın nedenlerinden birisi)
• Kan akışında yavaşlama (yara iyileşmesinde yavaşlama)
• Küçük tansiyonda düşüş (felç için risk)
• Nabız basıncında artış (egzersiz kan basıncını düşürür)
• Kanın kalbe geri dönüşünde daha düşük basınç (damar hastalıklarının göstergesi
olabilir, kolesterol seviyesinin takip edilmesi gerekir)
• Toplardamarların kapaklarında sorunlar
• Damarların esnekliğinde azalma ve tansiyonun yükselmesi
• Damar iç duvarında plak oluşumları ve sonucunda kan akışının geçişi için zorlanma (beyin kanaması ve kalp krizi için risk olup yaşlı bireylerde bir beyin kanamasında bilişsel, motor, dil-konuşma ve sosyal-duygusal becerilerde yetersizlikler)
görülebilmektedir. Doğru cevap B' dir.

Kas-İskelet Sistemi:
• Toplam kas ve kemik kitlesinde azalma sonucu yeterince kas kuvveti üretememe ve
dayanıklılığın azalması (yer değiştirme ve denge gerektiren tüm günlük yaşam becerilerinde zorlanma, örneğin; yürüme, merdiven inip-çıkma, banyo yapma, eşya
taşıma vb.)
• Kas liflerinin uzunluğu ve eklem kıkırdak yapısında değişimler sonucu eklem hareket genişliğinde % 20-25 oranında azalma (giyinme-soyunma, dönme ve uzanma gibi esneklik becerisi gerektiren günlük yaşam sırasındaki etkinliklerde zorlanma ve ağrı sonucu daha az hareket etme isteği)
• Kasın uzantısı tendon ve eklemleri bir arada tutan bağ yapısındaki sıvı içeriğinde
azalma sonucu eklem bütünlüğünde azalma ve yaralanmalara açık hale gelmesi ve
diz-ayak-kalça gibi ağırlık taşıyan eklemlere vücut ağırlığını aktaramama (örneğin;
yürüyüş ve merdiven inip-çıkma becerileri sırasında baston veya koltuk değneği
kullanma ihtiyacı)
• Kifoz adı verilen kambur gövde pozisyonun ortaya çıkışı (denge ve duruş sorunları, solunum mekanizmasında bozulma) Doğru cevap C' dir.

Sinir Sistemi:
• Toplam beyin ağırlığı ve büyüklüğünde azalma
• Sinir hücre sayısında azalma
• Beyne kan akışında azalma
• Nöronlar arası bilgi aktarım hızında azalma (yaşlanma sürecinde hafıza gibi bilişsel fonksiyonların hızında yavaşlama)
• Bilgi işlemleme ve problem çözme gibi bilişsel fonksiyonlarda değişim (günlük yaşamda kendini yönetme ve ilgili becerilerde bağımsızlık düzeyini olumsuz etkilemektedir. Örneğin; alış-veriş sırasında hesap yapma, bankamatikten para çekme,
toplu taşıma araçlarına doğru yerde binme ve inme, yapılacak günlük işleri hatırlama, başlatma ve başarılı şekilde tamamlama)
• Bellek (hafıza) kaybı, bir psikiyatrik bozukluk olarak değerlendirilmeyebilir, normal yaşlanma sürecinin bir sonucu olarak yaşlılarda sıkça görülmektedir. Bellek
kaybı, belirli miktarın çok üzerine çıkarsa demans (bunama) ile birlikte görülür.
Bellek kaybı özellikle isim, nesne yerleri ve zincirleme karmaşık becerileri hatırlamada güçlüğe yol açarak günlük yaşam becerilerinde bağımsızlığı ve yaşam kalitesini olumsuz etkilemektedir.
• Sinir sisteminde uyarıların iletiminden sorumlu aksonların sayısında azalmaya bağlı
sinir iletim hızında azalma ve buna bağlı olarak reaksiyon zamanında artış ile uyarana daha geç tepki verme (günlük yaşam rutinlerinde hem biliş hemde hareket gerektiren becerilerde zorlanma, örneğin trafikte karşıdan karşıya geçme ve araç kullanma) Doğru cevap D' dir.

