Profesyonel Yaşamda Kişisel İtibar ve Kariyer Yönetimi

Bir kişinin yaptığı iş ve iş yapış biçimi onun kim ve ne olduğunu yansıtmaktadır. Diğer bir ifadeyle “kim” ve “ne olduğu” bir insanın mesleki kimliğini gösterir. Mesleki kimlik bir sosyal inşa süreci olup içinde bulunulan sosyal yapı ve çevreyle etkileşim hâlinde şekillenir. Mesleki kimliğin oluşumunda bir kişinin “ne olduğu” kadar kendisini diğer insanlarla ilişkilerinde “nasıl sunduğu” da etkilidir. Bu bağlamda profesyonel yaşam, mesleki kimliğin oluşumu ve gelişimi sürecidir denilebilir.

Mesleki kimliğin oluşumuna etki eden süreç ve faktörler arasında, erken yetişme dönemi, kişilik, meslek seçim süreci, yaşam evreleri, çalışma yaşamında bulunulan görevler ve bunlardan tatmin olma düzeyi öne çıkmaktadır.

Başarılı bir kişisel itibar oluşturma ve kariyer yönetimi için şu üç konuda farkındalığın artırılması ve hassas davranılması önemlidir:
• Bireyin kişiliği, karakteri ve değerler sistemi,
• Bireyin kendisini nasıl gördüğü ve nasıl algıladığı,
• Diğer insanların kişi ile ilgili algılamaları.

Profesyonel yaşam dikkate alındığında kişisel itibar ve başarılı bir kariyer yönetimi için bazı sosyal ve mesleki beceriler gerekmektedir. Profesyonel yaşamda, itibar yönetimi, iş ahlakı konusunda farkındalık, kültürler arası farklılıkları anlama ve buna uygun davranabilme, sözlü ve sözsüz iletişim, ikna becerisi, sosyal davranış kuralları ve protokol ile giyim kültürü bu beceriler arasında öne çıkmaktadır. Özetle, profesyonel yaşamda başarı için kişilerde şu üç özelliğin birlikte bulunması önemlidir:
• Kendi olmak (özgünlük)
• İyi bir kişisel itibar
• Doğru insanlar tarafından keşfedilmek
Profesyonel yaşamda kendi olmak, kişisel itibar ve keşfedilmek önemli olmakla beraber, kişilerin başkalarını beklemek yerine profesyonel yaşamları için sorumluluk alması ve eyleme geçmesi gerekmektedir. Yeni kariyer anlayışında bireylerin daha fazla sorumluluk ve inisiyatif alması vurgulanmaktadır.

Profesyonel yaşam kavramı, gündelik dilde daha çok iş ve çalışma yaşamı anlamında kullanılmaktadır. Yine profesyonel denildiği zaman belli bir alanda uzmanlık ve disiplinli çalışmak kastedilmektedir. Burada profesyonel kavramı, belli bir ücret karşılığı uzmanlık bilgisini kullanarak bir örgütte çalışan ya da mesleğini serbest olarak yürüten kişi anlamında kullanılmaktadır.

Akademik olarak profesyonel kavramının belirli meslek veya iş gören grubunu tanımlamak için kullanıldığı görülmektedir. Raelin’e göre profesyonel kişiler aşağıdaki özelliklere sahiptir:
• Çalışma alanı ve mesleğiyle ile ilgili akademik bir kurumda uzun bir süre uzmanlık eğitimi alır.
• Çalışma alanı ve mesleğiyle ilgili problemleri inceleme ve çözüm bulma konusunda gerekli deneyim, bilgi ve beceriye sahiptir.
• Çalışma alanı ve mesleğine kendini adar ve mesleğini yürütürken mesleki kurallara ilgi ve bağlılık gösterir.
• Çalışma alanı ve mesleğiyle ilgili kurum ve kuruluşlarla ilişki hâlinde olur, faaliyetlerine katılır ve mesleki aidiyet hisseder.
• Çalışma ve meslek ahlakına sahip olup mesleki ilke ve kuralları kendi çıkarının önüne koyar.

