PARA VE BANKA

‘Dolaşımdaki para = Dolaşıma Çıkan Banknot + Madeni Para – Bankaların Kasası’ şeklinde hesaplandığından doğru cevap C seçeneğidir.

Bütün yatırımcılar gelecekteki belirsizlik karflısında riski azaltmak üzere bazı önlemler alırlar. Bu önlemlerin özünde ‘yumurtaları aynı sepete koymamak’ ilkesi vardır. Zira o sepet düştüğünde tüm yumurtaların kırılması riski söz konusudur. Bu nedenle, yumurtalarınızı farklı sepetlere dağıtmak tüm yumurtaların birlikte kırılması riskini azaltır. Bu durumda yatırımcı, yatırımlarını alternatif finansal varlıklar arasında pay etmesi gerekmektedir. Bu nedenle doğru seçenek E seçeneğidir.

İstanbul Altın borsası üyesi bankalar ve aracı kurumların çıkarttıkları altı, gümüş ve platin bonoları iskonto esasıyla satışa sunulan vadesi 60 günden az 1 yıldan fazla olmayan menkul kıymetler olduğu için sorunun doğru cevabı B seçeneğidir.

Finansal kiralama (leasing) anlaşması bir yatırım malı almak isteyen yatırımcının alacağı yatırım malının mülkiyetini finansal kiralama şirketine bırakarak belirlenen bir kira karşılığında malın kullanım hakkının kiracıda kalmasını sağlayan bir sözleşmedir. Bu sebepten dolayı doğru cevap D seçeneğidir.

Organize piyasa türüne en iyi örnek borsalardır, örnek olarak Borsa İstanbul (BİST), Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsası (VOB), ve İstanbul Altın Borsası verilebilir. Tezgâh üstü piyasalara örnek olarak ise Bankalararası Repo piyasası, serbest altın piyasası verilebilir. Bundan dolayı doğru cevap C seçeneğidir.

Bir ekonomide millî gelirin, millî gelirin tüketim, yatırım, ithalat ve ihracat gibi bileşenlerinin, işsizlik oranının, fiyatlar genel düzeyinin ve faiz haddinin kısa dönemde hareketlerini belirleyen iki önemli ekonomi politikası vardır: Maliye politikası ve para politikası. Bu nedenden dolayı doğru cevap E seçeneğidir.

‘Parasal büyüklük’ olarak adlandırılan ekonomideki para miktarına ilişkin çeşitli tanımlar kullanılmaktadır. Bunlardan en ‘dar’ tanımlı parasal büyüklük ‘dolaşımdaki paradır. Dolaşımdaki para, bir merkez bankasının bastığı banknot yani ‘emisyon’ ile genellikle ülkelerin hazinelerinin çıkardıkları madenî paranın toplamından finansal sistemin kasasında olan ve dolayısıyla dolaşmayan banknot ve madenî paraların çıkarılmasıyla bulunur. Finansal sistemdeki kurumların kasasındaki bu paraya kısaca ‘bankaların kasası’ denilmektedir. Dolayısıyla, dolaşımdaki para şöyle tanımlanmaktadır. Dolaşımdaki Para = Dolaşıma Çıkan Banknot + Madenî Para - Bankaların Kasası yada Dolaşımdaki Para = Emisyon + Madenî Para - Bankaların Kasası Çok küçük miktarda olan madenî para bir tarafa bırakıldığında, dolaşımdaki para bir merkez bankasının kendi dışındaki kesimlere olan yükümlülüğünü göstermektedir. Merkez bankasının yükümlülüğü olan dolaşımdaki paraya, bankaların kendi dışındaki kesimlere yükümlülüğü olan vadesiz mevduat eklendiğinde M1 para arzına ulaşılmaktadır: M1 = Dolaşımdaki Para + Vadesiz Mevduat Türkiye’de bankalarda yabancı para cinsinden vadesiz mevduat da tutulabildi ğinden, Türkiye’deki M1 tanımı içinde hem lira cinsinden hem de yabancı para cinsinden vadesiz mevduat vardır. Vadesiz mevduata kıyasla daha az likit olan vadeli mevduat M1’e eklendiğinde ise M2 tanımına ulaşılmaktadır: M2 = M1 + Vadeli Mevduat Türkiye’de vadeli mevduatlar içinde yine hem lira cinsinden hem de yabancı para cinsinden vadeli mevduatlar vardır. Dolaşımdaki para, M1 ve M2 denilince hemen her ülkede anlaşılan yukarıda verilen tanımlardır. Açık ki farklı parasal büyüklükler de tanımlamak mümkündür. Türkiye’de -çok yaygın olmasa da- kullanılan bir başka parasal büyüklük M3’tür: M3 = M2 + Repo + Para Piyasası Fonları (B Tipi Likit Fonlar) + İhraç Edilen Menkul Kıymetler Benzer bir M3 tanımı Avrupa Merkez Bankası’nca (ECB) da kullanılmaktadır. Dikkat edilirse en geniş tanımlı parasal büyüklük M3’tür. Daha sonra büyüklük sırasına göre M2, M1 ve dolaşımdaki para gelmektedir. Dolayısıyla doğru cevap A şıkkıdır.

