PARA VE BANKA

Merkez bankalarının bağımsızlığı kavramı, enflasyon yaratarak ekonomide istikrarı bozan ve siyasi baskılar sonucunda uygulamaya konulan para politikalarının uygulanmasını demokrasiden ödün vermeden engellemek için geliştirilmiş bir kavramdır.

Merkez bankası amacını kendisi belirliyorsa amaç bağımsızlığına sahip oluyor. Amaç hükümet tarafından belirleniyorsa o merkez bankasının amaç bağımsızlığı olmuyor. Amaç bağımsızlığının demokratik açıdan uygun olmadığı ileri sürülüyor.

Araç bağımsızlığı merkez bankalarının amaçlarına ulaşmak için ne tür para ve döviz kuru politikası araçları kullanmak istiyorlarsa onları istedikleri gibi kullanmakta özgür olmaları anlamına geliyor. Araç bağımsızlığına sahip bir merkez bankasının hangi aracını ne yönde kullanacağı hakkında karar alırken -mesela politika faizini (kısa vadeli faiz haddini) değiştirmek için- hükümete danışması söz konusu değil. Bir merkez bankası amaç bağımsızlığına sahip olmayabilir ama araç bağımsızlığı kazanmış olabilir. Bu hiçbir şekilde çelişki değil. Aksine demokratik açıdan bunun daha istenilir bir özellik olduğu ileri sürülüyor. Demokratik seçimlerle iş başına gelmiş parlamentonun yaptığı yasayla merkez bankasına bazı amaçlar verilmiş olabilir. Bazı amaçların da hükümet tarafından saptanabileceği bu yasada yer alabilir. Araç bağımsızlığına sahip bir merkez bankası yasayla kendisine verilen hedefler doğrultusunda istediği aracı kullanabilir. Oldukça doğal bir durum. Ama tersi biraz garip olurdu: Merkez bankası istediği amacı seçiyor. Ama bu amaca ulaşmak için istediği politika araçlarını kullanamıyor. Kullanırken hükümetten izin almak zorunda kalıyor. Bu durumda amaç bağımsızlığının bir anlamı olmazdı.

Ekonomik Bağımsızlık Bir merkez bankasının kamu kesimine kredi açması yasal olarak olanaksızsa o merkez bankasının ekonomik açıdan bağımsız olduğu belirtiliyor. Dolayısıyla ekonomik açıdan bağımsız olan bir merkez bankası bütçe açıklarının finansmanında kullanılamaz. Bu durumda, yüksek enflasyona ve hiperenflasyonlara giden yol kapanmış oluyor. Merkez bankasının burada tanımlandığı biçimiyle ekonomik bağımsızlığı olsa bile hükûmet faiz politikasına karışabilir. Bu açıdan ekonomik bağımsızlık ancak araç bağımsızlığı ile birlikte bir anlam kazanabilir.

Politik Bağımsızlık Merkez bankası başkanları ve diğer üst düzey yöneticilerinin her an görevden alınmalarına ya da merkez bankalarının bazı organlarına hükümetlerce atanan bürokratlar tarafından ellerinin kollarının bağlanmalarına olanak veren yasal hükümlerin varlığı hâlinde de araç bağımsızlığının bir anlamı kalmayabilir. Bu nedenle geliştirilmiş bir de politik bağımsızlık kavramı var. Mesela hükümet her istediğinde merkez bankası başkanını değiştirebiliyorsa, merkez bankasının politik bağımsızlığından söz etmek mümkün değildir. Benzer şekilde merkez bankası başkanının görev süresi çok kısaysa, merkez bankası başkanının yeniden atanma baskısı hissedeceği ve kararlarını ona göre alabileceği düşünülüyor.

Uygulamada daha çok görülen, merkez bankasının araç bağımsızlığı, politik bağımsızlığı ve ekonomik bağımsızlığının birlikte olmasıdır. Amaç bağımsızlığının ise demokrasiyle çeliştiği yönünde yaygın bir kanaat vardır. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap B’dir.

