PARA VE BANKA - Deneme Sınavı - 11

Parasal aktarım mekanizması, faiz kanalı, kur kanalı, kredi kanalı ve bilanço kanalını içermektedir. Faiz kanalı ve kur kanalı geleneksel kanallar olarak da bilinmektedir.

Kredi kanalı, banka kredileri kanalı ve bilanço kanalı olmak üzere iki ayrı aktarım mekanizmasını içermektedir. Yapılan uygulamalı çalışmalar kredi kanalının oldukça önemli bir kanal olduğunu göstermektedir.

Politika faizinin değişmesiyle uzun vadeli faizler değişir ve bu durum hisse senedi fiyatlarını etkiler. Özelikle, faiz oranlarında yaşanan aşağı yönlü bir hareket, hisse senedi fiyatlarını yukarı çekecektir. Hisse senedi fiyatları ile faiz oranları arasındaki bu ilişki parasal aktarımın ‘varlık fiyatları kanalı’ olarak bilinmektedir.

Ekonomik birimler gerçekleşecek enflasyonu tam olarak tahmin etseler bile, enflasyon ekonomiye bazı maliyetler yükler. Beklenen enflasyonun yarattığı maliyetler şunlardır: İlk olarak enflasyon para bulunduranların gizli bir enflasyon vergisine maruz kalmasına yol açar. İkincisi, fiyat kataloglarını sürekli değiştiren firmalar “menü maliyeti” ile karşı karşıya kalırlar. Üçüncüsü, enflasyon nominal geliri sabit olan bireyleri doğrudan negatif etkiler. Dördüncüsü, enflasyon vergi sisteminin etkinliğini azaltarak tasarruflar ve yatırımlar üzerinde negatif etki yaratır.Fiyatların yanlış belirlenmesi ise beklenmeyen enflasyonun yarattığı maliyetler arasında kabul edilir.

Parasal baskınlık ise para politikasını uygulamakla yükümlü Merkez Bankasının para politikasını bağımsız bir şekilde oluşturduğu, maliye politikasının ise bütçe açıklarını para politikası hedeflerine destek olacak şekilde belirlediği bir ekonomik yapıdır. Kısaca, parasal baskınlıkta para politikasının öncü ve disiplinli olduğunu, maliye politikasının ise onu izlediğini söyleyebiliriz.

TCMB Kanunu’nda 25 Nisan 2001 tarihinde önemli değişiklikler yapıldı. Yasa yeni hâli ile 9 Mayıs 2001’de yürürlüğe girdi. Yasadaki en önemli değişiklik TCMB’nin ‘Temel Görev ve Yetkileri’ni belirleyen dördüncü maddede yapıldı. O maddede şöyle deniliyor: “Bankanın temel amacı fiyat istikrarını sağlamaktır. Banka, fiyat istikrarını sağlamak için uygulayacağı para politikasını ve kullanacağı araçlarını doğrudan kendisi belirler.”

Araç bağımsızlığı merkez bankalarının amaçlarına ulaşmak için ne tür para ve döviz kuru politikası araçları kullanmak istiyorlarsa onları istedikleri gibi kullanmakta özgür olmaları anlamına geliyor. Araç bağımsızlığına sahip bir merkez bankasının hangi aracını ne yönde kullanacağı hakkında karar alırken -mesela politika faizini (kısa vadeli faiz haddini) değiştirmek için- hükümete danışması söz konusu değil.

TCMB’nin amaç bağımsızlığı yok. Buna karşın, araç bağımsızlığı ve ekonomik bağımsızlığı var.

Parasal kontrol rejimlerinin yararları, 1990’ların başlarından itibaren giderek artan oranda sorgulandı ve bu uygulamadan vazgeçildi. İki nedenle: Hızla artan finansal yenilikler ve parasal kontrolün sokaktaki insanlar açısından anlaşılır olmasının zorluğu.

Resmi dolarizasyon yerli paradan vazgeçilip başka bir ülkenin parasının kullanılmasına deniliyor. Bir çaresizliğin sonucu olarak ortaya çıkıyor. Bu yolla ekonomisi güçlü bir ülkenin para politikasının saygınlığına sahip olunmak isteniliyor.