Mal paralara ilişkin olarak karşılaşılan en büyük sorun, mal paraların bir yerden başka bir yere taşınması konusunda karşılaşılan güçlüklerdir. Özellikle değerli madenlerden elde edilen mal paralarda karşılaşılan ikinci sorun ise paranın değerli maden içeriği ile nominal değerinin zamanla farklılaşması olmuştur. Başlangıçta, mal paranın değerli maden içeriği ile nominal değeri aynıydı. Oysa zamanla, mesela savaşları finanse etmek amacıyla, mal paranın değerli maden içeriğinin azaltılması sorunlar doğurmaya başladı. Piyasada maden içeriği yüksek olan ve düşük olan aynı nominal birimde mal para bulunuyorsa tüketiciler değerli olanı tutarak düşük değerli olanı harcamayı tercih edeceklerdir. Böylece piyasada “kötü para iyi parayı kovacaktır”. Buna Gresham Yasası adı verilmektedir. Tarihsel olarak incelendiğinde, paraların değerli maden içeriğinin azaltılması, Gresham Yasası’nın işlemesi sonucunda, hem ülke içi ticareti takasa döndürücü etki yapmış hem de uluslararası ticaret hacmini daraltmıştır. Dolayısıyla sorunun cevabı Gresham Yasasıdır.

Finansal sistem, finansal fonların fon fazlası olanlardan fon açığı olanlara akışını sağlar. Finansal fonların el değiştirmesi sırasında birileri borç verirken birileri de borç almaktadır. Doğal olarak bu borç verme işlemi karşılıksız olmaz, borç veren bunun karşılığında borç alan tarafından borcun hangi koşullarda ve ne zaman ödeneceğini belirten bir borç senedi alır. Yani finansal fonlar (para) el değiştirirken karşılığında finansal varlıklar (tahvil, bono, hisse senedi vb.) değişilmektedir. Fon fazlası olanlar, yani borç verenler tahvil, bono, hisse senedi gibi finansal varlıkların alıcıları, fon açığı olanlar, yani borç alanlar ise finansal varlıkların satıcılarıdır. Ancak bu kapsamda bakıldığında sorunun E şıkkındaki gibi değil tam tersine finansal piyasalardan finansal kurumlara finansal varlık akışı gerçekleşirken, finansal kurumlardan da finansal piyasalara fon akışı gerçekleşmektedir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Finansal sistemde fon akışı iki kanaldan gerçekleşebilir. Bu kanallardan ilkinde fon akışı aracı kullanılmadan finansal piyasalar üzerinden gerçekleşir, buna doğrudan finansman adı verilir. İkinci kanal ise fon akışının finansal kurumlar aracılığı ile gerçekleştirildiği dolaylı finansman kanalıdır. Örneğin tasarruflarını değerlendirmeye çalışan bir kişi parasıyla bir bankadan hazine bonosu alıyorsa, bu işlem dolaylı finansman kanalından gerçekleşmiştir. Ancak aynı kişi yetkili bir borsa satıcısı (dealer) aracılığı ile hisse senedi alıyorsa bu durumda işlem doğrudan finansman kanalından gerçekleşmiştir. Her iki durumda da fonlar tasarruf sahibinden finansal sisteme aktarılarak fon kullanıcılarına yönelmiştir. Üçüncü ünitede göreceğimiz üzere tüm dünyada dolaylı finansman doğrudan finansmandan çok daha yaygındır. Bu nedenle finansal kurumlar finansal sistemin en önemli aktörlerindendir.