Bağımsızlığı ölçen çalışmaların ana amacı merkez bankası bağımsızlığı ile enflasyon ve üretim arasındaki ilişkileri saptamak. Bu araştırmalardan çıkan en önemli sonuç şu: Enflasyonla merkez bankası bağımsızlığı arasında ters ilişki bulunuyor. Yani, daha bağımsız merkez bankasına sahip ülkelerde enflasyon da daha düşük. Enflasyonun oynaklığı (enflasyonun ortalaması etrafında dalgalanması) arttıkça enflasyonun ileride alabileceği değerleri kestirmenin güçleşeceği açık. Oysa, ekonomik birimlerin aldıkları kararlarda enflasyon önemli bir belirleyici. Mesela bir yıllık bir ücret sözleşmesi imzalayacak kişinin, yılbaşında ücret artışı isterken enflasyonu yıl sonunda alacağı değerden çok düşük bir düzeyde tahmin edip ona göre ücret artışı istemesi aleyhine olacaktır. Enflasyon oynaklaştıkça tahmin edilebilmesi güçleşiyor ve dolayısıyla belirsizlik artıyor. Yapılan çalışmalarda merkez bankası bağımsızlığı ve enflasyon oynaklığı arasında ters yönlü bir ilişki bulunuyor. Son olarak reel büyüme hızı, reel büyüme hızındaki oynaklık, işsizlik oranı ve işsizlik oranındaki oynaklık ile merkez bankası bağımsızlığı arasında bir ilişki saptanmıyor. Bu bulgular merkez bankası bağımsızlığının enflasyonun düzeyini ve oynaklığını düşürmekte yararlı olduğunu gösterirlerken, bu yararların büyümeyi düşürme ve işsizliği artırma pahasına gerçekleşmediğini, en azından incelenen ülkeler ve dönemler için ortaya koyuyorlar. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap D’dir.

Ana amacı merkez bankası bağımsızlığı ile enflasyon ve üretim arasındaki ilişkileri saptamak olan bağımsızlığı ölen araştırma bulgularına göre, reel büyüme hızı, reel büyüme hızındaki oynaklık, işsizlik oranı ve işsizlik oranındaki oynaklık ile merkez bankası bağımsızlığı arasında bir ilişki saptanmıyor. Enflasyonla merkez bankası bağımsızlığı arasında ise ters ilişki bulunuyor. Cevap D'dir.

İktisatçıların birbirleriyle pek anlaşamamak gibi kötü bir şöhretleri var. Oysa yüksek enflasyon ile hiperenflasyonun temel nedenlerinin başında parasal genişleme olduğu hemen her iktisatçının ortak kanısı. Kötü şöhretlerine gölge düşüren bu ortak görüşün doğal sonucu şu: Enflasyonu kontrol altına almak istiyorsak para arzını da kontrol altına almalıyız. İlk soru: Hangi para arzı? İkinci soru: Merkez Bankası o para arzını ne düzeyde tutacak?

