PARA VE BANKA

Kapsanmamış faiz haddi paritesine göre yurtiçi faiz haddi yurtdışı faiz haddi ile nominal döviz kurundaki değişim beklentisinin toplamına eşit olmaktadır

Yurtdışı faiz hadlerinde ortaya çıkan bir artış veya artış beklentisi yabancı yatırımcıların ülke ekonomisinden çıkış yapmalarına neden olur. Bu durumda portföylerinde yer alan mali varlıkları satıp elde ettikleri yerli paraları dövize çevirirler. Dolayısıyla döviz talebi arttığı için nominal döviz kuru yükselecektir.

Tahvil arz eden devlet ise bütçe açığı arttıkça ve bu açık tahvil satılarak finanse ediliyorsa tahvil arzı artacaktır. Şirketlerin tahvil arzı ise diğer unsurlar aynı kalmak üzere, yatırım ortamı iyileştikçe, beklenen enflasyon yükseldikçe ve ekonomi canlandıkça artacaktır.

Diğer özellikleri aynı, riskleri farklı tahvillerin faizleri farklılaşır. Bu farklılıkların temel nedeni tahvil satanların (Şirketlerin ya da devletlerin) değişik risk düzeyinde olmalarıdır. Diğer bir ifadeyle, bu tahvillerden doğan yükümlülüklerin farklı düzeylerde yerine getirilmemeleri olasılıklarının bulunması durumudur. Buna ‘iflas riski’ ya da ‘kredi riski’ de diyebiliriz.

Reel döviz kuru artıyorken yerli para reel olarak değer yitiriyor, (diğer unsurlar aynı kalmak üzere) ihracat artıyor, ithalat azalıyor. Reel döviz kuru düşüyorken yerli para reel olarak değer kazanıyor, (diğer unsurlar aynı kalmak üzere) ihracat azalıyor ve ithalat artıyor.

Nominal döviz kuru (E), bir birim yabancı paranın yerli para cinsinden değeri (fiyatı) olarak tanımlanıyor. Yabancı paraya dolar, yerli paraya da lira diyelim. Dolayısıyla, nominal döviz kurundaki artış bir dolar satın almak için daha fazla lira vermek gerektiğini gösteriyor. ‘Sabit döviz kuru rejimlerinde’ E’nin artmasına ‘devalüasyon’, azalmasına ise ‘revalüasyon’ deniliyor. ‘Dalgalı kur rejimlerinde’ ise E’nin artması yerli paranın nominal olarak değer kaybettiğini, azalması ise yerli paranın nominal olarak değer kazandığını gösteriyor. Farklı döviz kuru rejimleri yedinci ünitede tartışılmaktadır. Bir de reel döviz kuru var. Reel döviz kuru, aynı para birimi cinsinden ifade edildiğinde iki ülkedeki malların göreli fiyatlarını veriyor.

Kapsanmamış faiz haddi paritesine göre döviz kurunun bugün alacağı değer, yurt içi ve yurt dışı faiz hadlerinin yanısıra döviz kurunun ileride alması beklenen değere de bağlıdır. Beklenen değer ne kadar yüksekse, aynı yurt içi ve yurt dışı faiz hadlerine karşı daha yüksek döviz kuru gelecektir. Bekleyişler kuramı çerçevesinde, ekonomik birimler ne riskten kaçınan ne de riski seven tipteler ise yani risk-yansız iseler farklı vadedeki tahvillerin sadece beklenen getirileri ile ilgililerdir. Vadeleri dışındaki özellikleri aynı olan tahvilleri incelediğimizi unutmayın. Bunlar, mesela bir ülkenin hazinesinin tahvilleri olsun. Bu durumda, hangi vadedeki tahvilin beklenen getirisi daha fazla ise o vadedeki tahvile olan talep yükselecektir. Talebi artan tahvilin fiyatının yükseleceğini ve dolayısıyla faizinin düşeceğini biliyoruz. Talebi düşen tahvilin ise faizi yükselecek.

Beklenen reel faiz oranı= nominal faiz oranı – beklenen enflasyon olduğundan dolayı doğru seçenek B seçeneğidir.

Tahvil talebini; faiz oranı, kişinin serveti, finansal varlıklardan alınan vergiler, enflasyon oranı ve tahvil fiyatı etkilediğinden dolayı doğru seçenek E seçeneğidir.

Kısa vadeli faizler ile uzun vadeli faizler arasındaki ilişkiyi getiri eğrisi belirlediğinden doğru cevap D seçeneğidir.

(reel döviz kuru= nominal döviz kuru x yurtdışı fiyatlar genel düzeyi / yurtiçi fiyatlar genel düzeyi) denkleminden elde edildiğinden doğru seçenek C seçeneğidir.

reel döviz kuru =(200*5/1000) denkleminin sonucu 1’dir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Yurtiçi enflasyon yurtdışı enflasyonundan ne kadar fazla ise o ülkenin parası o kadar değer kaybedecektir. Yani nominal döviz kuru artacaktır. bu nedenden dolayı doğru seçenek E seçeneğidir.

Kapsanmamış faiz haddi paritesine göre döviz kuru yurtdışı faiz haddinin artması ve yurtiçi faiz haddinin azalması durumunda artış göstermesinden dolayı doğru cevap B’dir.

Bir ülkenin borcunu geri ödememe riskinin artması durumunda, tahvil faizleri yükselir, devletin piyasaya sürdüğü tahvil arzı artar, ülkenin mali varlıklarına yönelik talep azalır, yerli para değer kaybeder ve döviz kuru artar, yabancı ülkeye ait tahvile yönelik talep arttığı için doğru seçenek C seçeneğidir.

