PEYZAJ ÇEVRE VE TARIM - Deneme Sınavı - 12

1901 de Harvard mimarlık okulu içinde peyzaj mimarlığı bölümü kuruldu. Bu bölüm şehir planlamayı da içeriyorken 1907 de şehir planlama ve peyzaj bölümleri ayrıldı.

2015 yılında Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı Dünya Mirası listesine girmiştir. Bu kültürel peyzaj alanı Diyarbakır Surları ve Hevsel Bahçeleri olmak üzere iki ana bileşenden oluşmaktadır.

Kırsal peyzajda dört temel kriter belirleyici olmaktadır. Bunlar arazi kullanımı ve faaliyetler, mekânsal organizasyon örüntüleri, doğal çevreye yaklaşım ve kültürel gelenekler olarak ifade edilebilir.

Yapay çevre evler, yollar, kamusal binalar ve ticaret yapıları gibi insan üretimi elemanlardır. Yapay çevre coğrafyadan coğrafyaya farklılık gösterebilir ve içinde yaşayan toplumun yansıtıcısıdır.

Kentsel yeşil alanlar ekolojik işlevine göre ise dört grupta incelenebilir. İlk grubu oluşturan ekolojik değer ve işlevi kent için önemli olan “geniş yeşil alanlar” kent içindeki koruluklar, tarihi bahçeler, kenti saran yeşil kuşaklar, sulak alanlar ve doğal alanlar gibi alanlardır. İzmir kuş cenneti İzmir’in Çiğli ilçesi Çamaltı tuzlasında bulunan çok önemli bir doğal ve sulak alandır. Orman genel müdürlüğü tarafından koruma altında olan alan aynı zamanda 1982 yılında Su Kuşları Koruma ve Üreme sahası olarak tescillenmiştir. Aynı zamanda arkeolojik sit alanı olan Kuş Cenneti 1985 yılında da birinci derece sit alanı ilan edilmiştir. Her yıl 50 000 üzerinde kuşun ziyaret ettiği alan kuşların göç yolları üzerindedir. İkinci grup yeşil alanlar kent içerisindeki biyolojik türlerin yetişmesine katkıda bulunan park, mezarlık, kent içi tarım alanları gibi “küçük yeşil alanlar” a işaret eder. Bu gruba örnek vermek gerekirse İstanbul’daki tarihi Yedikule Bostanlarını gösterebiliriz. 1500’lü yıllardan beri kent içi tarım alanı özelliğini sürdürebilmiş bostanlar ülkemizin çok önemli kentsel kültürel peyzaj alanlarıdır. Ekolojik işlevine göre ayrılmış yeşil alanlardan üçüncüsü “koridor yeşil alanlar”dır. Bu alanlar yeşil sistem içerisinde büyük ve küçük yeşil alanları birbirine bağlayan doğal ya da yapay, özel ya da kamusal olabilen yeşil alanlardır. Bu gruba vadiler ve tampon işlevi gören yeşil bantlar girebilir. Son grup yeşil alanlar ise tampon bölgelerdir. Önemli yeşil alanların çevresinde koruma amaçlı alanlar olarak bulunurlar.

Birçoklarına göre planlı yerleşmeler kurulması ve bilinçli olarak insan-çevre ve insan-insan ilişkilerini düzenleme girişimlerinin ilk örnekleri Nil (M.Ö.3500), Mezopotamya (M.Ö.3500), İndüs (M.Ö.2500) ve Huang Ho (M.Ö.1500) gibi uygun ekolojik şartlara sahip vadi coğrafyalarında yer almaktadır.

Militarist planlamaya duyulan tepkiyle beraber Amerika ve Avrupa’da gelişen geçmişin estetik değerlerini canlandırmayı hedefleyen akımlar ve kentleşme sorunlarına mevcut kentlere dokunmadan radikal çözümler üreten ‘model kent’ akımların görülmeye başladığı yıllardır. Bu dönemdeki önemli akımlar Bant Şehir, Güzel Kent, Bahçe Kent, Tony Garnier’in Sanayi Kenti ve Amerika’daki Peyzaj mimarlığı akımıdır.

