PARA VE BANKA - Deneme Sınavı - 9

Para kurulunun bu avantajlarına karşın en büyük sakıncası, resmi dolarizasyonda olduğu gibi, merkez bankasını son başvuru mercii olmak işklevini yitirmesidir.

Bir başka sabit döviz kuru rejimi çeşidi, döviz kurunun her gün alacağı değeri önceden açıklamak. Bu, genellikle enflasyonun, paranın bağlandığı ülkenin enflasyonundan yüksek olacağının beklendiği ülkelerde uygulanıyor.

Dalgalı döviz kuru rejiminde merkez bankasının koruyacağı bir döviz kuru düzeyi yok. Kur arz ve talep koşullarına bağlı olarak piyasada belirleniyor. Bu nedenle sürdürülebilir bir döviz kuru rejimi.

Saptanan enflasyon hedefi ile ileriye yönelik yaptığı enflasyon tahminleri arasındaki farka göre o merkez bankası temel politika aracı olan kısa vadeli faiz oranlarını belirliyor. Enflasyon hedeflemesi uygulayan çoğu merkez bankası, faiz kararı alırken üretim düzeyi ile üretimin potansiyel düzeyiarasındaki farkı da dikkate alıyor. Bu durumda ' esnek enflasyon hedeflemesi' uygulanmış oluyor.

Bir merkez bankasının durup duruken enflasyon hedeflemesi uygulamaya başlaması tevsiy edilmez. Bazı ön koşulların sağlanması gerekiyor ki enflasyon hedeflemesi uygulanabilsin. İlk önkoşul merkez bankasının bağımsız olması. İkinci önkoşul maliye politikası ile ilgili; mali baskınlık olmamalı. Üçüncü önkoşul finansal sistemin sağlıklı olması. Dördüncü ön koşul ise geçmiş enflasyona bakılarak geleceğe ait enflasyon bekleyişlerinin oluşturulmamasıdır.

Araç bağımsızlığı merkez bankalarının amaçlarına ulaşmak için ne tür para ve döviz kuru politikası araçları kullanmak istiyorlarsa onları istedikleri gibi kullanmakta özgür olmaları anlamına geliyor. Araç bağımsızlığına sahip bir merkez bankasının hangi aracını ne yönde kullanacağı hakkında karar alırken -mesela politika faizini (kısa vadeli faiz haddini) değiştirmek için- hükümete danışması söz konusu değil.

TCMB’nin amaç bağımsızlığı yok. Buna karşın, araç bağımsızlığı ve ekonomik bağımsızlığı var.

Türkiye’nin de parasal kontrol rejimi uygulaması deneyimi var. Bu deneyimi ikiye ayırmak mümkün. Birincisi, TCMB’nin kendi isteği ile yürürlüğe soktuğu ve parasal programlama adını verdiği uygulamalar. İlk parasal kontrol uygulaması Ocak 1990’da başlatıldı. Bu tarihten önce de bazı uygulamalar var. Ancak bunlar kamuoyuna duyurulmadan yapıldılar. Bu anlamda Ocak 1990’dakini ilk uygulama olarak almak yanlış olmayacak.

Yerli paranın kullanımdan kaldırılıp yabancı bir paranın kullanılmasına ‘resmi dolarizasyon’ adı veriliyor. Genellikle o başka para ‘dolar’ oluyor; bu nedenle rejimin adı ‘dolarizasyon’. Bu eyleme hükümetçe karar verildiği için de ‘resmi’.

Saptanan enflasyon hedefi ile ileriye yönelik yaptığı enflasyon tahminleri arasındaki farka göre o merkez bankası temel politika aracı olan kısa vadeli faiz oranlarını belirliyor. Enflasyon hedeflemesi uygulayan çoğu merkez bankası, faiz kararı alınırken üretim düzeyi ile üretimin potansiyel düzeyi arasındaki farkı da dikkate alıyor. Bu durumda ‘esnek enflasyon hedeflemesi’ uygulanmış oluyor. Bu fark dikkate alınmayıp sadece enflasyon ile enflasyon hedefi arasındaki farka odaklanıldığında ise uygulanan enflasyon hedeflemesine ‘katı enflasyon hedeflemesi’ adı veriliyor.

Birincisi, enflasyon ile enflasyon hedefi arasındaki fark en aza indirilmek isteniliyor. Bu farka ‘enflasyon açığı’ deniliyor. Enflasyon hedefin üzerinde ise enflasyon açığı artı değer alıyor. Tersi durumda, enflasyon açığının değeri eksi oluyor. İkincisi, üretim düzeyi ile potansiyel (doğal) üretim düzeyi arasındaki farkın en aza indirilmesi amaçlanıyor. Bu farka da ‘çıktı açığı’ deniliyor.

Dikkat ederseniz amaç içinde dört değişken yer alıyor: Enflasyon, enflasyon hedefi, üretim ve potansiyel üretim düzeyi.

Reel döviz kuru, nominal döviz kuru ile yurtdışı fiyatlar genel düzeyinin çarpımının yurtiçi fiyatlar genel düzeyine bölünmesiyle elde ediliyordu. Reel kurun artması (yerli paranın reel olarak değer yitirmesi) yurtiçinde üretilen malları yabancılar açısından ucuzlatarak daha çekici kılıyor; ihracatı olumlu etkiliyor. İthalat için tersi söz konusu.

Söz konusu dört değişkenin nasıl belirlendiği ise bir önceki bölümde açıklandı. Şimdi sıra merkez bankasının hangi araçları kullanarak amacına ulaşmaya çalışacağına geldi. Klasik enflasyon hedeflemesinde temel araç kısa vadeli faiz haddi oluyor. Bu faiz haddine ‘politika faizi’ de deniliyor.

Bir merkez bankasının durup dururken enflasyon hedeflemesi uygulamaya başlaması tavsiye edilmez. Bazı önkoşulların sağlanması gerekiyor ki enflasyon hedeflemesi uygulanabilsin.

İlk önkoşul merkez bankasının bağımsız olması. Ekonomik birimler, bir merkez bankasının aldığı tüm kararların, siyasi kaygılardan uzak bir biçimde ve yasasındaki amaçlarına ulaşmak için alındığına ikna olmalı.

İkinci önkoşul maliye politikası ile ilgili; mali baskınlık olmamalı.

Üçüncü ön koşul finansal sistemin sağlıklı olması.

Enflasyon hedeflemesi uygulayan ço¤u merkez bankas›, faiz karar› al›n›rken üretim düzeyi ile üretimin potansiyel düzeyi aras›ndaki fark› da dikkate al›yor. Bu durumda ‘esnek enflasyon hedeflemesi’ uygulanm›fl oluyor.

Merkez bankası için amaç hükümet tarafından belirleniyorsa o merkez bankasının amaç bağımsızlığı yoktur.

Bir merkez bankasının kamu kesimine kredi açması yasal olarak olanaksızsa o merkez bankası ekonomik açıdan bağmsız değildir.

Mevcut siyasi otorite merkez bankası yöneticilerini istediği gibi değiştiremiyorsa, burada bir politik bağımsızlıktan söz edilebilir.

Enflasyon beklentilerini şekillendirmek, parasal kontrolün amaçlarından biridir.