PEYZAJ ÇEVRE VE TARIM

Odunlu bitkilerin dıştan genel görünüşünü ifade eden bir terimdir. Bitkiye karşıdan bakıldığında görülen morfolojik yapısı anlamına gelen habitus, bitki türlerinin tanınmasında ve adlandırılmasında son derece önemli bir kavramdır.

Bir bitkinin ağaç olarak tanımlanması için boyu 5 m’den daha fazla olmalı, gövde, taç ve boy büyümesi yapmalı, dal, sürgün ve yapraklarını tek bir gövdede taşımalıdır. Tepe kısmının yayvan olması, çok sayıda gövdeye sahip olması, toprak seviyesinde dallanma yapması ağaççık ve çalı formlarına ait özelliklerdir.

Ginkgophyta sınıfı üyeleri arasında günümüze kadar ulaşmayı başarabilmiş tek familya Ginkgoaceae familyasıdır. Bu familya günümüzde tek cins (Ginkgo) ve tek tür, Ginkgo biloba L. (Çin mabed ağacı), ile temsil edilmektedir. Relikt bir bitki olan Ginkgo biloba L. (Çin mabed ağacı), günümüzde yaşamakta olan tohumlu bitkilerin en eski ve en yaşlı üyesi olarak kabul edilir.

Cedrus libani türünün odunundan katran elde edildiği için katran ağacı adı da verilir. Katran kokulu olup özellikle güve benzeri böcekleri kovmak için kullanılan bir kimyasaldır. Bu nedenle mobilya ve ev eşyaları yapımında kullanılmaktadır. Odununun sağlam ve dayanıklı olması nedeniyle ayrıca antik çağlarda özellikle gemi yapımı sırasında kullanılmıştır.

Güneşli ve ılıman iklime sahip alanların bitkisi olan Pinus halepensis türü kumlu topraklarda iyi gelişir. Özellikle kumda iyi gelişmesi nedeniyle kumulların peyzaj düzenlemesinin yapımı sırasında kullanılabilecek bir bitkidir. Tercihen Akdeniz ikliminin görüldüğü alanlarda iyi gelişmektedir.

Kısa ve çoğunlukla 3 köşeli olan iğne yapraklar, uzun sürgünler üzerinde tek tek veya kısa sürgün üzerinden demetler halinde çıkmaktadır. Bu özellikler, Cedrus cinsini diğerlerinden ayıran en karakteristik özelliklerdir.

Abies cinsinde uzun sürgünler üzerinde almaçlı olarak dizilen yapraklar yassıdır, yani iki yüzü vardır. Yaprakların alt yüzeylerinde çoğunlukla iki adet beyaz stoma bantı bulunur. Genellikle iki adet reçine kanalı içeren yaprakların uçları gençken sivri olduğu halde, yaşlanınca küt, yuvarlak veya emerginattır. Yapraklar düştüklerinde dallar üzerinde çukur izler bırakırlar. Bu özellikler, cinsi diğerlerinden ayıran en karakteristik özelliklerdir. Sonbaharda tohumlar olgunlaşınca, kozalak pulları dökülmeye başlar ve kozalak ekseni ağaç üzerinde kalır.

Türkçesi Ladin olan ağacın Latince (bilimsel adı) adı Picea’dır. Benzer şekilde Çam-Pinus, Göknar-Abies ve Sedir-Cedrus olarak adlandırılmaktadır. Porsuk ağacının bilimsel adı ise Taxus’tur.

Açık tohumlu bitkilerin önemli familyalarından birisi de Cupressaceae (servigiller) familyasıdır. Bir veya iki evcikli, herdem yeşil ağaç ve çalılardan oluşan bu familyanın üyelerinde yapraklar pulsu veya iğnemsi şekildedir. Erkek kozalaklar küçük, uç kısımda veya yaprak koltuklarında ya da küme halindedir. Hem familyanın en önemli cinsleri hem de ülkemizde de doğal olarak yayılış gösteren cinsler Cupressus L. (servi) ve Juniperus L. (Ardıç) cinsleridir.

Taxus baccata (Adi porsuk) bitkisinin tohumları yaklaşık bir yılda olgunlaşmakta, üzeri ise yaklaşık yarısına kadar önce yeşil sonra ise kırmızı olan etli bir arillus ile kaplıdır.

Ağaç: Açık tohumlu bitki grubu içerisinde ağaç fomunda olan bitkilerin sayısı oldukça fazladır. Bir bitkinin ağaç olarak tanımlanması için:

Boyu 5 m’den daha fazla olmalı,

Gövde, taç ve boy büyümesi yapmalı,

Dal, sürgün ve yapraklarını tek bir gövdede taşımalıdır.

Pul şeklindeki yapraklarda bir dal üzerine birbirini örtecek tarzda dizilmiş, çok sayıda küçük yaprağı ifade etmek için kullanılır. Servi (Cupressus) bitkisinin yaprakları bu şekildedir.

Açık tohumlu bitkiler, çoğunlukla ağaç ya da ağaççık, nadiren de çalı formunda olan bitkilerdir. Bütünüyle odunsu olan bu bitkilerin otsu üyeleri bulunmaz. Herdem yeşil olan bu bitki grubuna ait üyeleri sıklıkla iğne yapraklıdır. Bunun dışında pulsu, yelpaze şeklinde ya da tüysü yaprak taşıyan türleri de bulunmaktadır. Bitkiler dünyasında renkli çiçeklerin oluşturulmasının en önemli amacı döllenmenin garanti altına alınmasıdır. Çünkü renkli çiçeklerde döllenme böcekler aracılığıyla gerçekleşmektedir. Açık tohumlu bitkilerin çiçekleri ise gösterişsiz kozalaklardır. Bu yüzden böyle bitkilerde döllenme hava akımlarıyla hareket eden polenler aracılığıyla sağlanmaktadır.

Tablo 4.1 Açık tohumlu bitkilerin sınıflandırması

Cycadaceae familyasının günümüzde yaşayan az sayıdaki cinslerinden ülkemizde en tanınmış olanı Cycas revoluta cinsidir.

Relikt bir bitki olan Ginkgo biloba L. (Çin mabed ağacı), günümüzde yaşamakta olan tohumlu bitkilerin en eski ve en yaşlı üyesi olarak kabul edilir.

Yaşlı yapraklar kısa sürgünler üzerinde, bir halkada veya demette 2 tane

Yapraklar bir demette 2 tane ve tabanda kılıflı ………………………….. Pinus

Yapraklar bir halkada dizilmiş, tabanda kılıfsız ………………………… Cedrus

Yaşlı yapraklar uzun sürgünlerde spiral dizilişli

Kozalaklar dik duruşlu, pulları dökülücü ve yalnız kozalak ekseni kalır … Abies

Kozalaklar sarkık duruşlu, kozalağın tamamı düşer …………………….. Picea

Juniperus L. (Ardıç) Habitus: Herdem yeşil, bir veya iki evcikli, çok dallanan ağaçlardır.
Sürgün/yaprak: İğne ya da pulsu yapraklıdır.

15-20 m’ye kadar boylanabilen, herdem yeşil, ilerleyen yaşlarda dağınık taca sahip olan bir sahil ağacı Halep çamıdır.