İlk sorunun yanıtı şu: Enflasyonun ileride izleyeceği yol ile hangi para arzı arasındaki ilişki en kuvvetli ilişki ise o para arzı. İkinci sorunun yanıtı ise para talebi ile ilgili. Burada sözü edilen ‘para’ merkez bankalarının yükümlülüğü olan para; yani ‘para tabanı’. Para tabanının önemli bir kısmının emisyondan (dolaşımdaki para artı bankaların kasasındaki para) oluştuğunu hatırlayın. Dolayısıyla, faiz getirisi olmayan bir para bu. Bu durumda, para talebi ile nominal faiz haddi arasında ters yönlü bir ilişki var: Nominal faiz haddi ne kadar yüksekse para talebi o kadar az oluyor. Şüphesiz reel gelirimiz arttıkça daha fazla harcama yapmak istiyoruz, belki dolmuş yerine taksiye biniyoruz. Bu durumda daha fazla para tutuyoruz. Yani, reel gelir ile para talebi arasında ise aynı yönlü bir ilişki var. Bu durumda, parasal kontrol uygulayacak merkez bankasının reel geliri ve nominal faiz haddini tahmin etmesi gerekiyor. Nominal faiz haddini reel faiz haddi ile enflasyon bekleyişlerinin toplamı olarak düşünebilirsiniz. Bu durumda para talebi ile enflasyon arasında da ters yönlü bir ilişki olacak. Dolayısıyla, belli bir enflasyona karşı gelen bir para talebi var. Reel gelir ve reel faiz haddi hakkında tahmin yapmak mümkün. Enflasyon için ise arzu edilen bir düzey var. İşte parasal kontrol rejimlerinde merkez bankaları, reel gelir ve reel faiz tahminleri veri iken oluşmasını istedikleri enflasyona karşı gelen para talebi kadar para arz etmeye çalışıyorlar.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap B’dir. Reel gelir ve para talebi arasında aynı yönlü bir ilişki var. Para talebi ve nominal faiz haddi arasında ters yönlü bir ilişki söz konusu. Para talebi ve enflasyon arasında ise ters yönlü bir ilişki var.

Cevap B'dir.

Parasal kontrol rejimlerinin yararları, 1990’ların başlarından itibaren giderek artan oranda sorgulandı ve bu uygulamadan vazgeçildi. İki nedenle: Hızla artan finansal yenilikler ve parasal kontrolün sokaktaki insanlar açısından anlaşılır olmasının zorluğu.

Türkiye’nin de parasal kontrol rejimi uygulaması deneyimi var. Bu deneyimi ikiye ayırmak mümkün. Birincisi, TCMB’nin kendi isteği ile yürürlüğe soktuğu ve parasal programlama adını verdiği uygulamalar. İlk parasal kontrol uygulaması Ocak 1990’da başlatıldı. Bu tarihten önce de bazı uygulamalar var. Ancak bunlar kamuoyuna duyurulmadan yapıldılar. Bu anlamda Ocak 1990’dakini ilk uygulama olarak almak yanlış olmayacak. TCMB kendi bilançosundan seçtiği dört ayrı parasal büyüklüğün artış hızına kısıtlama getirdi. Bu parasal büyüklükler ‘TCMB’nin bilanço büyüklüğü’, ‘TCMB’nin toplam iç yükümlülükleri’, ‘TCMB’nin toplam iç varlıkları’ ve ‘merkez bankası parası’ idi. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir.

Yerli paranın kullanımdan kaldırılıp yabancı bir paranın kullanılmasına ‘resmi dolarizasyon’ adı veriliyor. Genellikle o başka para ‘dolar’ oluyor; bu nedenle rejimin adı ‘dolarizasyon’. Bu eyleme hükümetçe karar verildiği için de ‘resmi’. Temel amaç, kullanılmaya başlanılan paranın saygınlığından yararlanmak. Böylelikle mesela yurtiçi faiz oranını o gelişmiş ülkenin düşük faiz oranı düzeyine getirmek. Çok küçük ülkelerin uygulamaları bir tarafa bırakıldığında resmi dolarizasyonun en çok bilinen iki örneği Ekvator ve Panama. Resmi dolarizasyonun olası avantajlarını az önce belirttim. Peki, zararları neler? Üç ana zararı var: Birincisi, kendi paranızı basmaktan vazgeçtiğiniz için senyoraj gelirlerinden de vazgeçiyorsunuz. Senyoraj geliri, devletin para basarak satın aldığı mal ve hizmet miktarı olarak tanımlanıyor. Dolayısıyla, kendi parasını basan her ülkenin bir senyoraj geliri var. Başkasının parasını kullanmaya başladığınızda, kendi senyoraj gelirinizden vazgeçip parasını kullanmaya başladığınız ülkenin senyoraj gelirini artırmış oluyorsunuz. Diyelim ki bu zarar göze alındı. Ama başka zararlar da var.

