PSİKO-SOSYAL REHABİLİTASYON - Deneme Sınavı - 20

Duygusal destek, çocukların evden ayrılarak yaşam kurması, emeklilikle birlikte maddi imkânların azalması, gelecekle ilgili kaygılar, eşin ölümü veya yakın çevrenin kaybı, güven azlığı, şiddete maruz kalma korkusu gibi durumlar duygusal stresler yaratarak duygulanım bozukluğuna neden olabilir. Bu durumlar, yaşlı bireylerde depresyon gibi hastalıklara neden olabilmektedir. Bu yüzden duygusal destek yaşlılık döneminde büyük önem arz etmektedir. Sevgi, ilgi, güven, empati gibi duyguların karşıdaki bireye iletilmesiyle oluşur. Yaşlılık döneminde bireylere duygusal destek en çok ailesi ve yakın çevresi tarafından sağlanır. Ailesiyle yakın ilişki içerisinde olan ve duygu alışverişinde olan yaşlı bireyler duygusal açıdan destek eksikliği hissetmezler. Sevgi ve ilgi sözel olarak ifade edilebileceği gibi, eylemsel olarak da yaşlı bireye iletilebilir. Doğru cevap D’dir.

Takdir desteği, bireyin ailesi, arkadaşları ve yakın sosyal çevresi tarafından kabul ve takdir edilmesi, bu kişilerce saygı görmesidir. Çevresindeki kişiler tarafından kabul gören, dışlanmayan ve yargılanmayan yaşlı bireylerin öz güven ve öz saygı seviyelerinin daha yüksek olması beklenmektedir. Sosyal destek, kişinin sosyal alanda kendini değerli hissetmesine ve kendini toplumun kabul gören bir üyesi olarak görmesine yardımcı olur. Benlik saygısı ve kendini kabul yaşlılıkta da çok önemli olan, ancak çok kolay değişebilen kavramlardır. Benlik saygısı bireyin toplumdaki rolü ve ilişkileri ile yakından ilgilidir.  Fiziksel fonksiyon ve bilişsel süreçlerde aksamalar yaşlının özgüvenini ve bağımsızlık duygusunu olumsuz etkilemektedir. Yaşlı bireyin kendini kabulü oldukça zorlaşmakta ve benlik saygısında azalmaya neden olmaktadır. Bu yüzden takdir desteği yaşlılık döneminde büyük önem arz eder. Doğru cevap E’dir.

“Aktif Yaşlanma” Dünya Sağlık Örgütü tarafından 90’lı yıllarda gündeme alınmış bir kavramdır. Aktif yaşlanma süreci yaşlıların günlük yaşamlarında sosyal, ekonomik, kültürel aktivitelere katılımlarını esas alır. Bu dönemin istenilen yönde olmasını toplumdaki ekonomik, sosyal, çevresel, bireysel, davranışsal, sosyal koşullar belirlemektedir. Bu süreç onların ailelerine, akranlarına, yaşadıkları topluma katkılarını artırabilir. Aktif yaşlanma, yaşlılık döneminde bireylerin yaşam tarzı olarak arzu edilen bir durumdur. Yaşlı bireylerin hayatın her alanında katılımının yüksek olması, genç yetişkinlerin erişebildiği tüm hizmet ve fırsatlardan diledikleri ölçüde yararlanabilmeleri ve mutlu bir yaşam sürdürmeleri yaşlı bireylerin yaşam kaliteleri açısından oldukça önemlidir. Doğru cevap B’dir.

Yaşlılıkla beraber sosyal  statünün mesleki, ailesel rol veya sosyal çevre anlamında düşmesi; emeklilik, veya çocukların  bağımsızlaşması, akran veya eş kayıpları gibi sebeplerle gerileme yaşanır. Doğru cevap A’dır.

Aile içinde üstlenilen role bağlılık ve sorumlulukları yerine getirme derecesini gösteren Kuşaklararası dayanışma biçimi Normatif Dayanışma türüdür. Doğru cevap D’dir.

Sosyal desteğin kuramsal modelleri, yapısal ve işlevsel destek olmak üzere iki önemli boyutu vurgular. İşlevsel destek duygusal (sevgi, empati vs.) ve enstrümental (günlük işlerde yardım, para desteği vs.) destek biçimlerine işaret eder. Yaşlılıkla birlikte nöro-motor sistemde yavaşlamalar, duyularda zayıflamalar görülmektedir. Ayrıca bu dönemde akut ve kronik hastalıklar da artış göstermektedir. Bu durum da yaşlı bireyin fiziksel işlevlerini eskisi kadar iyi yerine getirememesine sebep olabilmektedir. Yaşlı bireyin temizlik, yemek, alış-veriş gibi günlük işlerini yapmakta veya öz bakımını gerçekleştirmekte zorlanması, hatta yatağa bağımlı yaşlı bireylerin uzun süreli bakıma ihtiyaç duyması mümkündür. Bu nedenlerle yaşlının işlevsel destek ihtiyacının karşılanması çok önemlidir.  Doğru cevap A’dır.

