PROFESYONEL YAŞAMDA İMAJ VE İTİBAR YÖNETİMİ

Ahlak, en temel ifadeyle bir davranış̧ düzenidir. Ahlak, bilim dallarının yaptığı gibi belirli bir gerçekliği tanıtmak yerine, bir idealin teorisini ortaya koymaktadır.  Eylemlerin iyi veya kötü̈ olarak sınıflandırılması, her çağda ve toplumda görülmektedir. Toplumlar arasında bu bakımdan farklılıklar olsa da yalan söylememek gerektiği gibi bazı temel anlayışlar, her toplum tarafından benimsenmiş̧ ve bu yönüyle de evrensel nitelik kazanmıştır.

Eylemin sonucundan çok kendisine odaklanan ahlak teorileri deontolojik teori olarak adlandırılmaktadır. Bunun temeli, Sokrates’in ‘başkalarının sana yapmasını istemediğini sen de yapma’ ilkesine dayanmaktadır. Bu teoriye göre, eylemin niyeti ahlaki değerini belirlemektedir.

Her aşamada, ahlaki karar verme zihinsel ve bilişsel bir süreçtir. Bir birey doğru olanı yapmayı seçerken, aşağıdaki psikolojik süreçten geçmektedir:

Çalışma ahlakı (work ethics), bir toplumdaki çalışmaya ilişkin değerler ve tutumları ifade etmektedir. Bu nedenle de toplumsal değerlerden ve kültürden etkilenmektedir.

İş etiğine ilişkin olarak oluşturulan ilkelerin başlıca özellikleri şunlardır:

İş ahlakı iki açıdan incelenmektedir. Birincisi, işletmeler ve onların kârlılığı, diğeri ise çalışanların ve toplumun yararıdır. İşletmelerin ahlaki kodlar çerçevesinde davranması, imaj ve itibarları açısından ciddi önem taşımaktadır.

Çalışma ahlakı, daha çok bireysel bir bakış̧ açısını ifade etmektedir. Kişinin işe ve çalışmaya karşı takındığı tutum ve davranışlarının ahlaki ilkelere uygun olması, çalışma ahlakına sahip olduğunu göstermektedir. Çalışma ahlakı ilkeleri, toplumsal ahlaktan bağımsız değildir. Çalışıp üretmek ve topluma bu yolla katkıda bulunmak başlı başına bir ahlaki sorumluluktur. Ayrıca doğruluk, dürüstlük ve sözünde durma gibi genel ahlak ilkeleri toplumsal hayatta olduğu kadar çalışma hayatında da kritik öneme sahiptir. Bunlara uygun davranma ise tıpkı toplumsal hayatta olduğu gibi bireyin kişisel saygınlığını ve doğruyu yapmış̧ olmaktan tatmin duymasını sağlamaktadır. Ayrıca, kişinin çalışma hayatını bir araç̧ olarak değil, kendini gerçekleştirmede bir amaç̧ olarak görmesi daha dürüst, çalışkan, dakik ve öz-disiplinli olmasına katkı sağlamaktadır.

Bir yöneticinin ahlakı, öncelikle kendi bireysel ahlakı ve sorumluluk düzeyinin etkisiyle, sonra da örgütsel faktörler ve dışsal çevre tarafından şekillenmektedir.

İslam dininde çalışanlara ve işverenlere yönelik belli bazı davranış̧ kodları mevcuttur. Çalışanların ahlaki sorumlulukları arasında işini iyi yapmak, güvenilir olmak, haset etmemek, sorumluluk sahibi olmak, işini sevmek ve şükretmek gibi erdemler sayılabilmektedir. İşveren açısından bakıldığında İslam dini işverenin hem çalışanına hem topluma hem de kendi uhrevi yaşantısına karşı sorumluluklarını ayrı ayrı ele almaktadır. Bunlar; çalışanına karşı liyakat ve hakkaniyet esasında davranmak, onları kardeşi gibi görmek, zekatını ve sadakasını vermek ve hırsa kapılıp ibadetini ihmal etmemek seklinde özetlenebilmektedir. İşveren açısından çalışanına olduğu kadar müşteriye de adil ve hakkaniyetli davranmak esastır. Ticari faaliyetlerde haksızlık yapmamak, başkalarına zarar vermemek ve zulmetmemek, kazancın temiz ve helal olmasını sağlamaktadır. Hile yapmak ve satılan malın kusurunu gizleyip olmayan özelliği öne çıkarmak ise hakkaniyete aykırı davranışlar olarak görülmektedir.

