PROFESYONEL YAŞAMDA İMAJ VE İTİBAR YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 5

Ahlaklı bir örgütün kültürü, doğru ve yanlış arasında seçim yaparken çalışanlarını doğruya iten sosyal bir güç niteliğine bürünmektedir. Böyle bir kültürün var olabilmesi için yönetsel açıdan geliştirilebilecek belli şartlar vardır. Bunlar; liderliğin niteliği, çalışanların yönetime katılım düzeyi, iş tatmin düzeyleri, ahlak eğitimine verilen özel önem gibi faktörlerden oluş- maktadır.

İslam dininde iş ahlakı ile ilgili ilke ve erdemlere bakıldığında, ön plana çıkan dört temel ilke göze çarpmaktadır. Bunlar:

• İyi niyetlilik • Çalışma ve çalışkanlık • Haksızlıktan kaçınma ve adalet • Paylaşma ve hoşgörü.

Her aşamada, ahlaki karar verme zihinsel ve bilişsel bir süreçtir. Bir birey doğru olanı
yapmayı seçerken, aşağıdaki psikolojik süreçten geçmektedir (Rest, 1986):
• Durumları eylemler ve eylemlerin sonuçları açısından yorumlayabilme,
• Hangi eylemin ahlaken doğru olduğunu yargılama,
• Neyin doğru olduğunu diğer sonuçlardan üstün tutma,
• Ahlaklı olma niyetine uyumlu davranmak için gerekli içsel güç ve becerilere sahip
olma.

Is etiğine ilişkin olarak oluşturulan ilkelerin baslıca özellikleri şunlardır (Kolçak, 2013: 35-38):
• Öğrenilebilir ve kazanılır olması
• Paylaşılması ve kapsaması
• İçselleştirilmesi
• Davranış kalıpları içermesi
• Referans niteliği taşıması
• Performans değerlendirme ve oto kontrol sağlaması

İslam dininde iş ahlakı ile ilgili ilke ve erdemlere bakıldığında, ön plana çıkan dört
temel ilke göze çarpmaktadır. Bunlar (Yaran, 2015):
• İyi niyetlilik
• Çalışma ve çalışkanlık
• Haksızlıktan kaçınma ve adalet
• Paylaşma ve hoşgörü.

Ahilik felsefesi, temsil ettiği ahlaki, sosyal, ekonomik ilke ve erdemlerle modern çağın
pek çok örgütüne örnek olabilecek durumdadır. Ahiliğin iş ahlakı ile ilgili temel ilkeleri
aşağıdakilerdir:
• Doğru, açık, cömert ve alçak gönüllü olmak,
• İnsancıl bir çalışma ortamı yaratmak,
• Müşterileri memnun kılmak,
• Kendisinden başkasını düşünmek,
• Bir sanat ve iş sahibi olmak,
• İşte ciddiyet ve disiplin sahibi olmak.

İngiltere ve ABD’deki birçok akademik sosyal araştırma kuruluşunun belirlediği etik kodların içeriğine ilişkin olarak yapılan bir araştırmada ortaya konulan etik ilkeler şunlar olmuştur (Kırel, 2014: 116):
• İtibar ve saygı
• Bilgilendirme
• Güvenilirlik
• Kişisel ve örgütsel gizliliğin korunması
• Dürüstlük ve şeffaflık
• Yanlış beyan ve yönlendirici anlatımlardan kaçınma

İş ahlakının, profesyonel yaşamda kimleri kapsadığını biraz daha ayrıntılı ifade etmek gerekirse iş ahlakı aşağıda sıralanan gruplar arasındaki ilişkileri kapsadığı görülmektedir (Orman ve Parlak, 2009: 307):
• İşletmeler arasındaki ilişkiler
• İşletme yöneticileri ile çalışanları arasındaki ilişkiler
• İşletme çalışanlarının kendi arasındaki ilişkiler
• İşletme ile müşterileri arasındaki ilişkiler
• İşletme ile tedarikçiler arasındaki ilişkiler
• İşletme ile kamu yönetimi arasındaki ilişkiler
• İşletme ile çevresel faktörler arasındaki ilişkiler
• İşletme ile diğer kuruluşlar (kredi kurumları, sendikalar, sivil toplum örgütleri
gibi) arasındaki ilişkiler

