PARA TEORİSİ

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından hesaplanan Üretici Fiyatları Endeksi (ÜFE), belirli bir referans döneminde ülke ekonomisinde üretimi yapılan ve yurtiçinde satışa konu olan ürünlerin, üretici fiyatlarında meydana gelen fiyat değişikliklerini karşılaştırarak hesaplanan fiyat endeksidir. Bu endeks hizmetler sektörünü kapsamamaktadır.

TÜİK, 2005 yılından başlayarak Tüketici ve Üretici Fiyatları Endekslerini Laspeyres zincirleme fiyat endeksi yönetimine göre hesaplamaktadır.

Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) tarafından hesaplanan Tüketici Fiyatları Endeksi belirli, hanehalklarının tüketim harcamalarında yer alan mal ve fiyatlarının zaman içindeki değişimini ölçmektedir. Tüketici Fiyatları Endeksi, ülkemizde hanehalklarının tüketimine yönelik mal ve hizmet fiyatlarının zaman içindeki değişimini takip etmek için kullandığımız fiyat endeksidir. TÜİK birçok baz yılına ilişkin TÜFE hesaplamıştır. Bu endeksler içinde en güncel olanı 2003 temel yıllı TÜFE’dir. Bu endeksin temel amacı; piyasada tüketime konu olan mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişimi ölçerek enflasyon oranını hesaplamaktır.

Klasik görüş, paranın toplam talep üzerinde doğrudan etkisinine vurgu yaparken, Keynesyen görüş ise dolaylı mekanizmalara dayanır.

Paranın toplam talebi hangi ölçüde etkilediği ve bu etkileşim mekanizmalarının ne olduğu, talep cephesinde parasal iktisattaki temel tartışma konularından biridir. Klasik görüş, paranın toplam talep üzerinde doğrudan etkisinine vurgu yaparken, Keynesyen görüş ise dolaylı mekanizmalara dayanır. Ayrıca klasiklere göre paranın toplam talep üzerindeki etkisi oldukça güçlü kabul edilmekteyken Keynesyen görüşte paranın toplam talep üzerindeki etkisine atfedilen önem daha azdır.

Bir ekonomide para miktarı ile fiyatlar arasında nasıl bir ilişki olduğu incelenirken toplam arz ve toplam talep analizinden faydalanılır. Çünkü bir ekonomide ortalama fiyatların göstergesi olarak kabul edilen, fiyatlar genel düzeyinin seviyesi, toplam arz- toplam talep analizi ile belirlenmektedir. Bir ekonomide denge fiyatlar genel seviyesi ve denge millî gelir düzeyi, toplam talep toplam arz eşitliğinin sağlanmasıyla yani ekonominin genel dengesinin sağlanmasıyla belirlenmektedir.

Genişlemeci politikalar uzun dönemde enflasyona yol açmaktadır.  Çünkü ücretler ve fiyatlar ileriye dönük enflasyon beklentilerine göre şekillenmektedir. Ekonomik canlanmayı hedefleyen bir para politikasıyla ekonomik birimlerin beklentilerinin değişmeyeceği varsayılarak enflasyon arttırılmadan, üretimin arttırılacağı ve işsizliğin azaltılacağı görüşü tartışılmaktadır. Bu tip genişlemeci politikaları uygulayanlar, ekonomik birimlerin beklentilerini veri (bekleyişlerin sabit olduğu) kabul etmekte (işçilerin ücret ve firmaların fiyatlarında, dolayısıyla da enflasyonda artış olmayacağını varsayarak) ve zaman tutarsızlığı sorununu göz ardı etmektedir.

Enflasyon, karar alma ve yatırım sürecinde, kredi piyasasında, işgücü piyasasında dış piyasalarda ve toplumsal alan olmak üzere çeşitli alanlarda bazı maliyetlerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu maliyetler yaşanan enflasyonun şiddeti ve süresi arttıkça daha güçlü hissedilebilir. Bu maliyetler aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

Hiperenflasyon; bir ekonomide aylık fiyat artış hızının %50 ve üzerinde olduğu enflasyon türüdür.