Profesyonel yaşam; çıraklık, meslektaşlık, akıl hocalığı ve himayecilik olmak üzere 4 aşamadan meydana gelmektedir.
Çalışma yaşamının ilk yıllarında kişiler meslekte deneyimli uzman ya da yöneticilerin gözetim ve yönlendirmesi altında çırak olarak çalışmaya başlar. İş dünyasında profesyonel çalışmaya yeni başlayan bu aşamadaki kişiler için “asistan” ya da “uzman yardımcısı” gibi unvanlar kullanılmaktadır. Profesyonel yaşama yeni başlayan bu kişiler, meslekte deneyimli uzmanlara/profesyonellere yardım ederek ve onlardan öğrenerek çalışmalarını sürdürür. Çalışma alanı ve mesleğinde deneyimli bir kişinin gözetiminde belli bir bilgi, beceri ve deneyim kazandıktan sonra ikinci aşamaya geçerler.
İkinci aşamada, kişi kendi başına mesleği yürütecek yeterliliğe ulaşır ve meslektaş statüsü kazanır. Kişi artık mesleki bilgi, beceri ve deneyim yanında, meslek ahlakı ve meslek standartlarına bağlı bir biçimde çalışmaya hazır hâle gelir. İş yaşamında bu aşama için genellikle “uzman” unvanı kullanılmaktadır.
Profesyonel yaşamın ilerleyen aşamalarında (üçüncü aşama) işini yapmanın yanında, çalışmaya yeni başlayan kişilere rehberlik etme (mentorluk) rolü de üstlenilir. Bu aşamayı “kıdemli uzman” unvanı ile tanımlayabiliriz.
Profesyonel kariyerin dördüncü aşamasında ise kişi uzmanlık katkısı yerine çalıştığı örgüte yön verme ve kritik kararlarına katılma biçiminde katkı veren bir duruma gelir. Bu aşamada yapılan işin niteliği uzmanlık yerine daha fazla yönetsel tarzdadır.

Yönetici olarak kariyerine devam etmek isteyen profesyonellerin teknik özellikleri yanında, aşağıda genel başlıklar olarak sıralanan yöneticilikle ilgili yetkinlikleri kazanmaları yönetim pozisyonuna hazırlıklı gelmelerine yardımcı olacaktır:
• Planlama ve organizasyon yetkinliği
• Liderlik ve takım yönetimi
• Kişilerarası ilişkiler ve iletişim yetkinliği
• Karar verme ve problem çözme yetkinliği
• Çatışma yönetimi yetkinliği
• Kaynak dağıtımı ve öncelik belirleme
• Sonuç odaklılık
• Belirsizlik ve stresle baş edebilme

İtibar kavramı şu şekilde tanımlanmıştır: “Doğrudan gözlemlenebilen veya yazılı dokümanlarda (ikincil kaynaklar) yer alan, insanların belirgin kişilik özellikleri, başarıları ve davranışları ile bir süre amaçlı olarak sundukları imajlarının kompleks bir biçimdeki karışımını yansıtan algısal bir kimliktir”. Bu tanımda, kişilerin sahip olduğu özellikleri ve sundukları imajın karışımından oluşan kimliklerinin dışarıya yansıması ile bunun diğer insanlar tarafından algılanması dikkat çekmektedir. Bu çerçevede kişisel itibarın unsurları arasında kişilik, kimlik ve algılama öne çıkmaktadır denilebilir.

Kişisel itibarın aşağıdaki özelliklere sahip olduğu ifade edilebilir:
• Belli bir bağlamda başka insanların algılamasıdır.
• Eksik bilgi olduğu zamanlarda karar vermede kullanılır.
• İtibar sahibi ve algılayanın her ikisinin de fark ettiği bir değeri vardır.
• Kişi, ortam ve hedefin etkileşiminden çıkan bir üründür.
• Planlı veya tesadüfen gelişen olaylardan etkilenir.
• Süreklilik gösterir.