Senyoraj geliri, devletin para basarak satın aldığı mal ve hizmet miktarı olarak tanımlanıyor. Dolayısıyla, kendi parasını basan her ülkenin bir senyoraj geliri var.

Bir başka sabit döviz kuru rejimi çeşidi, döviz kurunun her gün alacağı değeri önceden açıklamak. Bu, genellikle enflasyonun, paranın bağlandığı ülkenin enflasyonundan yüksek olacağının beklendiği ülkelerde uygulanıyor. Aradaki farkı giderecek şekilde döviz kurunun önceden açıklanan biçimde yükselmesine izin veriliyor. Böylelikle, döviz kurundaki (tahmin edilen) artışın yurtiçi ile yurtdışı enflasyon arasındaki (tahmin edilen) fark kadar olmasına çalışılıyor. Hem döviz kurunun sözgelimi bir yıl boyunca alacağı değer yılbaşında (önceden) açıklanmış ve böylece döviz kuru hakkındaki belirsizlik ortadan kaldırılmış olunuyor. Hem de yerli paranın reel olarak değer kaybetmesinin ya da değerlenmesinin önüne geçilmeye çalışılıyor. Bu tür bir uygulamayı Türkiye 2000 yılının başında devreye soktu. Bu uygulama Şubat 2001’de patlak veren krizle sona erdi.

Saf halde dalgalı kur rejimi uygulayan bir merkez bankası döviz kuruna müdahale etmiyor. Döviz kuru döviz piyasasında belirleniyor. Döviz talebi arzından fazlaysa döviz kuru artıyor, azsa da düşüyor. Saf hâlde dalgalı döviz kuru rejiminde, dolayısıyla, merkez bankasının döviz rezervindeki değişiklikler müdahalelerden bağımsız bir hale geliyor.

Enflasyon hedeflemesi rejiminin özü şu: Merkez bankasına yasayla fiyat istikrarını sağlama görevi veriliyor. Bu, onun temel amacı oluyor. Yine yasayla o merkez bankasının kamu kesimine kredi açması yasaklanıyor ve temel amacı doğrultusunda istediği politika aracını serbestçe kullanılmasına izin veriliyor. Ya hükümetle birlikte, ya hükümet tarafından ya da merkez bankasınca kısa ve orta vadeli enflasyon hedefleri belirleniyor ve kamuoyuna açıklanıyor.

Bir merkez bankasının enflasyon hedeflemesi yapabilmesi için gerekli ön koşullar şunlardır;

Amaç bağımsızlığının demokrasiyle çeliştiği yönünde yaygın bir kanaat vardır. Merkez bankasının amaçlarını yalnızca kendi belirlemesi halinde sadece enflasyon hedeflemesi yapmasının önüne geçilebilir.

“Bankanın temel amacı fiyat istikrarını sağlamaktır. Banka, fiyat istikrarını sağlamak
için uygulayacağı para politikasını ve kullanacağı araçlarını doğrudan kendisi belirler.”

2001 yılında yapılan değişiklik ile kanunda Merkez Bankası'nın amacı yukarıdaki metinden görüleceği üzere fiyat istikrarıdır.

TCMB’nin amaç bağımsızlığı yoktur. Buna karşılık araç bağımsızlığı ve ekonomik bağımsızlığı vardır.

Nominal faiz haddini reel faiz haddi ile enflasyon bekleyişlerinin toplamı olarak düşünebilirsiniz. Bu sebeple D şıkkı doğrudur.

Enflasyon hedeflemesi uygulayan çoğu merkez bankası, faiz kararı alınırken üretim düzeyi ile üretimin potansiyel düzeyi arasındaki farkı da dikkate alıyor. Bu durumda ‘esnek enflasyon hedeflemesi’ uygulanmış oluyor. Bu fark dikkate alınmayıp sadece enflasyon ile enflasyon hedefi arasındaki farka odaklanıldığında ise uygulanan enflasyon hedeflemesine ‘katı enflasyon hedeflemesi’ adı veriliyor