Demagoji: Bireyin, kendi menfaatini korurken diğer bireylerle de çelişmemesidir. Bu
davranışta birey, çıkarlarını korurken cümlelerle oynayarak toplumun (örneğin yönetici
ise çalışanların) menfaatlerine uygun davranıyor gözükmekte, söz oyunları ve süslü ifadelere dayalı olarak konuşmaktadır.

Belli bir mesleğin mensuplarının uyulması gereken ortak ahlaki ilkeler doğrultusunda hareket etmesine meslek ahlakı denir. Meslek ahlakı, tıp alanındaki Hipokrat yemininde olduğu gibi evrensel ve disipline edici bir özelliğe sahiptir.

Akılcılar, ahlakı, ideal bir düzen ilkesine dayandırmak istemektedirler. Diğer bir kısım düşünür ve yazar ise ahlakı, gerçeklikten çıkarılmış bir kanuna bağlamak istemektedirler. Örneğin Platon, ahlakı “hayır ilmi” olarak, Kant ise “ödev ilmi” olarak tanımlamışlardır. Birçok düşünür ve çağdaş yazar gibi onlar da ahlak anlayışında,
“hayır” veya “ödev” gibi, insanın üstünde bir gaye aramışlardır (Topçu, 2001: 82). Dolayısıyla ahlak, bilim dallarının yaptığı gibi belirli bir gerçekliği tanıtmak yerine, bir idealin teorisini ortaya koymaktadır (Topçu, 2001: 87).

Yaşamın her safhasında olduğu gibi profesyonel yaşam safhasında da bireyler,
çeşitli roller oynamakta yani çeşitli maskeler takmaktadırlar. Bu maskeye “persona mask (rol maskesi)” adı verilmektedir.

“Her oyunun sonunda şah ve piyon aynı kutuya girer” atasözü, yukarıda yapılan
açıklamaları özlü bir şekilde ifade etmektedir. Özellikle Batı toplumlarında, yönetici ile çalışanlar arasındaki güç mesafesinin, Doğu toplumlarına göre daha az olduğu sıkça dile getirilmektedir. Bu durum sadece basit bir gözlem veya yorum düzeyinde kalmamış, yapılan bilimsel çalışmalarla da kanıtlanmıştır.

Ahlak kavramının çeşitli tanımları yapılmıştır. Söz konusu tanımlar, her bir ahlakçının kendi dünya görüşü ekseninde kabul ettiği ahlaki ilkelerin genel bir ifadesi olarak ortaya çıkmaktadır. Örneğin akılcılar, ahlakı, ideal bir düzen ilkesine dayandırmak istemektedirler. Diğer bir kısım düşünür ve yazar ise ahlakı, gerçeklikten çıkarılmış bir kanuna bağlamak istemektedirler. Örneğin Platon, ahlakı “hayır ilmi” olarak, Kant ise “ödev ilmi” olarak tanımlamışlardır. Birçok düşünür ve çağdaş yazar gibi onlar da ahlak anlayışında, “hayır” veya “ödev” gibi, insanın üstünde bir gaye aramışlardır (Topçu, 2001: 82). Dolayısıyla ahlak, bilim dallarının yaptığı gibi belirli bir gerçekliği tanıtmak yerine, bir idealin teorisini ortaya koymaktadır (Topçu, 2001: 87). Ahlak, en temel ifadeyle bir davranış düzenidir.