Bütün yatırımcılar gelecekteki belirsizlik karşısında riski azaltmak üzere bazı önlemler alırlar. Bu önlemlerin özünde ‘yumurtaları aynı sepete koymamak’ ilkesi vardır. Zira o sepet düştüğünde tüm yumurtaların kırılması riski söz konusudur. Bu nedenle, yumurtalarınızı farklı sepetlere dağıtmak tüm yumurtaların birlikte kırılması riskini azaltır. Benzer bir biçimde, yatırımcılar portföy çeşitlendirmesi yaparak yatırımlarını alternatif finansal varlıklar arasında pay ederler. Portföy bir iktisadi aktörün (yatırımcının) sahip olduğu finansal varlıkların tümüne verilen isimdir. Getirileri birbirlerine göre farklı yönde hareket eden varlıklardan oluşan bir portföyde, bir varlığın getirisi düşerken diğerininki artabilir. Böylece varlık fiyatları değişirken toplamda portföyün getirisinin çok değişmemesi sağlanabilir.

Finansal varlıklar ortaklık ya da alacaklılık hakkı sağlayan menkul kıymetlerdir. Ortaklık hakkı sağlayan finansal varlıklar hisse senetleridir. Hisse senetleri anonim ortaklıklar tarafından yasal düzenlemelere uygun olarak çıkartılan şirket sermayesine katılımı temsil eden finansal varlıklardır. Hisse senetleri sahiplerine ortaklık hakkının yanında genel olarak yönetime katılma (genel kurullarda oy verme) hakkı da verir. Ancak oy hakkı sağlamayan hisse senedi türleri de vardır. Böylece hisse senedi tutan yatırımcı sahip olduğu hissenin payı oranında şirketin ortağı olacaktır. Bu hisse senedi sahibine kardan pay alma hakkı da tanır. Anonim ortaklıkların yılsonunda elde ettikleri karın ortaklara hisseleri oranında dağıtılmasına kâr payı (temettü) adı verilir. Hisse senedi ihraç eden şirket bunları satarak yeni ortaklar aracılığı ile yeni fonlara erişmiş olur. İkinci tür finansal varlıklar ise sahiplerine alacaklılık hakkı tanıyan menkul kıymetlerdir. Borç senetlerine genel olarak tahvil ve bono adı veriyoruz. Bu gibi borç araçları belirli bir vadesi olan, vade boyunca faiz ve vade sonunda anapara ödemelerini yerine getireceğini taahhüt eden anlaşmalardır. Bu araçlar vadesine göre sınıflandırılır: 1 yıldan daha kısa vadeye sahip borç araçları kısa vadeli, 1 yıldan daha uzun vadeli borçlanma araçları ise uzun vadeli borçlanma araçları olarak tanımlanır. 1 yıl ile 10 yıl arasında vadeye sahip olan araçlar ise genel olarak orta vadeli olarak tanımlanmakla birlikte, pratikte genel ayrım kısa ve uzun vade ayrımıdır. Türkiye’de kısa vadeli borç araçlarına bono ve bir yıldan uzun vadeli borç araçlarına da tahvil adı verilir. Dolayısıyla soruda kısa vadeli borçlardan bahsedildiği için cevap bono olacaktır. Ayrıca hazine tarafından çıkartılan ve devletin borçlanmasını sağlayan devlet tahvilleri ve Hazine bonolarına genel olarak Devlet İç Borçlanma Senetleri(DİBS) adı verilir. Bunların yanında özel şirketlerin çıkarttıkları borç araçları da mevcuttur. Finansman bonoları genellikle büyük şirketlerin kısa vadeli finansman ihtiyacını karşılamak için çıkarttıkları borç senetleridir. Bankaların çıkarttıkları kısa vadeli borç senetlerine de banka bonosu adı verilir. Bunlara ek olarak kıymetli maden bonoları da bulunmaktadır. İstanbul Altın Borsası üyesi bankalar ve aracı kurumların çıkarttıkları altın, gümüş ve platin bonoları ıskonto esasıyla satışa sunulan vadesi 60 günden az 1 yıldan fazla olmayan menkul kıymetlerdir. Ayrıca yabancı para cinsinde çıkartılan tahvil ve bonolar da bulunmaktadır. Bir şirketin ya da ülkenin kendi para birimi dışında dolar Euro gibi yabancı bir para cinsinden çıkarttığı tahvillere eurobond adı verilir. Burada dikkat etmemiz gereken nokta eurobondların muhakkak ki Euro biriminde olması gerekmemesidir, örneğin Türkiye’de Dolar cinsinden çıkartılmış tahvillere de eurobond adı verilmektedir.

