PERAKENDE YÖNETİMİ

Perakende işletmelerinin emek yoğun olarak faaliyet göstermeleri, çalışma saatlerinin uzun olması, yaygın olarak bu sektörde çalışanların yarı zamanlı çalışması, işçilik giderlerinin yüksek olması ve farklılık yönetiminin giderek daha fazla önem kazanması gibi nedenlerle insan kaynaklarına önem vermek zorunda oldukları gibi, çalışma ilişkilerine de önem vermek zorundadırlar.

Nitekim perakende işletmelerinin gerek kuruluşları sırasında ve gerekse de işleyişleri sırasında dikkate almaları gereken; “yasalarda belirtilen çalışma yaşının altındaki kişilerin işe alınmaması, asgari ücretin altında ücret ödenmemesi, çalışanların yasa dışı bir rolü oynamaya zorlanmaması, personelin işe alınmasında ve terfi ettirilmesinde ayrımcılık yapılmaması, çalışanların sağlığına ve güvenliğine ilişkin düzenlemelerin ihlal edilmemesi” şeklindeki yasal düzenlemelerin hepsi çalışma ilişkileri ile ilgili İş Kanunu’nun kapsamına giren konulardır.

İş ilişkisi “bireysel iş ilişkisi” ve “toplu iş ilişkisi” şeklinde ikiye ayrılır. İşçi ile işveren arasında kurulan iş ilişkisine bireysel iş ilişkisi; işçi ve işverenlerin sendikaları ile olan ilişkileri ile söz konusu sendikaların karşılıklı ilişkilerine ise toplu iş ilişkisi denir. İş hukukunun kapsamına hem bireysel iş ilişkileri, hem de toplu iş ilişkileri girmektedir. İş hukuku kapsamına giren konular bakımından “bireysel iş hukuku” ve “toplu iş hukuku” şeklinde ikiye ayrılır.

Güçlü işveren karşısında ekonomik yönden bağımlı ve geçim koşulları açısından daha zayıf durumda bulunan işçinin korunması her şeyden önce sosyal devletin ödevidir. Bu bakımdan işçinin korunarak sosyal barışın sağlanması yolunda günümüz anayasalarında sosyal devlet kavramına anlam veren düzenlemeler önem kazanmıştır.

Genel kaynaklar; devletin ilgili resmi organı tarafından çıkarılan, uyulması zorunlu, genel ve yaptırımı bulunan kurallardır. Devletin resmi organı ise kaynağın türüne göre yasama organı olan TBMM, yürütme organı olan Cumhurbaşkanı ve Kamu Tüzel Kişileri ile yargı organı olan bağımsız mahkemelerdir. Bu bağlamda iş hukukunun genel kaynakları; “yasama kaynakları”, “yürütme kaynakları” ve “yargı kaynakları” şeklinde sınıflandırılabilir.

İki taraflı anlaşmalar, iş hukuku ile ilgili sorunları çözmek için iki ülkenin kendi aralarında yaptıkları ve üçüncü bir ülkenin katılması öngörülmeyen anlaşmalardır. Uluslararası Çalışma Sözleşmeleri, Uluslararası Çalışma Örgütü’ne (ILO) üye olan devletler tarafından onaylanarak yürürlüğe konulan; imzalayan devletler açısından bağlayıcılığı olan sözleşmelerdir.

Yapılan bu tanımına göre, gerçek kişinin işçi sayılabilmesi için işçi ile işveren arasında kurulan iş ilişkisinin iş sözleşmesine dayanması gerekir. İş ilişkisinin iş sözleşmesine dayanması bağlamında; işçi ile işveren arasında kurulmuş bulunan iş sözleşmesinin tarafların serbest irade beyanıyla kurulmuş olması; işin işverene ait organizasyon çerçevesinde, onun emir ve direktiflerine uygun bir biçimde ve onun denetimi altında görülmesi ve yapılan işin bir ücret karşılığında yapılması gerekir.

