PEYZAJ ÇEVRE VE TARIM - Deneme Sınavı - 9

Eğim : Belirli bir yatay uzaklıkta bulunan iki nokta arasındaki yükseklik farkının, bu iki nokta arasındaki uzaklığa oranına eğim denir.

Bakı: Yer şekillerinin sahip olduğu eğim şartları bakıyı belirler. Yamaçların eğiminden dolayı Güneş’e göre konumuna bakı denir.

UNESCO Dünya Miras Listesi kapsamında kültürel peyzaj alanları insanların doğal çevreyi yapaylaştırma derecelerine göre 3’ ayrılır.
• İnsan Tarafından Bilinçli Olarak Tasarlanan ve Yaratılan Peyzaj Alanları
• Organik Olarak Oluşmuş Peyzaj Alanları
• Birleşik Kültürel Peyzaj Alanları, İnsan Eliyle Bilinçli Olarak Tasarlanan ve Yaratılan Peyzaj Alanları bahçe, park ve peyzaj alanları olarak özetlenebilir Organik Olarak Oluşmuş Peyzaj Alanları bir kültüre ait sosyal, ekonomik, dini ve estetik girdilerle doğal çevrenin etkileşiminde evrimleşen alanlar olarak tanımlanır.

Kültürel peyzaj Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından “kültürel ve doğal kaynakları ve bu bağlamda yaban hayatı ve evcil hayvanları içeren, tarihi bir olay ve bir etkinlikle birlikte olan ya da çeşitli kültürel ve estetik değerler sergileyen coğrafi alanlar” olarak tanımlanmaktadır.

• Organik Olarak Gelişmiş Peyzaj Alanları
i. Jeolojik miras-fosil-kalıntı peyzaj alanları: Canlılığını yitirmiş fosil alanları ve artık kullanılmayan eski maden ocakları.
ii. Sürekliliği olan peyzaj alanları: Bu tür alanlara örnek ekonomik ve geleneksel canlılığını eski çağlardan bu yana hala koruyan ve sürdüren kırsal yerleşimler olabilir.
iii. Yardımcı kültürel peyzaj alanları: Bu tür alanlara dini, artistik ya da kültürel motiflerle bütünleşmiş doğal oluşumlar girebilmektedir. Frig vadisindeki Yazılıkaya buna örnek gösterilebilir.

Koridorlar ince bir bant şeklinde olduklarında sadece sınır özelliği taşısalar da genişliği arttıkça farklı işlevlere ev sahipliği yapabilirler. Bir başka bakış açısıyla birçoklarının belirttiği üzere peyzaj ekolojisinde peyzaj elemanlarını leke, koridor ve matris oluşturur. Bu elemanlar arasındaki ilişkileri anlamak buradaki peyzajın nasıl gözüktüğünü ve çalıştığını açıklar.

Peyzaj mimarlarının kent planlamasına doğrudan katkı koymaya başladıkları 1890’lar önemlidir. Bu dönem militarist planlamaya duyulan tepkiyle beraber Amerika ve Avrupa’da gelişen geçmişin estetik değerlerini canlandırmayı hedefleyen akımlar ve kentleşme sorunlarına mevcut kentlere dokunmadan radikal çözümler üreten ‘model kent’ akımların görülmeye başladığı yıllardır. Bu dönemdeki önemli akımlar Bant Şehir, Güzel Kent, Bahçe Kent, Tony Garnier’in Sanayi Kenti ve Amerika’daki Peyzaj mimarlığı akımıdır.

Doğal peyzaj insan kültürünün doğrudan etkilemediği çevrenin görsel elemanlarına işaret eder. Peyzaj çoğu zaman başkalarından farklılaşan fiziksel bir birime işaret eder. İçinde bulunduğu coğrafyaya ve tanımlanabilir ya da haritalandırılabilir şekil örüntülerine göre ise farklılıklar gösterir. Çoğunlukla birbirleriyle etkileşen rölyef, iklim, toprak ve biyotik sistem gibi elemanlardan oluşur. Doğru yanıt E'dir.

