PROJE ANALİZİ VE DEĞERLENDİRME

Yatırım projeleri değerlendirilirken 3 çeşit karar alma ortamı bulunmaktadır:
• Belirlilik,
• Belirsizlik,
• Risk.

Bazı riskler tüm hisse senetlerini etkilediğinden rassal çeşitlendirme ile kurtulması  mümkün olmayan risklerdir. Bu risklere sistematik risk veya piyasa riski adı verilmektedir.

Beta, piyasa getirilerinde yaşanan bir birim değişme ile hisse  senedi getirisinde yaşanması beklenen ortalama değişimin ölçüsüdür, yani hisse senedinin getirisinin piyasadaki dalgalanmalara olan duyarlılığını ölçmektedir. Betası 1 olan hisse senedinin piyasadaki tipik bir hisse senedinin riskine eşitken, betası 1’in üzerinde olan bir hisse senedinin riskinin tipik bir hisse senedinin riskinden daha yüksek olduğu söylenebilir.

Her ne kadar belirsizlik ve risk kavramları çoğunlukla birbirlerinin yerine kullanılsa da aralarında küçük farklar bulunmaktadır. Risk kavramı “ölçülebilir belirsizlik” olarak tanımlanmaktadır. Yani, çeşitli alternatiflerin doğurabileceği sonuçların olasılıkları öznel bir şekilde tahmin ediliyorsa belirsizlikten, söz konusu olasılıklar nesnel bir şekilde tahmin ediliyorsa riskten bahsedilmektedir.

Duyarlılık analizinin temel amaçları şunlardır:
• Projenin anlaşılmasına yardımcı olmak
• Doğru projelerin seçimine olanak sağlamak
• Proje yönetimine yardımcı olmak
• Risklerin ortadan kaldırılmasına yardımcı olmak

Duyarlılık analizinde temel amaç nakit girişlerindeki azalmalara veya nakit çıkışlarındaki artışlara ne ölçüde katlanılabileceğinin tespit edilmesidir. Çok sayıda varsayım test edilebilir. Örneğin, “başlangıç yatırımı şu kadar olsa ne olur?” sorusuna yanıt aranabilir.

Bir parametrenin duyarlı sayılması için genellikle % 10 eşiği kullanılmaktadır. Bir parametrede oluşan %10’luk bir değişim projenin kabul edilmesini engelliyorsa yani projenin net bugünkü değerinin “0”dan küçük olmasına neden oluyorsa duyarlı kabul edilmektedir.

Hangi düzeydeki duyarlılıkların katlanılabileceğine dair aşağıdaki aralıklar değerlendirilmelidir:

• % 100 değişime katlanılabiliyorsa sorun yoktur.
• % 50 - % 100 değişime katlanılabiliyorsa söz konusu parametreler gözden geçirilmelidir. Eğer bir nakit girişi söz konusu ise durum daha ciddidir. % 50’lik sapmanın olmaması için neler yapılabileceği sorgulanmalıdır.
• % 20 - % 50 değişime katlanılabiliyorsa söz konusu parametreler gözden geçirilmeli ve
sapmaları sınırlandıracak aksiyon alınmalıdır.
• % 20 veya daha az değişime katlanılabiliyorsa yatırımın niteliğine bakılarak karar verilmelidir. Eğer yatırım çok gerekli değilse yatırımdan vazgeçilmelidir. Eğer yatırım gerekli ise ve işletmenin stratejik planlarının bir parçası ise olumsuz sonuçları telafi edebilecek parametreler devreye sokulmalı veya sapmaları kısıtlamaya yönelik aksiyon alınmalıdır.

Enflasyon Bağlı Duyarlılık
Projenin devam ettiği süre içindeki fiyat veya maliyet artışlarının duyarlılığı nasıl etkilediği
incelenmelidir. Yüksek net bugünkü değere sahip projeler gelcekteki nakit girişlerindeki veya nakit çıkışlarındaki artış veya azalışlardan daha az etkilenecektir. Daha düşük net bugünkü değere sahip projeler girdilerdeki değişimlere karşı daha duyarsızdır. Ayrıca, girdilerdeki büyük değişimler, çıktılar üzerinde daha etkili olacaktır.

Satış Fiyatı ve Hacmindeki Değişimlerin Analizi
Satış fiyatındaki değişim sadece enflasyondan kaynaklanmaz. Rekabet nedeniyle de fiyatlar düşebilir. Fiyat değişimlerine bağlı olarak satış hacimlerinde de değişimler yaşanabilmektedir.

Simülasyon
Projenin iskonto oranının riske göre düzeltilmesi ile projenin net bugünkü değeri belirli bir değer olarak hesaplanmaktadır. Simülasyon yaklaşımı ile ise yatırımın net bugünkü değeri veya iç verim oranına ilişkin bir olasılık dağılımı elde edilebilmektedir. Olasılık dağılımı ne kadar genişse proje de o kadar riskli demektir.

Projenin karlılığını etkileyebilecek faktörler şunlar olabilir:
• Piyasanın büyüklüğü,
• Satış fiyatı,
• Pazar payı,
• Gerekli yatırım tutarı,
• Yatırımın artık değeri,
• Faaliyet giderleri,
• Sabit giderler,
• Tesislerin faydalı ömrü.

En duyarlı parametreler belirlendikten sonra, söz konusu parametreler bazı kriterlere göre sıralanmalıdır. Sıralamada kullanılabilecek parametreler şunlar olabilir:
• Parametrenin büyüklüğü
• Parametrenin duyarlılık seviyesi
• Parametrenin risk yönetimi açısından zorluk seviyesi

Yatırımın bugünkü değeri yatırımdan gelecekte beklenen serbest nakit akımlarının riske göre ayarlanmış iskonto oranı ile bugünkü değerleri hesaplanmakta ve daha sonra bu tutardan proje için yapılması gereken yatırım tutarı (başlangıç yatırımı) çıkarılarak yatırımın net bugünkü değeri bulunmaktadır.

Piyasa risk primi, piyasa getirisi ile risksiz faiz oranı arasındaki farktır. Yani, piyasanın risksiz faiz oranı üzerinde sağladığı getiri, piyasa risk primidir.

Duyarlılık analizinin temel amaçları şunlardır:

k j = k rf + b j (k p- k rf) şeklinde formüle edilmektedir

 k j: j menkul kıymeti için talep edilen getiri oranı

k rf : risksiz faiz oranı (risk-free rate)

b j: : j menkul kıymeti için beta katsayısı

k p: piyasa portföyü için talep edilen getiri oranı

Duyarlılık analizinde temel amaç nakit girişlerindeki azalmalara veya nakit çıkışlarındaki artışlara ne ölçüde katlanılabileceğinin tespit edilmesidir.

• Bir projenin net bugünkü değeri, başlangıç yatırımına göre yüksekse parametrelerin hiçbirinin duyarlılığı çok fazla olmayacaktır.
• Bir projenin net bugünkü değeri düşükse parametrelerin duyarlılığı yüksek olacaktır.

• Rakamsal olarak görece büyük olan parametrelerin duyarlılıkları daha yüksektir.

• Senaryo analizi ile en kötü durum, en iyi durum ve en olası durumlar için olasılık dağılımları belirlenmektedir.

Yatırım değerlemesinde simülasyon yaklaşımının aşamaları sırasıyla şunlardır: