Yatırım Araçları, Risk ve Getiri Hesaplamaları

Bir yatırım aracının beklenen getirisi ve riski olasılık dağılımıyla ya da tarihi verilerden hareketle belirlenebilir.

Finansal varlığın beklenen getirisi, farklı koşullarda beklenen getirilerin olasılıkları ele alınarak belirlenebilir. Olasılık dağılımı, varlıkla ilgili beklenen getirilerin sayısal olarak belirlenmesiyle oluşturulur. Örneğin %75 olasılıktan bahsediliyorsa o getirinin gerçekleşme olasılığının %75 olduğu; %100 olasılıktan bahsediliyorsa riskin sıfır olduğu, diğer bir ifade ile beklenen getirinin tam olarak gerçekleşeceği anlamına gelir. Yani farklı ekonomik koşulların olasılıkları ile bu koşullar altında menkul kıymetten beklenen getirilerin ağırlıklı ortalaması alınarak hesaplanır.

Risk, varyans ya da varyansın karekökü olan standart sapmayla ölçülebilir. Varyans ya da standart sapma, her bir olası getirinin beklenen getiriden ne kadar farklılaştığını gösterir. Varyans ya da standart sapmanın düşük olması riskin düşük, yüksek olması riskin yüksek olduğunu ifade eder.

• Aynı beklenen değere sahip finansal varlıklardan en düşük standart sapmalı olanı (riski en düşük),

• Aynı standart sapmaya sahip finansal varlıklardan en yüksek beklenen değere sahip olanı seçilmelidir.

Sermaye piyasasının temel finansal araçlarından biri olan pay senetleri, anonim ortaklıklar ile, sermayesi paylara bölünmüş komandit ortaklıklarda ortaklık payını temsil eden menkul kıymetlerdir.

Tahvil, alacaklılık hakkı sağlayan, belirli bir meblağı temsil eden, dönemsel getiri sağlayan, misli nitelikte, seri halinde çıkarılan ve ibareleri aynı olan, uzun vadeli menkul kıymetlerdir. Tahviller ortaklık hakkı değil, şirketin aktifleri üzerinde alacak hakkı verirler. Tahvil sahibi, tahvil ihraç eden şirketin uzun vadeli alacaklısı olup vade bittiğinde şirketle ilişkisi sona ermektedir.

Tahvil vadesinin yatırımcı açısından önemi, vade uzadıkça faiz ve anapara geri ödemesinde karşılaşılacak riskle, piyasa faiz oranlarının değişmesinden kaynaklanan değer değişim riskinin artmasından kaynaklanır.

Tahvilin vade ya da geri çağırma tarihinden daha kısa bir süre ile elde tutulması durumunda elde edilecek getiriye gerçekleşen getiri oranı denir. Bu durumda vadeye kadar gerçekleşen getiri ve ortalama gerçekleşen getiri oranları iki farklı eşitlik yarıdımıyla hesaplanır.

Yatırımın sağladığı nakit akışlarını zaman ile ağırlıklandırarak bugüne indirgeme ilkesine dayanan süre, yatırımın efektif vadesini gösterir. Vade, tahvilin sadece dönem sonlarındaki ödemelerini dikkate alırken süre, bütün ödemeleri zamanları ile birlikte dikkate alır. Süre, faiz ve anapara geri ödeme zamanlarının bir çeşit ağırlıklı ortalamasıdır. Gerçekte yatırımcının tahvile yatırdığı nakdin tamamı vade sonuna kadar bağlı kalmamaktadır. Her devre alınan faiz gelirleri ile yatırılan paranın bir bölümü geri alınmaktadır. Dolayısıyla yatırımcı için tahvilin efektif vadesi, nominal vadesinden daha kısa olmaktadır.

Varant, elinde bulunduran kişiye dayanak varlığı ya da göstergeyi, önceden belirlenen bir fiyattan, belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat ya da nakit uzlaşı ile kullanıldığı menkul kıymet niteliğinde bir sermaye piyasası aracıdır.

Hazine bonoları devletin kısa vadeli kamu harcamalarını karşılamak üzere çıkarmış olduğu borçlanma senetleridir. Finansman bonoları ise şirketlerin kısa süreli fon ihtiyacını karşılamak üzere çıkardıkları borçlanma araçlarıdır.

Repo, menkul kıymetlerin belirli bir vade sonunda, belirli bir fiyattan geri alınmak üzere satıldığı, karşı tarafın da bu vadenin sonunda, parasını faiziyle birlikte geri almak üzere borç verdiği vadeli bir işlemdir. Satılan menkul kıymetlerin vade sonunda geri satın alınmasının taahhüt edildiği geri satın alma anlaşmasına “düz repo”, satın alınan menkul kıymetlerin vade sonunda geri satılmasının taahhüt edildiği geri satın alma anlaşmasına ise “ters repo” denir.

Yatırım fonları halktan katılma belgeleri ile topladıkları paralar karşılığı, pay senedi, tahvil gibi sermaye piyasası araçlarından ve kıymetli madenlerden oluşan portföyleri belge sahipleri hesabına, riskin dağıtılması ilkesi ve inançlı mülkiyet esaslarına göre yöneten mal varlıklarıdır. Katılma belgesi, belge sahibinin kurucuya karşı sahip olduğu hakları taşıyan ve fona kaç pay ile katıldığını gösteren kıymetli evrak niteliğinde bir senettir.