Anadolu’da bir iş ahlakı kurumu olarak çok etkin bir şekilde varlığını uzun süre sürdürmüş̧ olan Ahilik, Türklerin yerleşik hayata geçmeleriyle birlikte oluşan, genç̧ zanaatkâr ve esna ar arasında bir örgütlenme biçimi olarak ortaya çıkmış̧ ve on üçüncü̈ yüzyıldan itibaren Anadolu’da kurumsallaşmaya başlamıştır. Ahilik; kardeşlik, yiğitlik, kahramanlık, cömertlik ve misafirperverlik gibi anlamları olan, İslamiyet’in fütüvvet inancıyla Türk geleneğinin bir sentezi sonucu oluşan bir düşünce sistemidir. Ahilikte ticari ilişkiler başta olmak üzere tüm ilişkiler insanın dünyada ve ahirette mutluluğu amaçlanacak şekilde düzenlenmiştir.

Ahlak kavramının çeşitli tanımları yapılmıştır. Söz konusu tanımlar, her bir ahlakçının kendi dünya görüşü ekseninde kabul ettiği ahlaki ilkelerin genel bir ifadesi olarak ortaya çıkmaktadır. Örneğin Platon, ahlakı “hayır ilmi” olarak, Kant ise “ödev ilmi” olarak tanımlamışlardır. Birçok düşünür ve çağdaş yazar gibi onlar da ahlak anlayışında, “hayır” veya “ödev” gibi, insanın üstünde bir gaye aramışlardır.

İnsanoğlunun ahlakı tanımlama ve ahlaklı bir yaşam sürme arayışı ilk çağlardan beri var olmuştur. Bunun en temel nedeni, insanın mutlu bir yaşam sürme arzusudur. Mutluluğa ulaşmak için birtakım davranış kuralları ve kodları olması ve herkesin bunlara uyması gerektiğine inanılmıştır. İşte ahlak arayışı, herkesin iyisi, kötüsü, ya da doğrusu ve yanlışı ortaklaştırılırsa iyi ve mutlu bir yaşam sürüleceği görüşüne dayanmaktadır.

Faydacılık teorisine göre ise, birey eylemlerinin sonuçlarını faydacılık temelinde değerlendirerek seçim yapmaktadır. Faydacılık teorisinde kastedilen bir kişinin değil en fazla sayıda insanın en yüksek düzeyde faydasıdır. Yani eylemlerin ahlaklı olmasının nihai amacı herkesin en yüksek düzeyde mutluluğu olmalıdır

Eylemin sonucundan çok kendisine odaklanan ahlak teorileri deontolojik teori olarak adlandırılmaktadır.

Her aşamada, ahlaki karar verme zihinsel ve bilişsel bir süreçtir. Bir birey doğru olanı yapmayı seçerken, aşağıdaki psikolojik süreçten geçmektedir: • Durumları eylemler ve eylemlerin sonuçları açısından yorumlayabilme, • Hangi eylemin ahlaken doğru olduğunu yargılama, • Neyin doğru olduğunu diğer sonuçlardan üstün tutma, • Ahlaklı olma niyetine uyumlu davranmak için gerekli içsel güç ve becerilere sahip olma.

Ahlak kavramı psikolojinin de konusu olmuş ve ahlaki karar vermenin psikolojik ve geli- şimsel bir süreç olduğu öne sürülmüştür. Kohlberg’e göre kişinin davranışlarını, ahlaki gelişim seviyesi belirlemekedir.

İş etiğine ilişkin olarak oluşturulan ilkelerin başlıca özellikleri şunlardır:

• Öğrenilebilir ve kazanılır olması • Paylaşılması ve kapsaması • İçselleştirilmesi • Davranış kalıpları içermesi • Referans niteliği taşıması • Performans değerlendirme ve oto kontrol sağlaması

Diğerkâmlık: Herhangi bir çıkar gözetmeden, başkalarının iyiliği için özveride bulunma davranışıdır. Bu davranışı bir ilke olarak benimseyen bireyler, başkaları için özveride bulunabilmekte ve gerektiğinde toplum yararına kişisel çıkarlarından vazgeçebilmektedir

Ahlaklı bir örgütün kültürü, doğru ve yanlış arasında seçim yaparken çalışanlarını doğruya iten sosyal bir güç niteliğine bürünmektedir. Böyle bir kültürün var olabilmesi için yönetsel açıdan geliştirilebilecek belli şartlar vardır. Bunlar; liderliğin niteliği, çalışanların yönetime katılım düzeyi, iş tatmin düzeyleri, ahlak eğitimine verilen özel önem gibi faktörlerden oluş- maktadır.

İslam dininde iş ahlakı ile ilgili ilke ve erdemlere bakıldığında, ön plana çıkan dört temel ilke göze çarpmaktadır. Bunlar:

• İyi niyetlilik • Çalışma ve çalışkanlık • Haksızlıktan kaçınma ve adalet • Paylaşma ve hoşgörü.