İkinci zarar, merkez bankalarının ‘son başvurma mercii’ olma görevlerini yerine getirememeleri. Finansal piyasalarda ortalık karışınca, finansal kurumlar birbirlerine borç vermekte nazlanırlar. Oysa gerginlik zamanlarında bu tür işlemler aniden kesilebiliyorlar. Bankaların birbirlerine çok kısa vadeli borç verdikleri piyasalarda borçlanma faizleri sıçrayabiliyor. Bu gerginliği yatıştırmak merkez bankalarının görevi. Bu ortamda ihtiyacı olan bankalara merkez bankaları borç verirler. Böylelikle likidite sıkışıklığı içinde olan bankaların likidite sorununun zamanla sermaye yetmezliği sorununa dönüşmesini engellerler. ‘Başkasının’ parasını kullanıyorsanız, böyle bir olanağınız kalmıyor.

Resmi dolarizasyona gitmenin son zararı ise para politikasından vazgeçilmesi. Parasını kullanmaya başladığınız ülke kendi ekonomik koşullarına uygun gördüğü para politikası kararlarını alacak. Ama o kararlar sizin ülkeniz için uygun olmayabilir. Mesela sizin ülkenizde işsizlik doğal düzeyinin üzerine çıkmış, parasını kullandığınız ülkede ise tam tersi yaşanmış olabilir. Sizde faiz haddinin düşmesi gerekiyor, öbür ülkede de tam tersi. Parasını kullandığınız ülke faiz haddini artırırsa ne yapacaksınız? Yandınız!

Özetle resmi dolarizasyon yerli paradan vazgeçilip başka bir ülkenin parasının kullanılmasına deniliyor. Bir çaresizliğin sonucu olarak ortaya çıkıyor. Bu yolla ekonomisi güçlü bir ülkenin para politikasının saygınlığına sahip olunmak isteniliyor. Ancak önemli sakıncaları var. Bunların en başta geleni, finansal gerginlik dönemlerinde bankaların likidite sıkışıklığına düştüklerinde başvuracakları ve likidite sağlayacakları bir merkez bankası kalmıyor. Çünkü merkez bankası başka ülkenin parasını basamıyor.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap B’dir. “Kendi paranızı basmaktan vazgeçtiğiniz için senyoraj gelirlerinden de vazgeçilmiş olması”, “Merkez bankalarının ‘son başvurma mercii’ olma görevlerini yerine getirememesi” ve “Para politikasından vazgeçilmesi” ; “resmi dolarizasyon”un diğer bir deyişle yerli paranın kullanımdan kaldırılıp yabancı bir paranın kullanılması durumunun zararlarıdır. “İşsizliğin doğal düzeyinin üzerine çıkması” ve “Bankaların likidite sıkışıklığı” ise resmi dolarizasyonun zararlarını açıklarken örnek olarak verilen durumlardır.

Cevap B'dir.

Parasal kontrol rejiminin gözden düşmesi yeni bir para politikası rejimi arayışlarına yol açtı. Enflasyon hedeflemesi rejimi bu arayışlar sonucunda ortaya çıktı. Enflasyon hedeflemesi rejiminin özü şu: Merkez bankasına yasayla fiyat istikrarını sağlama görevi veriliyor. Bu, onun temel amacı oluyor. Yine yasayla o merkez bankasının kamu kesimine kredi açması yasaklanıyor ve temel amacı doğrultusunda istediği politika aracını serbestçe kullanılmasına izin veriliyor. Ya hükümetle birlikte, ya hükümet tarafından ya da merkez bankasınca kısa ve orta vadeli enflasyon hedefleri belirleniyor ve kamuoyuna açıklanıyor.  Saptanan enflasyon hedefi ile ileriye yönelik yaptığı enflasyon tahminleri arasındaki farka göre o merkez bankası temel politika aracı olan kısa vadeli faiz oranlarını belirliyor. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi enflasyon hedeflemesi rejimine ilişkin olarak seçeneklerde yer alan ifadelerin tümü doğrudur, dolayısıyla doğru cevap E’dir.

