PEYZAJ ÇEVRE VE TARIM - Deneme Sınavı - 17

Floransa

Vatikan St. Peter’s Kilisesi’nin önünde yer alan meydan ve çevresindeki bahçeler

Central Park

Neolitik Çağ döneminin en önemli arkeolojik alanlarından biri Konya ovasında yer alan ve yaklaşık on bin kişinin yaşadığı tahmin edilen Çatalhöyük’tür. Güneşte kurutulmuş kerpiçle inşa edilen bu en eski kentsel alanda yapılar birbirine bitişik olduğundan kamusal açık alan bulunmamaktadır. Avluların tek açık alan olduğu bu kentsel kurguda peyzaj düzenlemesinin estetik ya da dini gerekçelerden daha çok pragmatik nedenlerle yapılan arazi kullanımları olduğu söylenebilir. Doğru cevap A’dır.

Tek tanrılı dinsel inanç sistemlerinde ideal doğa tasvirinin mekânsal karakterini oluşturan cennet imgesi kutsallaştırılmış doğa tahayyülünü oluşturur. Pek çok dinsel inanca göre insanoğlunun doğduğuna inanılan cennet (paradeisos) sözcüğü Farsça da ‘park’, ‘çevrili alan anlamına gelmektedir. Kutsal kitaplarda kokulu çiçekler, leziz meyvalar, akan sular gibi doğal güzelliklerle tasvir edilen, gerçek dünyanın huzursuzluğuna karşın sonsuz bir huzurun ve mutluluğun mekânı olarak tarif edilen öteki dünyanın ‘bahçesi’ en erken peyzaj tasarımları olarak kabul edilebilir. Doğru cevap B’dir.

Eski Mısır’da üretilen ve önemli kült alanlarda firavunların gücünü temsil etmek üzere yerleştirilen anıtsal dikilitaşlar en eski kentsel peyzaj öğelerindendir. Öyle ki bu dikilitaşlar daha sonra buradan çeşitli yöneticiler tarafından güçlerini bu defa kendi kentlerinde temsil etmek üzere taşınmışlardır. Paris, İstanbul, Roma, Londra ve New York’ta bulunan dikilitaşlar bu kentlerin peyzajının önemli bir parçasıdır. Doğru cevap C’dir.

Bu tarihsel dönemde ortaya çıkan yaşam biçimine uygun kentsel kurgu ve mimari yapılar mimarlık tarihinin önemli konuları arasında yer almaktadır. Tapınak, tiyatro, meclis, stoa, stadyum, palaestrum gibi yapılar mimari özelliklerinin yanı sıra doğal ya da kentsel alandaki yerleşimleri nedeniyle peyzaj düzenlemesinin de konusu olurlar. Kamusal kentsel mekânın en erken prototipi olan agoralar kentsel peyzajın önemli erken örneklerindendir. Doğru cevap E’dir.

Ortaçağ döneminde surlarla çevrili kentler, kaleler, şatolar, manastırlar inşa edildi. Dar ve düzensiz sokaklardan oluşan organik kent dokusu içinde evlerin bahçelerinde meyve ağaçları ve sebzelerin ekili olduğu açık alanlar vardı. Kent çeperlerinde yer alan manastırlar, kendi ekip biçtikleri üzüm bağları ile sebze ve meyve bahçelerinin içinde yer alırdı. Doğru cevap A’dır.

İran’da büyük ya da küçük ölçekli tüm bahçelerde kullanılan düzenlemeye göre merkezde yer alan fıskiyeli bir havuzda kesişen ve dikdörtgen alanı dört çiçek alanına bölen su kanalları ve bunları çevreleyen gölge yapan ağaçlar ile meyve ağaçlarından oluşan peyzaj düzenlemesi farsça Cehar Bağ (dört bahçe) olarak bilinmektedir. Cehar Bağ sıcak ve kurak bir coğrafyada yer alan İran kentlerinde serinlik sunan, gölge sağlayan ideal bir bahçe olup dünyevi cennet olarak betimlenmekteydi. Doğru cevap B’dir.