Türkiye’de finansal sistemde temelde mevduatlar ticari bankalar aracılığıyla toplanır. Kısaca bankalar diye adlandıracağımız bu kurumlar ekonomide fon fazlası olanlardan mevduat toplayarak fon açığı olanlara kredi verirler. Bankalar sadece Türkiye’de değil tüm dünyada da finansal sistemin en önemli aracı kurumlarıdır. Türkiye’de 2010 yılında ticari bankaların toplam aktifleri 932 milyar lirayı bularak finansal sektörün % 70,4’ünü oluşturmuştur. Bankaların sistemin en önemli kurumu olmasının yanında para teorisi açısından mevduat bankaları para yaratma sürecinin önemli parçalarıdır. Türkiye’de bankacılık sisteminde var olan diğer bir grup mevduat toplayan kurum ise katılım bankalarıdır. İslami bankacılık, faizsiz bankacılık ya da özel finans kuruluşları adıyla da bilinen bu kurumlar Türkiye’de ilk defa 1985 yılında faaliyete geçmişlerdir. Kâr ortaklığı aracılığı ile fon toplayan bu tür kurumlar 2007 yılında TCMB’nin parasal sektör tanımını genişletmesi ile para arzı tanımına da katılmıştır. Türkiye’de 2010 yılında katılım bankalarının toplam aktif büyüklüğü 43,3milyar lira olarak finansal sektörün sadece %3,3’ünü oluşturmaktadır. Dolayısıyla sorunun cevabı kar ortaklığı yoluyla fon toplayan kurumlar katılım bankaları olarak adlandırılır olacaktır.

Aracı kurumlar finansal kiralama, tüketici finansman, faktöring ve varlık yönetim şirketleri olarak sıralanabilir. Bunlardan leasing ve tüketici finansman şirketleri kredilendirerek mal ve hizmet alımını kolaylaştıran aracılar olarak düşünülebilir. Faktöring ve varlık yönetim şirketleri ise borçların tahsilatına yardımcı olan aracılardır. Türkiye’de 1990’lardan itibaren faaliyet göstermeye başlayan bu tür alternatif aracı şirketler finansal sistem içerisinde büyük bir paya erişememiştir, bu tür aracıların varlıklarının toplamdaki payı son on yılda ortalama olarak yaklaşık %3 civarında kalmıştır. Finansal Kiralama (Leasing) Şirketleri, yatırımcılara finansal kiralama olanağı sağlarlar. Finansal kiralama işlemleri kiralayan, kiracı ve satıcı arasında üçlü bir finansal ilişkiye dayalıdır. Bu çerçevede finansal kiralama anlaşması bir yatırım malı almak isteyen yatırımcının alacağı yatırım malının mülkiyetini finansal kiralama şirketine bırakarak belirlenen bir kira karşılığında malın kullanım hakkının kiracıda kalmasını sağlayan bir sözleşmedir. Sözleşme süresi sonunda mülkiyet kiracıya devredilir. Bu durumda örneğin traktör almak isteyen çiftçi finansal kiralama yöntemini kullanırsa bir sözleşme çerçevesinde belirli bir kira ödeyerek traktörün kullanım hakkına sahip olacak, finansal kiralama sözleşmenin sonunda da sözleşme boyunca kullandığı traktörün mülkiyetine sahip olacaktır. Tüketici Finansman Şirketleri ise tüketici finansman anlaşmaları aracılığı ile satın alınması planlanan mal ve hizmetlerin finansmanının öz kaynaklar dışında sağlanmasını sağlar. Tüketici finansmanın araç kredisi, ihtiyaç kredisi, ev kredisi, mortgage gibi türleri bulunmaktadır. Dolayısıyla sorunun E şıkkı finansal kiralama şirketlerini değil tüketici finansman şirketlerinin özelliğini tanımlamaktadır.

B tipi likit fonlar M3 para arzı içinde yer alır M2 para arzı içinde yer almaz. Diğer tüm şıklar M2 para arzı tanımı içinde yer almaktadır.

Bir ekonomide itibari paranın değişimde herkes tarafından kabul edilmesinin nedeni, devletin bu parayı yasal değişim aracı olarak ilan etmesidir. İtibari paranın kendi başına bir kullanım değeri yoktur.

Bankalararası Repo Piyasası ve Serbest Altın Piyasası tezgah üstü piyasaları oluştururken diğerleri organize piyasaları oluşturur.

30 adet mal ve hizmetten oluşan bir ekonomide para olmaması durumunda oluşacak olan birim fiyat sayısı n.(n-1) /2 Formülünden hesaplanır. Bu durumda; 30X29/ 2=435 adet fiyat oluşacağı içi doğru seçenek E seçeneğidir.