Klasik enflasyon hedeflemesi uygulamasında, fiyat istikrarı temel amacına uygun olarak ulaşılmak istenen bir amaç var: Birincisi, enflasyon ile enflasyon hedefi arasındaki fark en aza indirilmek isteniliyor. Bu farka ‘enflasyon açığı’ deniliyor. Enflasyon hedefin üzerinde ise enflasyon açığı artı değer alıyor. Tersi durumda, enflasyon açığının değeri eksi oluyor. İkincisi, üretim düzeyi ile potansiyel (doğal) üretim düzeyi arasındaki farkın en aza indirilmesi amaçlanıyor. Bu farka da ‘çıktı açığı’ deniliyor. Çıktı açığı artı değer alıyorsa üretim düzeyi potansiyelinin üzerinde demektir. Eksi değer aldığında ise potansiyelinin altında bir üretim düzeyi söz konusu oluyor. Bu tür rejimler ‘esnek enflasyon hedeflemesi’ rejimleri olarak adlandırılıyorlar. Uygulamada çok görülmemekle birlikte, sadece enflasyon açığına yoğunlaşan enflasyon hedeflemesi rejimleri de var; ‘katı enflasyon hedeflemesi’ rejimleri olarak adlandırılıyorlar. Klasik enflasyon hedeflemesinde, dolayısıyla merkez bankasının enflasyon açığı ve çıktı açığından oluşan bir amacı var. Her iki açığa birer ağırlık verildiğini düşünün. Bu durumda klasik enflasyon hedeflemesinde amaç iki açığın ağırlıklı toplamından oluşan bir değer alıyor. Enflasyonu hedefe, üretimi de potansiyel düzeyine yaklaştırmak istediğimize göre, demek ki amacın alacağı değerin mümkün olduğu kadar 0’a yaklaşmasını istiyoruz.

Küresel krizden sonra yeni arayışlar başlamadan uygulanan klasik enflasyon hedeflemesi genellikle ‘esnek enflasyon hedeflemesi’ idi. Merkez bankaları hem çıktı hem de enflasyon açığını en aza indirmeye çalışıyorlardı. ‘Katı enflasyon hedeflemesinde ise sadece enflasyon açığı en aza indirilmek isteniliyor.

Dikkat ederseniz amaç içinde dört değişken yer alıyor: Enflasyon, enflasyon hedefi, üretim ve potansiyel üretim düzeyi. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi klasik enflasyon hedeflemesi uygulamasında amaç içinde seçeneklerde verilen değişkenlerin tümü yer alıyor, dolayısıyla doğru cevap A’dır.

Klasik enflasyon hedeflemesi uygulamasında, fiyat istikrarı temel amacına uygun olarak ulaşılmak istenen bir amaç var: Birincisi, enflasyon ile enflasyon hedefi arasındaki fark en aza indirilmek isteniliyor. Bu farka ‘enflasyon açığı’ deniliyor. Enflasyon hedefin üzerinde ise enflasyon açığı artı değer alıyor. Tersi durumda, enflasyon açığının değeri eksi oluyor. İkincisi, üretim düzeyi ile potansiyel (doğal) üretim düzeyi arasındaki farkın en aza indirilmesi amaçlanıyor. Bu farka da ‘çıktı açığı’ deniliyor.