Likidite tuzağında, para otoritesi ekonomiyi canlandırmak için para arzını arttırsa da para tutmanın alternatif maliyeti sıfır olduğu için para talebi sonsuz olur.

Bir ekonomide paranın değerinin nasıl değiştiğini takip edebilmek için ortalama fiyatlara ilişkin bir göstergeye ihtiyaç duyulmaktadır. Bu amaçla kullanılacak tek araç ise fiyat endeksleridir.

TÜİK, 2005 yılından başlayarak Tüketici ve Üretici Fiyatları Endekslerini Laspeyres zincirleme fiyat endeksi yönetimine göre hesaplamaktadır. Bu yöntemde hesaplamaya temel oluşturan madde sepeti ve madde ağırlıkları her yılın aralık ayında yeniden belirlenmektedir.

toplumda yaşanan  değişim doğrultusunda bazı mal ve hizmetler yerini yenilerine bırakırken, bazıları da tüketim içerisindeki önemini yitirmektedir. Örneğin cep telefonu, DVD, bilgisayar gibi ürünlerin tüketimi günden güne artarken jeton, kibrit gibi mal ve hizmetlerin tüketimi azalmaktadır. Bu yüzden tüketim ve üretim yapısındaki değişikliklerin endekslere yansıtılabilmesi ve endekslerin güncellenmesi kaçınılmaz bir olgudur. Uluslararası tavsiyelerde de endekslerin beş yılda bir güncellenmesi önerilmektedir

Enflasyon, enflasyon oranı ile ölçülmektedir. Enflasyon oranı fiyatlar genel düzeyinde cari dönemde meydana gelen artış ile önceki dönem fiyatlar genel düzeyi arasındaki oranın 100 ile çarpımına eşittir ve aşağıdaki formül ile hesaplanır:

Enflasyon Oranı= (Cari Yılın TÜFE değeri - Bir yıl Önceki TÜFE değeri) / (Bir yıl Önceki TÜFE değeri) x 100 dür.
Buna göre  Enflasyon Oranı=(92-85 / 85 ) x 100 ise 
Enflasyon Oranı= 8,33 olur.

Para gerek Keynesyen iktisatta gerekse de Monetarist iktisatta toplam talebi etkileyen makro ekonomik bir değişkendir. Bu durumda paranın
miktarındaki değişmelerin fiyatlar üzerinde etkili olması gerekmektedir. Ancak
para arzındaki değişimin fiyatlar üzerinde yaratacağı etki, para arzı değişiminin
şiddetine bağlı olduğu gibi, aynı zamanda toplam arz eğrisinin şekline yani eğimine de bağlıdır.

Keynesyen modele göre böyle bir genişlemenin fiyatları arttırmama ihtimali de bulunmaktadır. Ekonominin likidite tuzağında bulunması ya da yatırımların faiz esnekliğinin sıfır olması durumunda para arzındaki artışın toplam talebi etkilemesi mümkün değildir.

Uzun süre devam eden bir enflasyonun ortaya çıkabilmesi için sürekli bir parasal genişlemenin olması gereğini vurguladıktan sonra para otoritesinin neden
sürekli parasal genişlemeye gittiğini de tartışmak gerekmektedir.

Daha önce belirttiğimiz gibi, devlet bütçe açıklarını vergileri arttırarak veya
borçlanarak kapattığında bunun enflasyonist etkileri olmayacak, sürekli enflasyon oranlarının yaşanabilmesi için bütçe açıklarının para arzı artışı ile finanse edilmesi gerekecektir. Bütçe açıkları sürekli devam ederse ve bu açık sürekli para arzı artışı ile finanse edilirse yüksek enflasyona yol açabilecektir.

Hiperenflasyon: Bir ekonomide aylık fiyat artış hızının %50 ve üzerinde
olduğu enflasyon türüdür.

Hem talep hem de arz şokları deflasyona yol açabilir. Negatif talep şoklarında,
düşen fiyatlar mal ve hizmetlerin talebindeki düşmeyle ortaya çıkarken pozitif arz şoklarında ise fiyatlardaki düşüşler, çıktı artışıyla olabilir. Bununla birlikte, deflasyon nadiren oluşur.