Reel faiz, yaklaşık olarak nominal faiz ile enflasyon arasındaki fark olarak tanımlanabilir. Beklenen reel faiz haddi, nominal faiz haddi ile vade boyunca gerçekleşmesi beklenen enflasyon oranı arasındaki fark olarak hesaplanmaktadır. Gerçekleşen reel faiz haddi ise nominal faiz haddi ile gerçekleşen enflasyon arasındaki fark olarak tanımlanabilir.

Herhangi bir malın fiyatı arttıkça talebi de azalır. Aynısı tahvil için de geçerlidir. Tahvilin alış fiyatı arttıkça o tahvilden elde edilecek faiz düşmektedir. Dolayısıyla, tahvilin fiyatı ile talebi arasındaki ilişkiyi gösteren talep eğrisi aşağıya doğru (negatif) eğimli olacaktır. Kitabınızda sayfa 36’da ki Şekil 2.1’den de takip edilebileceği gibi fiyatlar arttıkça tahvil talebi azalmaktadır. Tahvil talebini fiyatı dışında etkileyen başka unsurlar da vardır. Mesela servet. Tasarruflarımızın birikimi sonucun da zamanın belli bir noktasında belli bir düzeyde servetimiz oluşmaktadır. Servet ne kadar yüksekse diğer unsurlar aynı kalmak üzere tahvil talebi de o kadar yüksek olacaktır. Tahvil talebini etkileyen başka unsurlar da vardır. Şimdi talebi etkileyen diğer unsurların değişmediğini düşünerek her bir unsuru tek tek ele alalım. Bir tahvilin likiditesi diğer tahvillere kıyasla artıyorsa o tahvilin talebi artar. Çünkü gerektiğinde rahatlıkla paraya çevrilebilecek. Beklenen enflasyon azaldıkça tahvil talebi artacaktır. Zira tahvilin beklenen reel getirisi yükselecek. Tahvilden alınan vergi, alternatif finansal varlıklardan alınan vergiye göre düşüyorsa tahvilin talebi yine yükselecektir. Tahvil talebini artıran bu unsurlar, Şekil 2.1’de servetin artması nedeniyle ortaya çıkan gelişmelere benzer gelişmeler yaratacaklardır; tahvil talep eğrisi sağa kayacaktır. Bu unsurlar tam ters yönde değişirlerse aynı fiyat düzeyinde eskisine kıyasla daha az tahvil talep edilecek ve tahvil talep eğrisi sola kayacaktır. Dolayısıyla beklenen enflasyon değeri yükseldikçe tahvil talebinin artması söz konusu değildir. Kamu açıkları ile tahvil arzı arasında pozitif yönlü bir ilişki vardır, kamu açıkları tahvil arzını belirleyen bir olgudur.

Ülkelerin risk düzeyleri farklı farklıdır. Örneğin Almanya’nın ekonomisiyle Yunanistan’ın ekonomisi aynı risk düzeyinde değildir. Yatırım yapmak isterseniz bu iki ülkeden hangisini tercih edersiniz düşünün? Benzer bir şekilde bir ülkedeki farklı şirketlerin ihraç ettikleri aynı vade ve aynı para birimi cinsinden tahvillerin faizleri de farklılaşabilir. Bu farklılıkların temel nedeni tahvil satanların (şirketlerin ya da devletlerin) değişik risk düzeyinde olmalarıdır. Diğer bir ifadeyle, bu tahvillerden doğan yükümlülüklerin farklı düzeylerde yerine getirilmemeleri olasılıklarının bulunması durumudur. Bu durum ‘iflas riski’ ya da ‘kredi riski’ olarak adlandırılabilir.

Satın alma gücü paritesinin uzun dönemde bile tutmamasının farklı nedenleri vardır. Bunlardan bir tanesi, ülkelerin yayınladıkları fiyat endekslerinin aynı mallardan oluşmamasıdır. Oysa uygulamalı çalışmalar bu endeksleri kullanmaktadır. Dahası, endekslerin sadece aynı malları içermeleri de yetmez, ağırlıklarının da aynı olmaları gerekir. İkinci bir neden, bu endekslerde yer alan mal ve hizmetlerin bir kısmının dış ticarete konu olan mal ve hizmetlerden olmamasıdır. Oysa tek fiyat yasasının ve ona dayanan satın alma gücü paritesinin çıkış noktası dış ticarettir. Mesela tek fiyat yasasının tutması için iki ülkenin mallarının serbestçe her iki ülkede de satılabilmesi gerekmektedir. Oysa tüketici fiyat endeksinde yer alan, mesela saç kesimi hizmeti fiyatı için tek fiyat yasası nasıl tutacaktır? Satın alma gücü paritesinin uzun dönemde tutmamasının bir diğer nedeni de varsayılanın aksine dış ticaretin serbestçe yapılmamasıdır. Dış ticareti kısıtlayıcı bazı düzenlemeler vardır. Bunlar; Gümrük vergileri, kotalar ve dolaylı olarak ulaştırma maliyetlerinin varlığı olarak belirtilebilir.

Kapsanmamış faiz haddi paritesine göre yurtiçi faiz haddi (yaklaşık olarak) yurtdışı faiz haddi ile nominal döviz kurundaki değişim beklentisinin toplamına eşit olmaktadır.