Sosyal desteğin algılanma düzeyi büyük önem taşımaktadır. Bu bağlamda sosyal destek “sübjektif (öznel)” ve “objektif (nesnel)” olmak üzere iki kategoride incelenir. Objektif sosyal destek, gerçekte insanlardan ya da kurumlardan alınan destek olarak tanımlanır. Üçüncü bir şahsın bu destekleri gözlemlemesi mümkündür. Sübjektif sosyal destekte ise, kişinin algıladığı sosyal destek seviyesi önemlidir. Başka bir deyişle, objektif olarak belirlenen sosyal destek kaynağı, destek alan kişi için bir anlam ifade etmiyor ise, o destek kaynağı sübjektif bir sosyal destek kaynağı olmaktan çıkar. Araştırmalara göre, sübjektif sosyal destek bireyin ihtiyaç duyduğu konudaki sorunları çözmede daha etkili ve önemlidir. Bazı uzmanlar Maslow’un İhtiyaçlar Piramidini göz önünde bulundurarak, barınma, yiyecek gibi temel ihtiyaçların karşılanması gerektiğini savunurken, bazı uzmanlar ise her türlü ihtiyacın eşit şekilde karşılanması gerektiğini savunmaktadır. İdeal Eşleştir Teorisine göre   ise, en   iyi sosyal destek şekli ihtiyaca  yönelik sağlanan destektir. Örneğin depresyona sahip yaşlı bir bireye belediye tarafından gönderilen bir temizlik ekibi uygun bir sosyal destek biçimi değildir. Doğru cevap C’dir.

Küreselleşme diğer faktörlerin tam tersine, sosyal ağları genişleten, yaşlı bireyleri sosyal izolasyon riskine karşı koruyan bir etmen olarak ortaya çıkmıştır. Bilişim ve teknoloji çağına ayak uyduran yaşlı bireyler için olumlu olacaktır. Ancak küreselleşmenin getirdiği yararlardan, bilişim ve teknoloji çağına ayak uyduramayan yaşlı bireyler faydalanamayabilir. Doğru cevap B’dir.

Sosyal İzolasyona Yol Açan Toplumsal Risk Faktörleri arasında sosyal izolasyonun bireysel olduğu gibi makro düzeyde toplumsal sebepleri de mevcuttur. Bunlardan birincisi toplumdaki bağlılık duygusunun farklılaşmasıdır. Geleneksel toplumlarda yaşlı bireylerin bakım sorumluluğu aile bireyleri tarafından üstlenilirken, modern toplumlarda bakımın kolektif ve kurumsal bir eylem olduğu algısı yerleşmiştir. Özellikle batı toplumlarında bu algı daha yüksektir ve yaşlı bireylerin sosyal izolasyona maruz kalmalarında önemli bir rol oynamaktadır. Doğru cevap E’dir.

Kronik Hasta Yaşlılar Gece Bakım Hizmeti adıyla bir hizmet sağlanmaz. “Alzeimer Hastası Yaşlı Gündüzlü Bakım Merkezleri” mevcuttur. Ayrıca “Bakım Hizmetleri” adı altında da Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu ile engelli ve yaşlı bireylerin kurum bakımından sorumlu kılınmıştır. Bu sorumluluk çerçevesinde; gündüzlü ve yatılı bakım kuruluşları aracılığı ile korunmaya, bakıma veya yardıma muhtaç kişilere sosyal hizmet sunulmaktadır. Başkasının bakımına muhtaç durumdaki kişilere resmî veya özel bakım merkezlerinde ya da ikametgâhlarında bakım hizmeti verilmesi konusunda kişinin gelir durumu dikkate alınmaktadır. Bakım hizmetleri kurum bakımı ve evde bakım hizmetleri olmak üzere iki türlü verilmektedir. Bakım hizmetlerinden faydalanan kişilerin % 27’si 60 ve üzeri yaş grubunda bulunmaktadır. Doğru cevap C’dir.

Yaşlılık kalıtsal yapının ve dış faktörlerin etkisiyle, hücredeki biyokimyasal tepkimelerden başlayarak, hücre, doku, organ ve vücut düzeyindeki işlevlerin azalması olarak tanımlanabilir. Yaşlanmayı primer ve sekonder yaşlanma olarak ayırabiliriz. Primer yaşlanma; yaşlanma sürecine bağlı olarak yapı ve fonksiyonlardaki bozulmadır. Sekonder yaşlanma ise; hastalıklar ve çevresel faktörlerin (eksoz dumanı, sigara dumanı, ultraviyole, radyasyon gibi etkenler) etkisiyle ortaya çıkan yaşlanmadır (Arıoğul, 2006).