Türklerin bahçe kültürü diğer İslam ülkelerinde görülen örneklerinden farklılık göstermektedir. İran ya da Moğol bahçe kültürünün temelini oluşturan CharBağ, Osmanlı bahçelerinde çok kullanılmamıştır. Ancak İslam inancı nedeniyle ‘cennet’ tasviri ideal bahçe kavramını oluşturmuştur. Türk bahçesi işlevsel, informal, yalın ve doğaldır. Bahçenin tümünü düzenleyen geometrik, aksiyel veya simetrik bir düzen yoktur. Doğru cevap C’dir.

13. Yüzyılda Moğol İmparatoru Kubilay Han, Çin’i egemenliği altına almış ve Pekin’i başkent ilan etmiştir. Yuan hanedanlığı olarak devam eden Moğol idaresi sonrasında bataklık bir alanda açılan kanallar ve yaratılan topoğrafyada saraylar ve bahçeler inşa edildi. Ming hanedanı döneminde geometrik bir planı olan, yüksek duvarlarla çevrili, çok sayıda ahşap binadan ve bahçe düzenlemesinden oluşan Yasak Şehir inşa edildi. Doğru cevap D’dir.

Alberti tarafından ünlü tüccar ailesi Medici’ler için Floransa’de tasarlanan Villa Medici, Rönesans bahçe sanatının öncülerinden olmuştur. Rönesans mimarlığını temsil eden anıtsal, simetrik ve geometrik biçimlerin uyumlu birlikteliğinden oluşan bir villa ile üç terastan oluşan bahçede açık alanların dörtgen biçimlerle geometrik olarak düzenlendiği görülmektedir. Şimşir çitlerin geometrik düzeni ile biçimlenen çiçek alanları, limon ve manolya ağaçları, havuz ve sarmaşıkların sardığı pergolelerin yer aldığı bahçesiyle, Floransa’yı izleyen bir tepede yer alan Villa’nın konumu, yönlenmesi ve tasarımı ile gelecek yapılara örnek olmuştur. Doğru cevap E’dir.

Babil kralı Nebuchadnezar II tarafından M.Ö. 6. Yüzyılda yaptırılan Isthar Kapısı, kentin koruyucu tanrılarını temsil eden boğa ve aslan gibi hayvan figürleri ve palmiye ağaçlarının geometrik stilizasyonundan oluşan figürlerin simetrik düzeni ile bezenmiştir.

Almanya’da, Berlin Pergamon Müzesi’nde bir bölümü sergilenen Isthar Kapısı Babil eseridir.

Eski Mısır’da üretilen ve önemli kült alanlarda firavunların gücünü temsil etmek üzere yerleştirilen anıtsal dikilitaşlar en eski kentsel peyzaj öğelerindendir.

Ziguratlar eski Mezopotamya uygarlıklarında görülen tapınaklardır.

Kent içinde halk için yapılan ilk park düzenlemesi Romalı General Lucullus (M.Ö. 117-58/56) tarafından yaptırılmıştır. Büyük teraslar, geniş merdivenler, ağaçlı alle’ler ile düzenlenen bu park heykel ve vazolarla süslenmiş sarmaşıklı pergoleler, gül, zambak, menekşe gibi çiçeklerle donatılmıştır.

Şah Cihan’ın 1631 yılında genç yaşta ölen eşi için yaptırdığı türbenin yer aldığı anıtsal bahçe düzenlemesi de birbirini dik kesen su kanallarının oluşturduğu dört parçalı plana göre yapılmıştır. Beyaz mermerden yapılmış olan anıtsal türbenin önünde yer alan ve simetrik olarak düzenlenmiş bahçede su kanalları boyunca düzgün bir şekilde sıralanmış servi ağaçları plan düzlemindeki düzenin ziyaretçi tarafında da algılanmasını sağlamaktadır.

Topkapı Sarayı'nı Fatih Sultan Mehmed 1453 yılında İstanbul'u almasının ardından yaptırmıştır. Diğer seçeneklerdeki sarayların yanında pek çok bahçe ve yapı dönemin batı dünyasındaki Barok, Rokoko gibi örneklerinden esinlenerek İmparatorluğun batılılaşma döneminde yapılmıştır.

Kaya, su ve bitki uzakdoğu peyzajının vazgeçilmez unsurlarıdır.

Ming Hanedanı döneminde yapılan, geometrik planlı, yüksek duvarlarla çevrili çok sayıda ahşap bina ve bahçe düzenlemesinden oluşan yapı Pekin'deki Yasak Şehir'dir.