Erdem ahlakı, ahlaki davranışları eylemin sonuçlarına göre inceleyen teorilerden biridir. Bu teori, eylemin sonucunu nihai amacı olan mutluluk açısından ele almaktadır. Buna göre, birey seçtiği eylemi bilerek ve kendi mutluluğu için seçmelidir. Bu seçimler birbiriyle tutarlı olmalı ve hayat boyu olaydan olaya değişmeyen bir tutum ve karaktere dönüşmelidir. Bu karakter bir kez kazanıldıktan sonra insan doğal bir şekilde ahlaklı olanı seçmektedir.

Eylemin sonucundan çok kendisine odaklanan ahlak teorileri deontolojik teori olarak adlandırılmaktadır. Bunun temeli, Sokrates’in ‘başkalarının sana yapmasını istemediğini sen de yapma’ ilkesine dayanmaktadır. Bu teoriye göre, eylemin niyeti ahlaki değerini belirlemektedir. Niyetin önemli olması, bu teorilerin ahlaki konulara, daha bireye dönük bir biçimde yaklaştığını göstermektedir. Buna göre, birey için doğru olan bir eylem, evrensel olarak herkese göre ahlaki bir ödev sayılmalıdır. Ödev ahlakı anlayışının kurucusu sayılan Immanuel Kant’a göre, ödevin temeli ahlak yasasına duyulan saygıdır ve birey bu saygıdan dolayı bir eylemi seçmeye zorunludur (Özgener, 2014). Bu saygının oluşması için Kant aklın, iradenin, emirlerin ve özgürlüğün önemini vurgulamıştır. Buna göre, kendimiz için istediğimiz bir şey herkes için genelleştirilebilir ve evrenselleştirilebilir bir durumsa ve kendimiz için istemediğimizin başkasına da yapılmasını kabul etmiyorsak bu davranışın ahlaki olduğu sonucuna varılabilir. Ödev ahlakı gibi eylemin kendisine odaklanan ahlak teorilerinden biri de adalet ve haklar teorisidir. Buna göre eylemlerin doğruluğu, tarafsızlıkları ve eşit dağıtılmış olmalarıyla ilgilidir. Bu teori, ahlaklı davranışın amacını; bireylerin eşit muamele görmesi, farklı olanların dezavantajlı olmaması ve en yüksek düzeyde iş birliğine yol açması açılarından değerlendirmektedir.

Her aşamada, ahlaki karar verme zihinsel ve bilişsel bir süreçtir. Bir birey doğru olanı
yapmayı seçerken, aşağıdaki psikolojik süreçten geçmektedir (Rest, 1986):
• Durumları eylemler ve eylemlerin sonuçları açısından yorumlayabilme,
• Hangi eylemin ahlaken doğru olduğunu yargılama,
• Neyin doğru olduğunu diğer sonuçlardan üstün tutma,
• Ahlaklı olma niyetine uyumlu davranmak için gerekli içsel güç ve becerilere sahip olma.

İş etiği, sağduyulu davranışlar sergileme konusunda yol gösterici ilke ve değerleri inceleyen bir disiplin olarak ele alınmaktadır. İş etiğine ilişkin olarak oluşturulan ilkelerin başlıca özellikleri şunlardır; 
• Öğrenilebilir ve kazanılır olması
• Paylaşılması ve kapsaması
• İçselleştirilmesi
• Davranış kalıpları içermesi
• Referans niteliği taşıması
• Performans değerlendirme ve oto kontrol sağlaması

Ahilik felsefesi, temsil ettiği ahlaki, sosyal, ekonomik ilke ve erdemlerle modern çağın
pek çok örgütüne örnek olabilecek durumdadır. Ahiliğin iş ahlakı ile ilgili temel ilkeleri aşağıdakilerdir:
• Doğru, açık, cömert ve alçak gönüllü olmak,
• İnsancıl bir çalışma ortamı yaratmak,
• Müşterileri memnun kılmak,
• Kendisinden başkasını düşünmek,
• Bir sanat ve iş sahibi olmak,
• İşte ciddiyet ve disiplin sahibi olmak.