Yapılan tanıma göre, gerçek veya tüzel kişinin ya da tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşların işveren sayılabilmesinin asli koşulu işçi çalıştırmasıdır.

İşveren vekilinin işveren adına hareket etme yetkisi; işin, işyerinin ve işletmenin yönetimiyle sınırlıdır. Bu bakımdan işyeri dışında işveren vekilliğinden söz edilemez.

İş Kanununa göre, ayrıca işverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve meslekî eğitim ve avlu gibi eklentiler ve araçlar da işyerinden sayılır.

İş hukukunun özel kaynakları; toplu iş sözleşmeleri, iş sözleşmeleri, iş yeri,iç yönetmelikleri, iş koşulu haline gelen işyeri uygulamaları ve işverenin yönetim hakkına dayanan talimatları şeklinde sıralanabilir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Ücret ödeme borcu, işverenin iş sözleşmesinden doğan en önemli borcudur. Ücret,
bir iş sözleşmesini geçerli olarak meydana gelebilmesi için esaslı noktalardan birisidir. Dolayısıyla ücret konusunu içermeyen bir sözleşme, iş sözleşmesi niteliğini
taşımaz. Bu doğrultuda doğru cevap C seçeneğidir.

İK’nın 2. maddesine göre, işçi ile işveren arasında kurulan ilişkiye “iş ilişkisi” denir. İş ilişkisi iş sözleşmesinin yapılıp yürürlüğe girmesiyle başlar. İş Kanunu kapsamına giren tüm işlerde olduğu gibi, perakendecilik sektöründe yürütülen tüm işlerde de işçi ile işveren arasında kurulan iş ilişkisinin boyutlarını, bu ilişkinin hukuksal dayanağını oluşturan iş sözleşmesi belirlemektedir. Doğru cevap B seçeneğidir.

iş sözleşmesinin özellikleri incelendiğinde işçinin kişiliği önem taşır. Bu bakımdan emek yalnız başına para ile ölçülebilir bir değer değildir. Emek aynı zamanda kişiliğin bir parçası olarak istek, yetenek, deneyim ve bilgi ile bütünleşerek iş sözleşmesine yansır. Bu doğrultuda doğru cevap E seçeneğidir.

İş yerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışma kısmi çalışma, bu çalışmaya ilişkin iş sözleşmesine ise kısmi süreli iş sözleşmesi denir (mad.6). Bu nedenle doğru cevap B seçeneğidir.

İşveren toplu işçi çıkarmak istediğinde, bunu en az otuz gün önceden bir yazı ile iş yeri sendika temsilcilerine, ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumuna bildirir. Belirtilen usule uyularak toplu işçi çıkaran işveren toplu işçi çıkarmanın kesinleşmesinden itibaren altı ay içinde aynı nitelikteki iş için yeniden işçi almak istediği takdirde nitelikleri uygun olanları tercihen işe çağırır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Bütün sözleşmelerde olduğu gibi iş sözleşmesinin de hüküm ifade edebilmesi için
Borçlar Kanunu’ndaki sözleşmelere ilişkin genel sınırlandırmalara uyulması gerekir. Aksi takdirde iş sözleşmesinin hükümsüzlüğü yaptırımı ile karşı karşıya kalınabilir. Hükümsüzlük yaptırımı iki şekilde ortaya çıkar. Bunlardan birincisi “iş sözleşmesinin geçersizliği”, diğeri ise “iş sözleşmesinin iptali”dir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Asıl ücret, işçiye olağan çalışması karşılığında yapılan nakdi ödeme iken, ek ücret;
işçiye olağan çalışması karşılığı ödenen ücretle birlikte verilen nakdi ve ayni ödemeleri de kapsayan bir ücret türüdür. Bu doğrultuda doru cevap C seçeneğidir.

4857 Sayılı İş Kanunu hukukun genel kaynakları arasında yer almaktadır.

Uluslararası Çalışma Sözleşmeleri, Uluslararası Çalışma Örgütü’ne (ILO) üye olan devletler tarafından onaylanarak yürürlüğe konulur.