PERAKENDECİLİKTE ÜRÜN YÖNETİMİ

Stok bulundurmama maliyetleri: Elde bulundurmama maliyetleri de denir. İstenilen ürünün stokta bulunmaması veya olması gereken miktardan az bulunması ile ortaya çıkan maliyettir.

Sermaye Maliyeti: Her şeyden önce stok yönetimi stratejisini etkili bir biçimde uygulamak için belli bir finansal kaynağa gereksinim olduğu açıktır. Perakende işletmelerinin sermaye açısından yaşadıkları kısıtlar önlerine engel olarak çıkabilir. % 20’lik stok masrafları içinde sadece sermaye etkinliğinin yeri ise %10-15 düzeyindedir.

Yönetim maliyetleri: Perakende yönetiminin stok bulundurması gerekirken elinde stok bulundurmaması durumunda karşılaşılan maliyetlerdir. Gerekli stoklar elde bulundurulmadığı için talep dalgalanmalarını karşılamak için ek sipariş, tedarik, nakliye maliyetleri, daha fazla ücret ödeyerek satın alma maliyeti gibi maliyetler söz konusudur. Bazı durumlarda stok bulundurmama maliyeti için yapılan ödemeler stok bulundurma maliyetinden yüksek olabilir.

Ekonomik sipariş miktarı yönteminin kullandığı kabulleri şöyle sıralayabiliriz (Bowersox, Closs ve Cooper, 2010: 166).

Sabit sipariş periyodu yöntemi, perakendecinin stok yönetimini zaman esaslı olarak yapmasını ifade eder. Sabit sipariş periyodunda stok yapılacak her bir ürün kalemi, önceden saptanmış bir süre sonunda sipariş edilir. Sabit sipariş periyodu yöntemi günlük, haftalık, aylık sabit zaman aralıklarında sipariş vermeyi öngören stok yönetimi sistemidir.

Demografik etkenler içinde yaş, cinsiyet, aile büyüklüğü, göç, eğitim düzeyi yer alır. Yaş dağılımı için genç, orta yaş ve yaşlı oranı perakendeci için önemlidir. Çünkü her yaş grubunun tüketim eğilimi yaşa bağlı olarak farklı bir yapı sergileyebilir. Cinsiyet farklılığı satın alma davranışlarının farklılık göstermesine yol açar. Bayan ve erkek tüketicilerin farklı özelliklerde ürünler talep etmeleri daha muhtemeldir. Aile büyüklüğü ortalaması, evli ve bekâr olan tüketicilerin talep yapısı, talep miktarı, satın alma sıklığı birbirinden farklılık gösterebilir. Ülkemizde ortama aile büyüklüğü 4 kişi civarındadır. Çocuksuz bir ailenin satın alma davranışları ile 5 çocuklu ailenin satın alma davranışları farklılık gösterir. Ülke içindeki göçlerle bazı bölgelerde kilometre kareye düşen ortama insan sayısı, göç veren bölgelere göre değişiklik gösterir. Farklı bölgelerde perakende mağazası olan bir işletme stok yönetimini yaparken bu ölçütü de karar kriterleri arasına alır. Farklı eğitim düzeyindeki tüketicilerin perakendeci seçimi, ürün seçimi farklılık gösterir.

Nihai tüketiciye satılmak için perakendecinin elinde bulundurduğu mallara kısaca stok denir. Bir üretim işletmesinde bulundurulabilecek stoklar ise hammaddeler, yarı mamuller, mamuller, hazır parçalar, yardımcı malzemelerden oluşur.

Uygun ürün çeşidi ile kârlılığı sağlamak için siparişin verilmesi, taşıma, depolama, rafta sunum ve satış maliyetleri gibi faaliyetlerin planlanması, uygulanması ve kontrolü çabalarına "perakende stok yönetimi" adı verilir.

