PEYZAJ ÇEVRE VE TARIM

Batılılaşma dönemi boyunca Boğaz kıyılarında yapılan Dolmabahçe Sarayı, Çırağan Sarayı, Beylerbeyi Sarayı, Yıldız Sarayı ve Parkı gibi çok sayıda yapı ve bahçe dönemin batı dünyasındaki Barok, Rokoko gibi örneklerinden esinlenerek yapılmıştır.

Eski Roma mimarlığında gördüğümüz merkezi mekân kurgusuyla yapılmış ve Palladio’nun en ünlü eserlerinden bir olan Villa Rotunda bu anlayışı yansıtan örneklerden birisidir.

Neolitik çağın en önemli arkeolojik alanlarından biri Konya ovasında yer alan ve yaklaşık on bin kişinin yaşadığı tahmin edilen Çatalhöyük’tür. Güneşte kurutulmuş kerpiçle inşa edilen bu en eski kentsel alanda yapılar birbirine
bitişik olduğundan kamusal açık alan bulunmamaktadır. Avluların tek açık alan olduğu bu kentsel kurguda peyzaj düzenlemesinin estetik ya da dini gerekçelerden daha çok pragmatik nedenlerle yapılan arazi kullanımları olduğu söylenebilir. Fransa’da bulunan Lascaux Mağarasının duvarlarında tarihöncesi döneme ait resimler bu dönemde insanın doğa tasvirlerini yansıtmaktadır. Güney İngiltere’de Salisbury düzlüğünde M.Ö. 2750-1500 de yapıldığı tahmin edilen Stonehenge, arkeologlar tarafından büyük bir dairesel alanı çevreleyen anıtsal taşlar ve güneşin doğuşuna yönelen akslarıyla kozmolojik bir kutsal alan olarak kabul edilir. Antik Mısır Uygarlığında piramitlerin Nil nehrinin kıyısında, çölün içinde veya Mezopotamya ovasında zigguratların yapay bir dağ olarak yeryüzünden göğe yükselen soyut bir dikey aksı maddileştirdiği söylenebilir. Doğru cevap A'dır.

Çok uzun binyıllar süren Eskitaş çağında insanoğlunun ilk kontrol edebildiği enerji kaynağı olarak ateşi kullanmaya başlayıp çok basit avlanma aletlerini yaptılar. Fransa’da bulunan Lascaux Mağarasının duvarlarında tarihöncesi döneme ait resimler bu dönemde insanın doğa tasvirlerini yansıtmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Bilinen ilk peyzaj düzenlemesi hakkında efsanevi bilgi Babil’in asma bahçeleri hakkındadı. Yüzyıllar boyunca varlığı ve yeri hakkında çeşitli spekülasyonlar yapılan ve ünlü tarihçi Heredot tarafından dünyanın yedi harikasından biri olarak tanımlanan bu bahçe düzenlemesinin bugün ki Irak’ta bulunan arkeolojik Babil (Babylon)
kentinde olduğuna inanılmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Eski Mısır’da her kral iktidarını temsil eden geniş çaplı yapı projelerini gerçekleştirmiştir. Yönetim merkezleri ve saraylar ile soylu ailelerin oturduğu konut alanlarında gridal bir düzen içinde bahçeler olduğu Teb kentinde yapılan arkeolojik kazılar sonucu ortaya çıkan mezar yapılarında bulunançeşitli duvar resimlerinden anlaşılmaktadır. M.Ö. 1500’lerde, Teb kentinin valisi olan Sennefer’in düzenlediği bu bahçede bir su kanalı etrafında yer alan üç sıra ağaç dizisi olduğu, hurma ve çınar ağaçlarının alanı sardığı görülmektedir. Geniş bir bağ, meyve ağaçları, içinde ördekler ve nilüfer çiçeklerinin olduğu dört adet dikdörtgen havuz ve papirüs kümelerinden oluşan bu bahçede iki havuzun etrafında köşkler yer almaktadır. Buradan anlaşılacağı gibi peyzaj mimarlığı anıtsal mimarlığın önemli bir bileşeni olarak ilkçağlardan beri kentsel ölçekteki düzenlemelerin bileşeni olmuştur. Doğru cevap C'dir.

İmparator Hadrian tarafından Roma yakınlarında bulunan Tivoli kentinde M.S. 2. Yüzyılda yaptırılan ve Dünya Kültür Mirası listesinde yer alan görkemli imparatorluk kompleksi Hadrian Villası, yaklaşık 1 kilometrekare alanda yer alan 30 kadar bina ve peyzaj düzenlemelerinden oluşmaktadır. Hadrian Villası geniş bir alana yayılmış ve Klasik Yunan mimarlığına göre yapılmış çeşitli yapılar ile avlular, bahçeler, havuzlar, çeşmeler, heykeller ve ekili alanlar ile düzenlenmiş etkileyici bir peyzaj ve mimarlık örneğidir.Arap-İslam mimarisinin görkemli örneklerinin yer aldığı Endülüs bölgesinde, Granada da Elhamra Sarayı ve Sevilla’da Alkazar Sarayı bu dönemin peyzaj sanatının en etkileyici örnekleri arasında yer almaktadır. Aretia Parkı İstanbulda'dır. Doğru cevap E'dir.