Profesyonel yaşamda en önemli sermaye olarak kabul edilen kişisel itibarın oluşumu bir süreçtir. Kişisel itibarın oluşumunda öncelikle kişilerin kendileri hakkındaki farkındalıklarının artması gerekir. Kişilerin “kim” ve “ne oldukları” konusunda kişisel farkındalıklarını anlaması bu sürecin başlangıç aşamasıdır. Bu aşamada elde edilen bilgilere göre profesyonel yaşam ve özel yaşam planı oluşturulmalıdır. Daha sonra hedeflere ulaşmak için gerekli eğitim alınmalı, deneyim kazanılmalı ve ilişkiler geliştirilmelidir. Bu süreçte kişinin kim ve ne olduğunun diğer insanlar tarafından doğru algılanmasını sağlamak yönünde çaba gösterilmelidir.

Kişisel marka, bir insanı diğerlerinden ayıran ve kendine özgü kılan bir takım özellikleri kapsar. Bu özellikler bir kişinin değerleri, kişiliği, ilgileri, becerileri, istekleri ile motivasyonunu sağlayan faktörler ve güçlü yönlerinden oluşur.

Kişisel marka pek çok faktörden etkilenir. Bu faktörlerin başlıcaları eğitim, meslek, oturulan yer, komşular, arkadaşlar, yaşam tarzı, giyinme biçimi, konuşma tarzı, oturma ve kalkma şekli, karar verme tarzı, insanlarla iletişim kurma biçimi olarak sıralanabilir. Bunların her biri tek tek etkili olmakla beraber tümünün bir araya gelerek oluşturduğu bütüncül yapı, kişisel markayı oluşturur.

Kişisel imaj insanların benlik algısı olup, kendileri ve başkaları tarafından nasıl algılandığını ifade eder. Diğer bir deyişle, kişinin kendisi ve başkalarının zihnindeki görüntüsüdür. Kişisel imajın insanların kendilerine ve başkalarına dönük yönü bulunmaktadır. Bu çerçevede kişisel imaj üç alana odaklanır: İnsanların “kendisini nasıl gördüğü”, “başkalarının kişiyi nasıl gördüğü” ve “kişinin kendisini başkalarına nasıl göstermek istediği”.

Kişisel imajı oluşturan öğeler arasında, görüntü, sözlü ve sözsüz iletişim, karakter, yeterlilikler, davranış ve tavırlar gibi unsurlar yer almaktadır.

Kariyer kavramı günlük yaşamda, ilerlemek, meslek, iş yaşamı, başarı ve tatmin olma gibi anlamlarda kullanılmaktadır. Genel anlamda kariyer, bir kişinin çalışma yaşamı boyunca bir iş/meslek alanında ilerlemesi, deneyim ve beceri kazanması olarak yaygın biçimde tanımlanmaktadır. Son dönemlerde ise kariyer bireyler için anlamlı ve psikolojik olarak bireyleri tatmin edici bir süreç anlamında kullanılmaktadır. Bir başka çalışmada ise kariyerin dört farklı anlamından bahsedilmekte ve aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:
• Örgütsel hiyerarşi içerisinde yükselmek,
• Bir mesleği ifade etmektedir. Bazı meslekler, kariyer meslekleri olarak adlandırılır ve bu mesleklere sahip olmak bir saygınlık göstergesidir,
• Yaşam boyunca yerine getirdiğimiz meslek/meslekler ve her bir mesleği yerine getirirken kazanılan deneyimler ve bu mesleklerden duyulan içsel tatmin,
• Kişilerin yaşamları boyunca yaptığı iş ve mesleklerin ardışık bir niteliğe sahip olması ve bu iş ve mesleklerin bireyin gelişimine ve tatmin olmasına katkı sağlaması.
 

Profesyonel yaşama başlamadan önce kişilerin kendilerini analiz etmesi, kendi farkındalığını artırması ve buna göre profesyonel yaşama yönelik plan yapması gerekmektedir. Kariyer yönetimi olarak tanımlanan bu süreç şu temel aşamalardan oluşmaktadır:
1. Kendini analiz ve keşfetme
2. İş dünyasını analiz ve keşfetme
3. Gelişim alanlarının belirlenmesi
4. Kariyer planı geliştirme.