Perakendeci için stok devir oranı; yıllık satış miktarının/değerinin ortalama stok miktarına/değerine oranı ile ölçülür. Stok devir oranı ayrıca perakendeci stoklarının dönem içinde kaç defa yenilendiğini gösterir. Stok devir oranının geçmiş dönemlere göre artış göstermesi ve sektör ortalamasının üstünde olması perakendecinin rekabet gücünü gösterir. Stok devir oranı yüksek olan perakendeci, stoklarını hızlı bir şekilde nakde dönüştürür.

Ortalama büyüklükteki bir markette stok yönetimi kararı 30,000’den fazla ürün çeşidiyle yapılmaktadır. Bu oran bir indirim mağazasında 25,000’i aşkın ürün çeşidiyle yapılırken, büyük marketlerde bu rakam 50,000’i bulmaktadır.

Bazı ürünlerde tüketici talebi mevsimsellik, özel günler, bayramlar gibi faktörlerin etkisi ile stok bulundurma süreklilik göstermez.

Stok yönetiminin amacı, istenilen ürünü, istenilen zamanda, uygun miktarda hazır bulundurmak ve bunu en ekonomik biçimde gerçekleştirmektir.

Etkili stok yönetiminin iki önemli göstergesi vardır. Bunlardan birincisi hizmet düzeyi, ikincisi ise ortalama stok miktarıdır.

Perakende işletmeleri stok bulundurmadan kaynaklanan üç tür maliyetle karşı karşıyadırlar: 1.Stok bulundurma maliyetleri: Bir ürünün stokta bulunması ile veya bu yolda çaba harcanması sonucu meydana gelir. Ayrıca stok bulundurma maliyeti, stok tutma maliyeti, elde bulundurma maliyeti eşanlamlı ifadelerdir. 2. Stok bulundurmama maliyetleri: Elde bulundurmama maliyetleri de denir. İstenilen ürünün stokta bulunmaması veya olması gereken miktardan az bulunması ile ortaya çıkan maliyettir. 3. Sipariş maliyetleri: Yeni sipariş verileceği zaman ortaya çıkan maliyet unsurlarıdır.

Vergi, Eskime, Sermaye, Sigorta ve Depo  stok bulundurma maliyeti kalemleri arasında yer alır.

Stok bulundurmama maliyetleri şunlardır: Yok satma maliyeti; yönetim maliyetleri; atıl kapasite maliyetleri.

Sipariş zamanının belirlenmesi için geliştirilen formül şudur:

R = D x T

Burada R = Stok düzeyindeki yeniden sipariş noktası

D = Ortalama günlük stok talebi

T = Stok devir hızı (gün itibariyle) ile ifade edilmektedir.

Perakendeci için stok yapılan çeşit/miktar arttıkça ürün derinliği ve zaman riski ortaya çıkabilir. Bir perakendeci için etkin stok yönetimi alım satım yapma hızıyla ilgilidir. Perakendeci için stok devir oranı; yıllık satış miktarının/değerinin ortalama stok miktarına/değerine oranı ile ölçülür. Stok devir oranı ayrıca perakendeci stoklarının dönem içinde kaç defa yenilendiğini gösterir. Stok devir oranının geçmiş dönemlere göre artış göstermesi ve sektör ortalamasının üstünde olması perakendecinin rekabet gücünü gösterir. Stok devir oranı yüksek olan perakendeci, stoklarını hızlı bir şekilde nakde dönüştürür. Finansal açıdan yüksek likidite ile faaliyetlerini yürütebilir.

Stok yönetiminin amacı, istenilen ürünü, istenilen zamanda, uygun miktarda hazır bulundurmak ve
bunu en ekonomik biçimde gerçekleştirmektir (Kobu,1998: 301).

Emniyet stoku: Tedarik süresince stoksuz kalıp satış yapamama ihtimalini azaltmak amacıyla stokta tutulan ilave ürünlerdir. Perakende işletmesinin karşılaşılabileceği belirsizlikleri en aza indirmek için emniyet stoku bulundurulur. Perakende işletmeleri stok kararlarını emniyet stokunun altına düşmeyecek biçimde alırlar.