Bütün bu mevcut kentleşme eleştirisi 90’ların başında Amerika’da mimarlık-peyzaj ilişkisine eğilen teorisyenler tarafından “kentleşme olarak peyzaj” (landscape as urbanism) söyleminde dile getirilmeye başlandı. Devamında 1990’ların ortalarında ortaya çıkan “peyzaj şehirciliği” (landscape urbanism) teorisi en iyi kent mekanlarının kent peyzajını düzenleyerek elde edileceğinin kabulü üzerine dayandırıldı. 1997’de Graham Vakfı tarafından Chicago’da düzenlenen “Landscape Urbanism” konferansı teorinin yayılmasında en büyük etkinlik olmuştur.

Yerin karakteri iklim, topoğrafya, jeolojik oluşum ve bitki örtüsünün oluşturduğu, doğal çevre içerisindeki özelliklerdir. Mekânın karakteri dolu ve boşlukların oluşturduğu biçim, strüktürel yapı, simgesel etki, kullanılan malzemeler vb. açısından oluşturduğu form ve görüntüdür. Anlam ise geçmiş toplumların kültürleri, yaşamları, duyguları ve anıları ile yükledikleri anlamlar dizisidir.

Koruma birçoklarına göre bozulmanın önlenmesine yönelik bir eylemdir ve kültürel-doğal çevremizde geçmişten gelen mesajları aktaran obje ve değerleri kapsamaktadır. ICOMOS tarafından Washington sözleşmesinde kabul edilen tanımlamaya göre “irili ufaklı tarihî kentsel alanlar, şehirler, kasabalar, tarihî merkezler ve mahaller, doğal veya insan eliyle inşa edilen çevrelerdir. Bu alanlar, tarihî belge olmalarının ötesinde geleneksel kent kültürlerinin değerlerini içlerinde barındırmaktadırlar.”

1901 de Harvard mimarlık okulu içinde peyzaj mimarlığı bölümü kuruldu.

Doğal peyzaj insan kültürünün doğrudan etkilemediği çevrenin görsel elemanlarına işaret eder. Peyzaj çoğu zaman başkalarından farklılaşan fiziksel bir birime işaret eder. İçinde bulunduğu coğrafyaya ve tanımlanabilir ya da haritalandırılabilir şekil örüntülerine göre ise farklılıklar gösterir. Çoğunlukla birbirleriyle etkileşen rölyef, iklim, toprak ve biyotik sistem gibi elemanlardan oluşur. Rölyef arazinin yüksekliği ve şekli ile ilgilidir. Ovalar, platolar, tepeler, dağlar, vadiler, göller farklı rölyef özelliklerine sahiptir. Rölyef rakım, eğim ve bakı alt başlıklarıyla incelenebilir.

Belli başlı toprak tipleri olarak taşlı, kumlu, killi, kireçli ve humuslu toprağı sayabiliriz. Toprak tipleri toprakta yetişen bitki çeşitlerini etkiler. Kireçli toprakta pek bir şey yetişmezken humuslu toprak çok verimlidir. Taşlı toprakta tarım yapmak zordur ancak genelde bu toprakta kökleri sert olan alıç, ardıç, akasya, badem gibi ağaçlar yetişebilir.

Belirli bir yatay uzaklıkta bulunan iki nokta arasındaki yükseklik farkının, bu iki nokta arasındaki uzaklığa oranına eğim denir.

Geleneksel kültürün sürekliliğini vurgulayabilecek bir örnek olarak Kolombiya’dan listeye giren Kahve kültürel peyzajı alanını örnek gösterebiliriz. Kolombiya Kahve kültürel peyzajı kahve üretimi yapan 6 çiftlikten oluşmaktadır.

Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı, Dünya Miras Komitesinin 38. Dönem Toplantısında 2014 yılında Kültürel Peyzaj kategorisinde Dünya Miras Listesine alınmıştır.

Yardımcı kültürel peyzaj alanları: Bu tür alanlara dini, artistik ya da kültürel motiflerle bütünleşmiş doğal oluşumlar girebilmektedir. Frig vadisindeki Yazılıkaya buna örnek gösterilebilir.

2015 yılında Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı Dünya Mirası listesine girmiştir.

Kırsal peyzajda dört temel kriter belirleyici olmaktadır. Bunlar arazi kullanımı ve faaliyetler, mekânsal organizasyon örüntüleri, doğal çevreye yaklaşım ve kültürel gelenekler olarak ifade edilebilir.

Kırsal yerleşmeleri şekillendiren ve organize eden temel unsur arazi kullanımıdır.