Temel günlük yaşam becerileri; bireylerin ana becerilerini kapsayıp kişinin kendi vücudunun bakımına ilişkin aktivitelere odaklanır. Öz bakıma ilişkin bu beceriler;
• Banyo yapma/duş alma
• Büyük ve küçük tuvalet tutma becerisi (bağırsak ve mesane kontrolü)
• Giyinme-soyunma
• Yeme ve yutma
• İşlevsel yer değiştirme (yataktan ayağa kalkma, tuvalete oturma, yürüme, merdiven inip-çıkma, sandalyeye oturma-kalkma vb. )
• Cinsel aktivite
• Tuvalet hijyeni
• Kişisel cihazların bakımını (işitme cihazı, el-ayak-bacak için özel tasarlanmış
ortez ve yardımcı cihazlar) içerir.

Doğru cevap A' dır.

Yaşlı bireyin bir aktivite sırasında becerilerini sergileyebilmesi/gösterebilmesidir. Bunlar; motor beceriler, duyu-algı becerileri, sosyal-duygusal beceriler, bilişsel beceriler, iletişim becerileridir. Zehra Hanım’ın tuvalete oturma ve kalkma sırasında dengesini korumaya çalışması, motor beceriye ilişkin bir performanstır. Zehra Hanım’ın giysilerini doğru şekilde giymeye çalışması duyu-algı-motor becerisi için bir performanstır. Banyo yapma becerisinin tüm basamaklarını (su sıcaklığını ayarlama, küvete girme, oturağa oturma, tüm vücudunu suyun altına sokma, şampuanı alma, saçlarına sürme ve diğer basamaklar) doğru sırayla ve tam olarak tamamlayabilmesi de duyu-motor-biliş becerilerine
ilişkin bir performansa örnek olarak verilebilir. Doğru cevap E' dir.

Gözetimle: Yaşlı bireye temel ve ileri günlük yaşam becerilerini yerine getirmesi için
sözel yönlendirme ve gözetim gerekebilir (özellikle becerinin güvenli şekilde yerine getirilmesi için). Örneğin; Zehra Hanım’a yatağından kalkıp banyoya giderken güvenlik amacıyla gözetim yapılması gerekir. Doğru cevap B' dir.

Orta Düzeyde Yardım: Yaşlı bireyin beceriyi güvenli ve doğru şekilde tamamlaması
için % 50 fiziksel veya sözel yardıma ihtiyacı vardır. Yaşlı birey becerinin % 50 ile %74’ünü
yerine getirir. Örneğin; Zehra Hanım merdivende bir üst basamağa çıkabilmek için felç
nedeniyle kontrolsüz olan bacak ve gövde yarısı için fiziksel yardıma gereksinim duyar. Doğru cevap D' dir.

• Dizartrik konuşma: Geveleyerek konuşma
• Afazik konuşma: Kelimeleri iletişim için kullanamama
• Agnozi: Nesneleri isim veya görünüş olarak hatırlama becerisinde kayıp
• Apraksi: Amaçlı hareketleri sergileme becerisinde kayıp, bu kayıp kullanılan kelime biçimlerini hatırlamamayı da kapsayabilir. Doğru cevap E' dir.

Temel ve ileri günlük yaşam becerilerine ilişkin ilk öğretim denemeleri ilk edinim fazı
olarak adlandırılır. Bu fazda yaşlı birey pek çok hata yapabilir, öğretim sırasında doğru
beceriler sergilese de, bu becerileri kalıcı şekilde sergileyemez. Doğru cevap A' dır.

Oturma pozisyonundayken elektrik prizinin yüksekliği en az 45 cm yukarıda olmalıdır. Doğru cevap C' dir.

Kendi kendine yapılan muayenelerin öğretilmesi ikincil önleme stratejileri içinde yer almaktadır. Doğru cevap C'dir.

Yaşlı bireyin tanıdığı ve güvendiği kişi ya da kişiler tarafından ağrı, acı ve yaralanmalara yol açabilecek fiziksel şiddete uğraması fiziksel istismar olarak nitelendirilir. Yaşlı bireyi sakinleştirmek için aşırı dozda ilaç verilmesi bu istismar kapsamındadır.

Gelişimsel teorilere göre şiddet, doğuştan var olan saldırganlık dürtüsünün baskı ve stres altında ortaya çıkmasıyla oluşur.

Yapısal teorilere göre ise işsizlik, yoksulluk, ekonomik krizler ve sosyal hizmetlerin eksikliği gibi sosyal etmenler bireylerin engellenmişlik duygusu yaşamalarına ve şiddete başvurmalarına sebep olmaktadır.