Fonksiyonel yaşlanma; aynı yaşta olan bireylerle karşılaştırıldığında toplum içinde fonksiyonların devam ettirilememesidir. Psikolojik yaşlanma; bireyin algılama, öğrenme, sorun çözme gibi bellek gücü ile kişilik kazanma alanlarına uyum sağlama kapasitesinin değişmesi, yaşa bağlı olarak davranışsal uyum yeteneğinin bozulmasıdır. Sosyolojik yaşlanma; yaşlının toplumdaki statüsü, toplumun yaşlıdan beklediği rol ve davranışlar, toplumdan topluma değişiklik gösteren göreceli yaşlanmadır.

Sosyal destek, bireyin başkaları tarafından desteklendiğini ve sevildiğini hissetmesini, gerektiği zaman bu kişilerden yardım alabileceğini bilmesini ve sosyal bir ağa dâhil olduğunu hissetmesini sağlar. Bir başka deyişle, sosyal destek, kişinin sosyal alanda kendini değerli hissetmesine ve kendini toplumun kabul gören bir üyesi olarak görmesine yardımcı olur. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Duygusal destek, sevgi, ilgi, güven, empati gibi duyguların karşıdaki bireye iletilmesiyle oluşur. Yaşlılık döneminde bireylere duygusal destek en çok ailesi ve yakın çevresi tarafından sağlanır. Ailesiyle yakın ilişki içerisinde olan ve duygu alışverişinde olan yaşlı bireyler duygusal açıdan destek eksikliği hissetmezler. Önemli bir sağlık sorunu ile karşı karşıya kalan bir yaşlının öncelikli olarak duygusal desteğe ihtiyacı olacaktır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Sosyal desteğin yaşlı bireyler üzerindeki olumlu etkileri şöyle özetlenebilir:
• Algılanan refah seviyesini artırır,
• Duygusal ve sosyal yalnızlığı bertaraf eder,
• Ruhsal hastalıkların önlenmesinde ve tedavisinde yardımcı olur,
• Benlik saygısını ve öz güveni artırır,
• İyimserlik seviyesini artırır,
• Yaşam kalitesini iyileştirir,
• Sağlık algısını iyileştirir,
• İşlevsel kapasitesini artırır,
• Üretkenliği artırır.

Doğru yanıt C seçeneğidir.

Sosyal desteğin kuramsal modelleri, yapısal ve işlevsel destek olmak üzere iki önemli boyutu vurgular. Yapısal destek, sosyal ağın büyüklüğünü ve sosyal ilişkilerin sıklığını ifade eder. Bir bireyin sosyal ağını ailesi, akrabaları, komşuları arkadaş çevresi, iş yerinde birlikte çalıştığı kişiler, gönüllü çalıştığı kurum, dernek veya siyasi partilerdeki diğer kişiler oluşturabilir. İşlevsel destek ise duygusal (sevgi, empati vs.) ve enstrümental (günlük işlerde yardım, para desteği vs.) destek biçimlerine işaret eder. Bu kapsamda, yaşlı bireyi sosyalleşmesi için bir derneğe üye yapmak yapısal desteğe işaret ederken, diğer seçenekler ise işlevsel desteğe işaret etmektedir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Yaşlılıkta sosyo-demografik faktörler, önemli yaşam olayları, sağlık sorunları, düşük sosyal yeterlikler ve yetersiz sorun çözme kapasitesi sosyal izolasyon için risk faktörleridir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Fonksiyonel yaşlanma; aynı yaşta olan bireylerle karşılaştırıldığında toplum içinde fonksiyonların devam ettirilememesidir.

Psikolojik yaşlanma; bireyin algılama, öğrenme, sorun çözme gibi bellek gücü ile kişilik kazanma alanlarına uyum sağlama kapasitesinin değişmesi, yaşa bağlı olarak davranışsal uyum yeteneğinin bozulmasıdır.

Sağlığı geliştirmeye katkısı olan olumlu sağlık davranışlarını şöyle sıralayabiliriz:
• Dengeli ve yeterli beslenme, kilo kontrolü
• Düzenli uyku
• Ağız ve vücut hijyenini sürdürme
• Fiziksel aktivite
• Sigara, alkol ve benzeri kullanmama
• Stresle etkin baş etme
• Güvenli çevrede yaşama ve kazalardan korunma
• Bağışıklama
• Güvenli cinsel yaşam
• Olumlu iletişim ve sosyal ilişkilerin sürdürülmesi
• Düzenli kontrolleri yaptırma.