PARA VE BANKA

Kriz dönemlerinde iç talep keskin biçimde azalıyor, üretim düşüyor ve işsizlik yükseliyor. Böyle durumlarda verilmesi gereken politika tepkisi çoğu iktisatçıya göre hem maliye politikasını gevşetmek (vergileri azaltıp kamu harcamalarını artırmak) hem de faizleri düşürmek ve para basmak. Nominal faizlerin düşebileceği bir alt sınır var: % 0. İç talep, reel faize tepki veriyor. Reel faiz düştükçe diğer unsurlar aynı kalmak üzere, yurt içinde üretilen mallara olan talep artıyor. Enflasyon % 2 düzeyindeyse % 0 nominal faiz, eksi % 2 düzeyinde bir reel faize karşı geliyor. Krizin şiddetli olduğu dönemlerde, bu düzeyin yurt içinde üretilen mallara olan talebi artırmak için yeterli olmayabileceği düşünülüyor. Oysa enflasyon mesela % 4 düzeyinde olsa, % 0’lık nominal faiz haddi eksi % 4’lük bir reel faiz ve dolayısıyla daha yüksek talep anlamına gelecek.

Çeşitli finansal istikrarsızlık kaynakları var. En önemlileri şunlar: Açık döviz pozisyonu, vade uyuşmazlığı, sorunlu krediler, yetersiz sermaye, likidite yetmezliğidir.

Bu konuda iki farklı görüş söz konusudur. Birincisi, ekonominin kendi dinamikleri ile tekrar potansiyel üretim düzeyine döneceğini belirtiyor ve bu nedenle para ya da maliye politikasında bir değişikliğe gerek olmadığını söylüyor. İkinci görüş ise ekonomin kendi dinamikleri ile dengeye gelmesinin ancak zamanla gerçekleşebileceğine ve bu zamanın oldukça uzun olabileceğine dikkat çekiyor. Bu zamanı kısaltmak üzere para ve maliye politikasının aktif biçimde kullanılmasını tavsiye ediyor. Söz gelimi üretim potansiyel düzeyinin altında ise iç talebi artırmak için faiz haddinin düşürülmesi (parasal genişlemeye gidilmesi) ve /veya genişlemeci maliye politikasının (kamu harcamaların artırılması ve vergi oranlarının düşürülmesi) uygulanması öneriliyor.

Nisan 2001’de TCMB yasasında önemli değişliklikler yapıldı. Yeni yasanın TCMB’nin 'Temel Görev ve Yetkileri’ni belirleyen dördüncü maddesinde şöyle deniliyor: “Bankanın temel amacı fiyat istikrarını sağlamaktır. Banka, fiyat istikrarını sağlamak için uygulayacağı para politikasını ve kullanacağı para politikası araçlarını kendisi belirler.”Aynı maddenin ikinci paragrafı şöyle devam ediyor: “Banka, fiyat istikrarını sağlama amacı ile çelişmemek kaydıyla Hükümetin büyüme ve istihdam politikalarını destekler.”

Mevduat kabul eden finansal kurumların varlıkları genellikle borçlarına göre daha uzun vadeli olur. Farklı bir ifadeyle, bankacılık sektörünün varlıkları çok uzun vadeli olsun, borçları ise çok kısa vadeli. Şimdi bir nedenle faizler artsın. Vadesi biten mevduat bankadan gidecek, banka yeni kaynak (borç) arayacak. Ya da vadesi biten mevduatı mevduat sahibi yenileyecek. Sonuçta banka daha yüksek olan faiz düzeyinden borç almış olacak. Oysa varlıkları hâlâ düşük faizle değerlendiriyor. Bu da kârlılığını olumsuz etkileyerek o bankayı zor durumda bırakacak bir gelişmedir. Şüphesiz faizlerin artmadığı durumda da vade uyuşmazlığıdır.

finansal istikrarsızlık unsurları; açık döviz pozisyonu, vade uyuşmazlığı, sorunlu krediler, yetersiz sermaye ve likidite yetersizliği olduğundan dolayı doğru cevap E seçeneğidir.

Kaldıraç oranı, bir bankanın toplam varlıklarının sermayeye oranı olarak tanımlandığından 2000/200=10 olacağından doğru cevap B seçeneğidir.

Bir ekonomide diğer unsurlar sabit iken, yurtiçinde üretilen mallara olan talep ile reel faiz oranı ile ters orantı vardır. Diğer bir deyişle reel faiz oranı ne kadar düşük ise, diğer faktörler sabit olmak kaydıyla yurtiçinde üretilen mallara olan talep o derece yüksektir. Bu nedenden dolayı doğru cevap B seçeneğidir.

Reel faiz oranı= nominal faiz oranı – enflasyon oranı formülü ile ifade edildiğinden, en düşük reel faiz oranını -%3 ile gösteren C seçeneği doğru cevaptır.

İki bankanın birbirleri ile fon alışverişi yapabilmesi için bankaların borç alma ve borç verme faiz oranları, merkez bankası tarafından belirlenen borç alma ve borç verme faiz koridoru arasında yer alması gerekmektedir. Bu nedenden dolayı doğru cevap D seçeneğidir.

Politika faiz oranının, merkez bankası tarafından belirlenen borç alma ve borç verme faiz oranları arasında yer alması gerektiğinden doğru cevap C seçeneğidir.

Politika faiz oranı, merkez bankası tarafından belirlenen borç alma ve borç verme faiz oranlarının arasında yer alması gerekmektedir. Bu nedenden dolayı doğru cevap C seçeneğidir.

Merkez bankasının zorunlu karşılık oranlarını arttırması durumunda piyasaya çıkacak olan likidite azalacağından bankaların kredi olarak kullandıracakları kredi miktarı azalır.

Merkez bankası piyasada likiditeyi azaltmak istiyorsa açık piyasa işlemeleri kanalıyla tahvil satıp likit parayı piyasadan çekmelidir.