Değişim ve belirsizliklerin yüksek olduğu bir dünyada uzun vadeli planlar yapmak oldukça zordur. Bu yüzden günümüzde kariyer planlama sırasında şu ilkelere dikkat edilmelidir:
• Kariyer planı, belli aralarla gözden geçirilmeli ve gerekirse güncellenmelidir.
• Kariyer planı, bireyin önüne çıkabilecek engeller dikkate alınarak, alternatifli hazırlanmalıdır.
• Yeni nitelikler kazandıkça kariyer planı güncellenmelidir.
• Kariyer planı yaparken, somut bilgileri veri olarak kullanmak ve benzer işlerdeki kişilerin kariyerlerinde nasıl ilerlediklerini izlemek gerekir.
• Kariyer planı gerçekçi ve pratik olmalıdır. Daha deneyimli kişilerle görüşülerek planın uygulanabilirliği artırılmalıdır.

Kariyer çıpaları (career anchors), bir bireyin kendi kendine algıladığı yetenek, kabiliyet, temel değerler, güdüler ve ihtiyaçlardan oluşan bir benlik kavramıdır. Kariyer çıpaları kolay değişmemekle beraber, profesyonel yaşamda kişinin iş ve yaşam deneyimlerinin artmasına bağlı olarak zamanla değişebilmektedir.
Schein’in ortaya koyduğu sekiz kariyer çıpası şunlardır:
• Özerklik/Otonomi: Bu çıpanın baskın olduğu kişilerin kariyerlerinde temel belirleyici serbest hareket edebilmektir. Başkalarına bağımlı olmak yerine tek başına çalışmayı tercih ederler. Örgütsel sınırlamalar altında çalışmaktan hoşlanmazlar.
• Güvenlik/İstikrar: Bu çıpanın baskın olduğu kişiler örgütte kalma ve istikrar konularında güven arayışı içindedir. Bu kişiler için iş ve istihdam güvenliği kariyer seçiminde belirleyici bir etkiye sahiptir.
• Teknik/Fonksiyonel yetkinlikler: Bu çıpanın baskın olduğu kişiler işe ve göreve yöneliktir. Teknik becerilerini göstermek isterler. Bu kişilerde uzmanlık alanında derinleşme ve büyüme örgütte yükselmekten daha önemlidir.
• Genel Yönetsel yetkinlikler: Bu çıpanın baskın olduğu kişiler diğer kişilerin ve fonksiyonların organizasyonu ve yönetilmesine yönelik istekli ve beceriklidir.
• Girişimci yaratıcılık: Bu çıpanın baskın olduğu kişilerde yeni ürün veya hizmet üretmek, bilgi ve becerilerini bu amaç için kullanmak veya yeni işletmeler kurmak istek ve becerisi yüksektir.
• Hizmet veya bir olaya kendini adamak: Bu çıpanın baskın olduğu kişilerde belli bireysel ve sosyal değerlere saygılı davranma, başkalarına yardım etme ve başarıya adanmışlık yüksektir.
• Saf meydan okuma: Bu çıpanın baskın olduğu kişiler zor problemlerle uğraşmayı sever, rekabetten ve kazanmaktan hoşlanırlar.
• Yaşam tarzı: Bu çıpanın baskın olduğu kişiler kariyeri daha geniş olan yaşam alanının bir parçası olarak görürler, iş aile ve kendi yaşam tarzı arasında denge kurmaya önem verir.

Profesyonel yaşamda yaptığımız iş ve mesleğin gerektirdiği beceriler yanında, herkesin sahip olması gereken temel yetkinlikler bulunmaktadır. Profesyonel yaşamda öne çıkan bu temel yetkinlikler aşağıdaki başlıklarda sıralanabilir:
• Kişisel bütünlük ve dürüstlük
• Kişisel farkındalık
• İletişim becerisi
• Takım çalışmasına yatkınlık
• Problem çözme
• Zaman yönetimi
• Yenilikçilik
• Esneklik
• Duygusal zekâ
• Müşteri/ hizmet alan odaklılık
• Ticari duyarlılık
• Belirsizlik altında çalışabilmek
• Girişimcilik
• Bilişim okuryazarlığı