Türklerin bahçe kültürü diğer İslam ülkelerinde görülen örneklerinden farklılık göstermektedir. İran ya da Moğol bahçe kültürünün temelini oluşturan CharBağ, Osmanlı bahçelerinde çok kullanılmamıştır. Ancak İslam inancı nedeniyle ‘cennet’ tasviri ideal bahçe kavramını oluşturmuştur. Türk bahçesi işlevsel, informal, yalın ve doğaldır. Bahçenin tümünü düzenleyen geometrik, aksiyel veya simetrik bir düzen yoktur. Bahçelerde kullanılan bitkilerde fiziksel ve ruhsal dinginliği sağlayan doğal bitkilere yer verildiği, işlevselliğin ön planda olduğu, Türk kültüründe sembolik değeri olan servi, çınar, lale, sümbül, gül gibi türlerin tercih edildiği görülmektedir. Doğru cevap A'dır.

Batılılaşma dönemi boyunca Boğaz kıyılarında yapılan Dolmabahçe Sarayı, Çırağan Sarayı, Beylerbeyi Sarayı, Yıldız Sarayı ve Parkı gibi çok sayıda yapı ve bahçe dönemin batı dünyasındaki Barok, Rokoko gibi örneklerinden esinlenerek yapılmıştır. Topkapı Sarayı Fatih Sultan Mehmet tarafından 1453’de, İstanbul’un
fethinden sonra Sarayburnu’nda inşa ettirilmiştir. Doğru cevap B'dir.

Çin’in Dünya Kültür Mirası Listesinde yer alan Lushan Sıradağları gibi etkileyici doğal alanlara benzemek amacıyla peyzaj elemanı olarak kullanılan bitkiler, kayalar ve su ile ortaya çıkan bahçe düzenlemelerinin ilk örneklerinden birisi Shanglin Park’tır. M.Ö. 221’de İmparator Qin Shihuangdi, başkenti Xi’an’da, Wei nehri kıyısında, içine büyük bir saray inşa ettirdiği, etrafı duvarlarla çevrili, geniş avlanma sahası Shanglin Park’ı yaptırır. İmparatorluğun ihtişamını yansıtan, çok sayıda bitki ve hayvan türlerinin yaşadığı bu bilinen ilk bahçe uygulaması imparatorun ölümünden sonra iktidara gelen Han sülalesi tarafından da geliştirilmiştir. Doğru cevap C'dir.

M.Ö. 7. Yüzyılda ortaya çıkan Taozim ve Hindistan üzerinden gelip Çin’de yayılan Budizm inanışları doğa ve kültür ilişkisinin inşasında önemli rol oynamıştır. Taoizm’de yer ve gök arasında kalan tüm âlem her daim değişen bir sonsuzluk durumudur ve yaşam doğa ile ruhani bir uyum içinde olmalıdır. Doğa’nın mineral özü olan kayalar Uzak Doğu bahçesinde çok önemlidir. Çinli bahçe sanatçıları, etkileyici görünümü nedeniyle ülkenin sisli, sarp dağlık alanlarındaki doğal görünümü yansıtan düzenlemeler yapmak için kayaları kullanmışlardır. Genellikle kayalar, yapay göletlerin içinde veya zemini çakılla kaplanmış yapay derelerde yerleştirilmiştir. Doğru cevap D'dir.

Londra’da 16. Yüzyılda av alanı olarak tasarlanan Hyde Park giderek büyüyerek içinde yapay tepeler, göller barındıran doğal görünümlü kentsel ölçekte büyük bir rekreatif parka dönüşmüştür. Amerika Birleşik Devletleri’nin ilk peyzaj mimarı olan F. Law Olmsted ve C. Vaux peyzaj mimarlığının modern ilkelerini ortaya koymuş ve New York kentinde bulunan Central Park’ı tasarlamışlardır. Modern sonrası dönemde değişen üretim biçimleri ve teknolojileri ile atıl duruma düşen eski endüstriyel alanlar ikinci dünya savaşı sonrası dönemde kentsel dönüşüm ve iyileştirmelerin konusu olmuştur. Bu kapsamda ele alınan dönüşüm alanlarından biri Paris’in eski mezbahanesinin olduğu alandır. Kentsel tasarım ve park alanlarının en büyüğü Paris’te Başkan Francois Mitterand döneminde yapılan Büyük Projeler’den biri olan ve 21. Yüzyılın parkı olarak tanıtılan La Villette Parkı’dır. Endüstriyel alanların yeni kültürel ve kamusal peyzaj alanlarına dönüştürülmesi örneklerinden biri olan High Line, New York’ta eski ve atıl bir demiryolu hattının kentsel alanda kalan bölümünün kentin kimliğine katkısı
olan bir tarihsel kültürel değer olarak korunması ve özgün bir anlayışla kültürel peyzaj alanı olarak
dönüştürülmesi projesidir. Doğru cevap E'dir.

Tüm Avrupa’da hâkim olan biçimsel bahçe tasarımı anlayışının dışında örnekler veren İngiltere’de biçimsel kuralcılıktan uzak informal bahçe anlayışı gelişti. Sanayi devriminin yarattığı sağlıksız ve mekanik kentlerin doğal bir çevrede olma arzusunu güçlendirdiği bu dönemde doğanın ‘doğal’ halinin değeri önem kazandı. Resim sanatında da doğa resimlerinin önem kazanması peyzaj mimarlığında yeni bir üslubun tasarım dilini oluşturmada etkin oldu. 18. Yüzyılda ortaya çıkan bu romantik yaklaşımda, tasarlanmış bir doğallık, resimsel bir doğa anlayışı nedeniyle ressam ve şairler tarafından betimlenen kompozisyonlar bahçıvanlar tarafından gerçekleştiriliyordu. Doğru cevap B'dir.