Dikkat ederseniz amaç içinde dört değişken yer alıyor: Enflasyon, enflasyon hedefi, üretim ve potansiyel üretim düzeyi. Potansiyel üretim düzeyi kısa dönemde değişebilecek bir şey değil, adı üstünde ‘potansiyel’; potansiyelinizi değiştirmek için bayağı bir uğraş vermek gerekir. Mesela işgücünün beceri düzeyini artırmak, daha gelişmiş bir teknoloji kullanmak, daha iyi bir altyapıya sahip olmak, davaların daha çabuk karara bağlanması, haksız rekabetin önlenmesi, küçük işletmelerin daha kolay finansman kaynaklarına ulaşmalarının sağlanması gibi alanlarda reformlar gerekiyor. Para politikasındaki değişikliklerle bu reformları gerçekleştirmek mümkün değil. Açık ki bu nedenle, merkez bankası potansiyel üretim düzeyini veri olarak alabilir. Enflasyon hedefi de yılın başında biliniyor. Amaç bağımsızlığı yoksa hükümet belirliyor ya da hükümet ile birlikte merkez bankasınca saptanıyor.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi, klasik enflasyon hedeflemesi uygulamasında amaç içinde yer alan değişkenlerden biri olan potansiyel üretim düzeyini değiştirmek için seçeneklerdeki alanların tümüne reform yapılması gerekiyor, dolayısıyla doğru cevap E’dir.

Klasik enflasyon hedeflemesinde amacı oluşturan değişkenlerden biri de enflasyondu. Bu nedenle enflasyonun hangi değişkenlere bağlı olarak değiştiğini ifade eden bir denkleme ihtiyaç var. Klasik enflasyon hedeflemesinde bu amaçla kullanılan denklemde, mevcut dönemdeki enflasyonu geçmiş enflasyona, beklenen enflasyona ve çıktı açığına bağlı olarak ifade ediliyor. Neden? Birincisi, geçmiş enflasyonun yüksekliği (diğer unsurlar aynı kaldıkları sürece) bugünkü enflasyonu artırıcı yönde etki yapıyor. Çünkü geçmişteki enflasyona bakılarak imzalanan ve uzunca süre geçerli olan sözleşmeler var. Mesela ücret sözleşmeleri, mesela kira sözleşmeleri. Bunlar kısmen bugünkü fiyat artışlarını da belirliyorlar. İkincisi, gelecekteki enflasyonun yüksek olacağına dair bekleyişler (diğer unsurlar aynı kaldıkları sürece) bugünkü enflasyonu da artırıcı yönde etki yapıyorlar. Çünkü bugün imzalanacak sözleşmeler, sözleşme dönemi boyunca gerçekleşmesi beklenen fiyat artışları dikkate alınarak yapılıyor. Bir yıllık ücret sözleşmesi imzalıyorsam ücret artışımın en az bir yılın sonundaki enflasyon kadar olmasını isterim. Ama benim ücret artışım da o yıl içindeki üretim maliyetlerini, dolayısıyla fiyatları etkiliyor. Üçüncüsü, çıktı açığı ne kadar yüksekse (diğer unsurlar aynı kaldıkları sürece) bugünkü enflasyon da o kadar yüksek oluyor. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi seçeneklerde I “Geçmiş enflasyonun yüksekliği (diğer unsurlar aynı kaldıkları sürece) bugünkü enflasyonu artırıcı yönde etki yapıyor.”, II “Gelecekteki enflasyonun yüksek olacağına dair bekleyişler (diğer unsurlar aynı kaldıkları sürece) bugünkü enflasyonu da artırıcı yönde etki yapıyorlar.” ve “Çıktı açığı ne kadar yüksekse (diğer unsurlar aynı kaldıkları sürece) bugünkü enflasyon da o kadar yüksek oluyor.” şeklinde verilen nedenler, klasik enflasyon hedeflemesinde bu amaçla kullanılan denklemde, mevcut dönemdeki enflasyonun geçmiş enflasyona, beklenen enflasyona ve çıktı açığına bağlı olarak ifade edilmesinin nedenleridir. Doğru cevap B’dir. Seçenek IV’de “Çıktı açığı ne kadar yüksekse bugünkü üretim de potansiyelinden o kadar yüksek oluyor” şeklinde verilen ifade ise seçenek III’de yer alan nedenin açıklaması. Zira çıktı açığı üretim düzeyi ile potansiyel üretim düzeyi arasındaki fark olarak tanımlanıyor. Bu durumda çıktı açığı ne kadar yüksekse bugünkü üretim de potansiyelinden o kadar yüksek oluyor. Daha yüksek üretim, daha yüksek girdi talebi demek. Mesela, daha fazla üretim daha yüksek istihdam anlamına geliyor. Bu durumda işgücü piyasasında özellikle kalifiye işçilerin pazarlık güçleri artıyor. Ama bu daha yüksek ücret, dolayısıyla daha yüksek maliyet demek. Keza üretimin yüksek olması talebin de canlı olduğu anlamına geliyor. Bu durumda şirketler daha yüksek kâr oranlarıyla çalışabilirler; özellikle rekabetin daha az olduğu sektörlerde. Bunların hepsi birden daha yüksek enflasyon anlamına geliyor.Cevap B'dir.