Toprak ana kayanın özelliklerine, yükselti, eğim ve iklime göre değişir. Belli başlı toprak tipleri olarak taşlı, kumlu, killi, kireçli ve humuslu toprağı sayabiliriz. Doğru yanıt D'dir.

Kültürel peyzaj türleri ana hatlarıyla “kırsal” ve “kentsel” peyzaj olarak ayrılmaktadır. Doğru yanıt C'dir.

Kırsal peyzajda dört temel kriter belirleyici olmaktadır. Bunlar arazi kullanımı ve faaliyetler, mekânsal organizasyon örüntüleri, doğal çevreye yaklaşım ve kültürel gelenekler olarak ifade edilebilir. Doğru yanıt B'dir.

Kırsal alanlarda peyzaj çalışma konuları genel olarak bölge ve havza ölçeğinde çevre düzeni, arazi kullanım planları ve peyzaj tasarımlarını içermektedir. Doğru yanıt E'dir.

Kent çalışmalarına göre kent tanımı yapılırken iki ögeden bahsedilir. Birincisi görsel olarak algıladığımız yapay çevre diğeri ise sosyal ve ekonomik çevredir. Doğru yanıt C'dir.

Kentsel yeşil alanlar ekolojik işlevine göre ise dört grupta incelenebilir. İlk grubu oluşturan ekolojik değer ve işlevi kent için önemli olan “geniş yeşil alanlar” kent içindeki koruluklar, tarihi bahçeler, kenti saran yeşil kuşaklar, sulak alanlar ve doğal alanlar gibi alanlardır. İzmir kuş cenneti İzmir’in Çiğli ilçesi Çamaltı tuzlasında bulunan çok önemli bir doğal ve sulak alandır. Orman genel müdürlüğü tarafından koruma altında olan alan aynı zamanda 1982 yılında Su Kuşları Koruma ve Üreme sahası olarak tescillenmiştir. Aynı zamanda arkeolojik sit alanı olan Kuş Cenneti 1985 yılında da birinci derece sit alanı ilan edilmiştir. Her yıl 50 000 üzerinde kuşun ziyaret ettiği alan kuşların göç yolları üzerindedir. İkinci grup yeşil alanlar kent içerisindeki biyolojik türlerin yetişmesine katkıda bulunan park, mezarlık, kent içi tarım alanları gibi “küçük yeşil alanlar” a işaret eder. Bu gruba örnek vermek gerekirse İstanbul’daki tarihi Yedikule Bostanlarını
gösterebiliriz. 1500’lü yıllardan beri kent içi tarım alanı özelliğini sürdürebilmiş bostanlar ülkemizin çok önemli kentsel kültürel peyzaj alanlarıdır. Ekolojik işlevine göre ayrılmış yeşil alanlardan üçüncüsü “koridor yeşil alanlar”dır.
Bu alanlar yeşil sistem içerisinde büyük ve küçük yeşil alanları birbirine bağlayan doğal ya da yapay, özel ya da kamusal olabilen yeşil alanlardır. Bu gruba vadiler ve tampon işlevi gören yeşil bantlar girebilir. Son grup yeşil alanlar ise tampon bölgelerdir. Önemli yeşil alanların çevresinde koruma amaçlı alanlar olarak bulunurlar. Doğru yanıt B'dir.

ICOMOS tarafından Washington sözleşmesinde kabul edilen tanımlamaya göre “irili ufaklı tarihî kentsel alanlar, şehirler, kasabalar, tarihî merkezler ve mahaller, doğal veya insan eliyle inşa edilen çevrelerdir. Bu alanlar, tarihî belge olmalarının ötesinde geleneksel kent kültürlerinin değerlerini içlerinde barındırmaktadırlar.” Doğru yanıt A'dır.

UNESCO tarafından 2011 yılında benimsenen Tarihî Kentsel Peyzaj Tavsiye
Kararı’na göre yaşayan kentlerin dinamik yapıları göz önünde bulundurulmalıdır. Doğru yanıt B'dir.

Tablo 3.1'deki “Kırsal alanlarda çalışma konuları” incelendiğinde "Kumulla mücadele" konusu tarım alanları planlama ve tasarım konuları altında olduğu görülmektedir.