PARA VE BANKA

Türkiye’nin de parasal kontrol rejimi uygulaması deneyimi var. Bu deneyimi ikiye ayırmak mümkün. Birincisi, TCMB’nin kendi isteği ile yürürlüğe soktuğu ve parasal programlama adını verdiği uygulamalar. İlk parasal kontrol uygulaması Ocak 1990’da başlatıldı. Bu tarihten önce de bazı uygulamalar var. Ancak bunlar kamuoyuna duyurulmadan yapıldılar. Bu anlamda Ocak 1990’dakini ilk uygulama olarak almak yanlış olmayacak.

Yerli paranın kullanımdan kaldırılıp yabancı bir paranın kullanılmasına ‘resmi dolarizasyon’ adı veriliyor. Genellikle o başka para ‘dolar’ oluyor; bu nedenle rejimin adı ‘dolarizasyon’. Bu eyleme hükümetçe karar verildiği için de ‘resmi’.

Saptanan enflasyon hedefi ile ileriye yönelik yaptığı enflasyon tahminleri arasındaki farka göre o merkez bankası temel politika aracı olan kısa vadeli faiz oranlarını belirliyor. Enflasyon hedeflemesi uygulayan çoğu merkez bankası, faiz kararı alınırken üretim düzeyi ile üretimin potansiyel düzeyi arasındaki farkı da dikkate alıyor. Bu durumda ‘esnek enflasyon hedeflemesi’ uygulanmış oluyor. Bu fark dikkate alınmayıp sadece enflasyon ile enflasyon hedefi arasındaki farka odaklanıldığında ise uygulanan enflasyon hedeflemesine ‘katı enflasyon hedeflemesi’ adı veriliyor.

Birincisi, enflasyon ile enflasyon hedefi arasındaki fark en aza indirilmek isteniliyor. Bu farka ‘enflasyon açığı’ deniliyor. Enflasyon hedefin üzerinde ise enflasyon açığı artı değer alıyor. Tersi durumda, enflasyon açığının değeri eksi oluyor. İkincisi, üretim düzeyi ile potansiyel (doğal) üretim düzeyi arasındaki farkın en aza indirilmesi amaçlanıyor. Bu farka da ‘çıktı açığı’ deniliyor.

Dikkat ederseniz amaç içinde dört değişken yer alıyor: Enflasyon, enflasyon hedefi, üretim ve potansiyel üretim düzeyi.

Reel döviz kuru, nominal döviz kuru ile yurtdışı fiyatlar genel düzeyinin çarpımının yurtiçi fiyatlar genel düzeyine bölünmesiyle elde ediliyordu. Reel kurun artması (yerli paranın reel olarak değer yitirmesi) yurtiçinde üretilen malları yabancılar açısından ucuzlatarak daha çekici kılıyor; ihracatı olumlu etkiliyor. İthalat için tersi söz konusu.

Söz konusu dört değişkenin nasıl belirlendiği ise bir önceki bölümde açıklandı. Şimdi sıra merkez bankasının hangi araçları kullanarak amacına ulaşmaya çalışacağına geldi. Klasik enflasyon hedeflemesinde temel araç kısa vadeli faiz haddi oluyor. Bu faiz haddine ‘politika faizi’ de deniliyor.

Bir merkez bankasının durup dururken enflasyon hedeflemesi uygulamaya başlaması tavsiye edilmez. Bazı önkoşulların sağlanması gerekiyor ki enflasyon hedeflemesi uygulanabilsin.

İlk önkoşul merkez bankasının bağımsız olması. Ekonomik birimler, bir merkez bankasının aldığı tüm kararların, siyasi kaygılardan uzak bir biçimde ve yasasındaki amaçlarına ulaşmak için alındığına ikna olmalı.

İkinci önkoşul maliye politikası ile ilgili; mali baskınlık olmamalı.

Üçüncü ön koşul finansal sistemin sağlıklı olması.

Enflasyon hedeflemesi uygulayan ço¤u merkez bankas›, faiz karar› al›n›rken üretim düzeyi ile üretimin potansiyel düzeyi aras›ndaki fark› da dikkate al›yor. Bu durumda ‘esnek enflasyon hedeflemesi’ uygulanm›fl oluyor.

Merkez bankası için amaç hükümet tarafından belirleniyorsa o merkez bankasının amaç bağımsızlığı yoktur.

Bir merkez bankasının kamu kesimine kredi açması yasal olarak olanaksızsa o merkez bankası ekonomik açıdan bağmsız değildir.

Mevcut siyasi otorite merkez bankası yöneticilerini istediği gibi değiştiremiyorsa, burada bir politik bağımsızlıktan söz edilebilir.

Enflasyon beklentilerini şekillendirmek, parasal kontrolün amaçlarından biridir.

Resmi dolarizasyon, bir ülkenin saygın ve güvenilir bulduğu ülkenin para birimini kullanmasına denir.

Para kurulunun en belirgin özelliği, merkez bankasının döviz rezervi kadar sisteme yerli para arz etmesidir.

Merkez bankasının döviz kuruna sık sık müdahale ettiği rejim, kirli dalgalı döviz kur rejimidir.

Enflasyonun sebep ve sonuçlarının birbirleriyle ilişkilendirilmesi, merkez bankasının enflasyon hedeflemesi sürecinde uygulaması gereken adımlardan birisi değildir.

Merkez bankalarının bağımsızlığı kavramı, enflasyon yaratarak ekonomide istikrarı bozan ve siyasi baskılar sonucunda uygulamaya konulan para politikalarının uygulanmasını demokrasiden ödün vermeden engellemek için geliştirilmiş bir kavramdır.

Resmi Dolarizasyon, yerli paranın kullanımdan kaldırılıp yabancı bir paranın kullanılmasıdır.

Türkiye'de ilk parasal kontrol uygulaması Ocak 1990'da başlatıldı.