25 Nisan 2001’de çıkarılan 4651 sayılı Kanun ile TCMB bağımsız bir kurum hâline geldi. 2002 başında ‘örtük enflasyon hedeflemesi’ rejimi uygulamaya başladı TCMB. Bu uygulama 2005’in sonuna kadar sürdü. Uygulanan örtük enflasyon hedeflemesi özü itibarıyla klasik enflasyon hedeflemesi ile aynıydı: Enflasyon hedefi yılbaşında kamuoyuna açıklanıyordu. TCMB’nin temel politika aracı olan gecelik faiz oranı Banka’nın yaptığı enflasyon tahminleri ile hedef arasındaki farka göre değiştiriliyordu. Banka politika faizine ilişkin aldığı her kararın gerekçelerini kamuoyuna bir duyuruyla açıklıyordu. Hem Bakanlar Kurulu’na, hem de TBMM Bütçe ve Plan Komisyonu’na yılda iki kez sunum yaparak hesap veriyordu. Klasik enflasyon hedeflemesinden öze yönelik olmayan farklar da vardı: Faiz kararını Para Politikası Kurulu almıyordu; Kurulun tavsiyeleri de dikkate alınarak Başkanlıkça herhangi bir zamanda alınabiliyordu. Dolayısıyla, faiz kararlarının alındığı toplantı tarihleri kamuoyunca bilinmiyordu.

Peki, neden örtük enflasyon hedeflemesi? TCMB, 2001 krizinden sonraki koşullarda diğer alternatif para politikası rejimlerine güvenmiyordu. Sabit döviz kuru rejimi uygulayamazdı; Ocak 2000’de böyle bir uygulamaya başlanmış ama sistem Şubat 2001’de çökmüştü. Ortaya çıkan derin kriz, bu rejimin saygınlığını yok etmişti. IMF ile bir stand-by anlaşması yürürlükteydi. Bu anlaşma çerçevesinde zorunlu olarak bir parasal kontrol rejimi vardı; ama TCMB bu rejimden hoşnut değildi. O dönemde % 70’e yaklaşan enflasyonu düşürmek için bu rejimin yeterli olmayacağını düşünüyordu. Öte yandan 2001 krizi sonrasında hem bankacılık sektörünü ayağa kaldırma operasyonu yapılıyordu hem de yüksek düzeydeki bütçe açığı ve kamu borcu azaltılmaya çalışılıyordu. Bu nedenlerle, klasik enflasyon hedeflemesini uygulamak yerine örtük enflasyon hedeflemesini uygulamayı seçti. 2006 başında ise klasik enflasyon hedeflemesine geçildi. Bu düşüncenin arkasındaki temel nedenler şöyleydi: Gerçekleşen enflasyonlar hedefleri hiç aşmamış ve örtük enflasyon hedeflemesi uygulamasının saygınlığı üst düzeye çıkmıştı. Uluslararası piyasalarda Türkiye’nin kredi riski tarihsel olarak düşük bir düzeye inmişti. Kamu kesimi borçlanma gereği oldukça azalmış ve kamu borcu önemli ölçüde düşmüştü. Bankacılık sektörü de daha sağlıklı bir yapıya kavuşmuştu. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir. Seçeneklerde yer alan nedenlerin tümü, 2006 yılı başında klasik enflasyon hedeflemesi rejimine geçilmesi düşüncesinin arkasındaki temel nedenlerdir.

Bu rejim hâlen yürürlükte. Ancak 2010 sonundan itibaren TCMB’nin yeni arayışlara girdiğini ve özellikle 2011’deki uygulamasının klasik enflasyon hedeflemesinin oldukça dışında olduğunu belirtmem gerekiyor. Hem örtük hem de klasik enflasyon hedeflemesinde tüketici enflasyonu için oluşturulan hedefler üç yıllık bir vadede yıllık açıklandı: Mesela 2005 sonunda 2006, 2007 ve 2008 hedefleri ilan edildi. Hedefler nokta hedeflerdi. Tablo 7.1’de 2002-2011 dönemindeki enflasyon hedefleri, enflasyon gerçekleşmeleri, gerçekleşme ile hedef arasındaki fark (enflasyon açığı), gerçekleşen büyüme oranı ve bu büyüme oranı ile potansiyel büyüme oranı arasındaki farklar veriliyor. Potansiyel büyüme oranını, Türkiye’nin uzun dönemli ortalama büyüme oranı olan yüzde 4.7 olarak aldığımı not edeyim.

Cevap C'dir.

TCMB'nin temel amacı fiyat istikrarını sağlamaktır.

parasal kontroldeki amaçlardır.

Yerli paranın kullanımdan kaldırılıp  yabancı bir paranın kullanılmasına resmi dolarizasyon adı verilir.

Para kurulunun en belirgin özelliği merkez bankasının döviz rezervi kadar sisteme yerli para arz etmesi.

Para kurulunun bu avantajlarına karşın en büyük sakıncası, resmi dolarizasyonda olduğu gibi, merkez bankasını son başvuru mercii olmak işklevini yitirmesidir.

Dalgalı döviz kuru rejiminde merkez bankasının koruyacağı bir döviz kuru düzeyi yok. Kur arz ve talep koşullarına bağlı olarak piyasada belirleniyor. Bu nedenle sürdürülebilir bir döviz kuru rejimi.

Saptanan enflasyon hedefi ile ileriye yönelik yaptığı enflasyon tahminleri arasındaki farka göre o merkez bankası temel politika aracı olan kısa vadeli faiz oranlarını belirliyor. Enflasyon hedeflemesi uygulayan çoğu merkez bankası, faiz kararı alırken üretim düzeyi ile üretimin potansiyel düzeyiarasındaki farkı da dikkate alıyor. Bu durumda ' esnek enflasyon hedeflemesi' uygulanmış oluyor.

Bir merkez bankasının durup duruken enflasyon hedeflemesi uygulamaya başlaması tevsiy edilmez. Bazı ön koşulların sağlanması gerekiyor ki enflasyon hedeflemesi uygulanabilsin. İlk önkoşul merkez bankasının bağımsız olması. İkinci önkoşul maliye politikası ile ilgili; mali baskınlık olmamalı. Üçüncü önkoşul finansal sistemin sağlıklı olması. Dördüncü ön koşul ise geçmiş enflasyona bakılarak geleceğe ait enflasyon bekleyişlerinin oluşturulmamasıdır.

Araç bağımsızlığı merkez bankalarının amaçlarına ulaşmak için ne tür para ve döviz kuru politikası araçları kullanmak istiyorlarsa onları istedikleri gibi kullanmakta özgür olmaları anlamına geliyor. Araç bağımsızlığına sahip bir merkez bankasının hangi aracını ne yönde kullanacağı hakkında karar alırken -mesela politika faizini (kısa vadeli faiz haddini) değiştirmek için- hükümete danışması söz konusu değil.

TCMB’nin amaç bağımsızlığı yok. Buna karşın, araç bağımsızlığı ve ekonomik bağımsızlığı var.