PARA TEORİSİ

Klasik para talebi teorisinde iki farklı yaklaşım vardır. Bunlardan Fisher yaklaşımı esas alarak paranın değişim aracı olma işlevi üzerinde durur. Bu yaklaşım, ekonomik birimlerin parayı elde tutarak hiçbir fayda sağlamadıklarını sadece parayı kullanarak satın alınan mal ve hizmetlerden fayda sağlanacağını savunmaktadır.

Para miktarı (M), fiyatlar genel düzeyi (P) ve ekonomide yapılan toplam işlem miktarını (T) belirleyen gelir düzeyi (Y) olarak belirtilebilir. Bu üç değişken arasından fiyatlar genel düzeyi (P) ve ekonomide yapılan toplam işlem miktarının (T) çarpımı bize o ekonomide toplam harcama miktarını (P.T) vermektedir. Bu üç değişkene bağlı olarak paranın dolaşım hızı (V) aşağıdaki şekilde gösterilmiştir;

V = PxT / M dir. Buna göre,

V = 80 x 50 / 400 

V = 10 dur.

Klasik değişim denkleminde paranın dolaşım hızı (V) ve üretim düzeyinin (Y) sabit olduğu kabul edildiğinden para arzında meydana gelecek değişim doğrudan doğruya ve aynı oranda fiyatlar genel düzeyine yansıyacaktır.

Bu durumda para arzının iki kat artması 80 olan fiyat düzeyini 2 kat arttıracak ve P= 160 olacaktır.

Fisher ve Cambridge yaklaşımları sonucunda elde edilen para talebi denklemi
birbirine oldukça yakın olsa da bu denklemi elde etmek için kullanılan yaklaşımlar önemli farklılıklar göstermektedir. Cambridge yaklaşımı, ekonomik bireylerin para tutmak istemelerini açıklarken onların tercih yapma davranışlarını da modele dâhil etmiştir.

Baumol ve Tobin’in Nakit Yönetimi Modeli: Bu yaklaşımda, para tutmanın faydası rahatlık ve kolaylıktır. Bireyler günlük harcamalarında kullanmak için para tutarlar. Bu rahatlığın maliyeti ise kaybedilen faiz geliridir. Baumol ve Tobin’in geliştirdiği model ekonomik birimlerin bu fayda ve maliyetler arasında nasıl tercih yaptıklarını açıklamaya çalışmaktadır.

Portföy tercihimizi belirleyen faktörler;

1- Servet

2- Likidite

3- Beklenen getiri

4-Risk dir.

Gelirleri arttıkça bireyler tedbirli olmak için daha fazla para tutarlar. Faiz oranının yükselmesi ile elde para tutmanın fırsat maliyeti artacaktır.Bu sebeple bireyler, bu amaçla tuttukları para miktarında azaltmaya gidebilirler.Ancak ihtiyat amacıyla para talebi ile faiz oranı arasındaki ilişkinin çok güçlü olduğunu söyleyemeyiz.

Keynes, likidite tercihi teorisini geliştirirken faiz oranlarının çok düşük düzeylerde olması durumunda para talebinin bundan nasıl etkileneceğini de incelemiştir. Keynes’e göre faiz oranlarının sıfır düzeyine indiği bir ekonomide, ekonomik birimlerin para talebi sonsuza yakın olacaktır. Keynes bu duruma likidite tuzağı adını vermiştir.

Friedman, ekonomik birimlerin para talep etmelerinin temelinde sürekli gelir
(Y*) ismini verdiği bir değişkenin ve para dışındaki varlıkların beklenen getirilerinin yer aldığını savunmaktadır. Sürekli gelir, uzun dönemde beklenen ortalama gelir veya gelecekte beklenen toplam gelirin bugünkü değeri olarak tanımlanabilir.

Merkez Bankası tarafından izlenen genişlemeci bir para politikasının, para piyasası ve denge faiz oranı üzerindeki etkilerini inceleyelim. Ekonomi
denge noktasındayken, merkez bankasının para arzını arttırması para
arzı eğrisini sağa doğru kaydıracak ve merkez bankasının bu uygulaması, para piyasasındaki denge faiz oranının düşmesine neden olacaktır. Faiz oranlarındaki bu düşüş ekonominin reel sektöründe yatırım harcamalarının artmasına ve reel üretim düzeyinin yükselmesini sağlayacaktır. Üretim düzeyindeki artış ekonominin genelinde gelirleri arttıracak ve neticesinde tüketim artacak ve toplam harcamalar artacaktır.

Para talebiyle ilgili klasik görüş, paranın işlemlerde kullanımı üzerinde durmakta
ve para talebini belirleyen temel faktörün gelir olduğunu kabul etmektedir.

Servet, bir bireyin sahip olduğu tüm varlıkları içeren kaynaklar toplamı olarak tanımlanır.

Likidite; bir varlığın nakde dönüştürülme hızı ve kolaylığı olarak tanımlanmaktadır.

Keynes ekonomik birimlerin üç amaçla para talebinde bulunduklarını varsaymaktadır:
• Paranın İşlem Amacıyla Talebi
• Paranın İhtiyat (Önlem) Amacıyla Talebi
• Paranın Spekülasyon Amacıyla Talebi

Keynes'e göre faiz oranlarının sıfır düzeyine indiği bir ekonomide, ekonomik birimlerin para talebi sonsuza yakın olacaktır. Keynes bu duruma likidite tuzağı adını vermiştir.

Friedman'ın öngördüğü para talebi fonksiyonu aşağıdaki gibidir.

temsil etmektedir.

Merkez bankası, yürüttüğü açık piyasa işlemleri ve bankacılık sistemine kullandırttığı reeskont kredileri aracılığıyla para arzı üzerinde etkili olmaktadır.

Bir ekonomide denge faiz oranı para piyasasında para arzı ile para talebinin birbirine eşit olduğu noktada belirlenmektedir.

Parasal taban (MB), dolaşımdaki para miktarı (C) ile bankaların rezervlerinin (R) toplamından oluşur.

İşlem amaçlı para talebi teorilerini ve portföy tercihi amaçlı para talebi teorilerini bir araya getirerek ekonomik birimlerin hemen harcanabilir durumda bulundurmak istedikleri para talebi miktarını belirleyen para talebi fonksiyonuna ulaşabiliriz. Burada kullanacağımız yaklaşım aşağıdaki unsurları içermektedir:

1. Ekonomide gerçekleştirilmek istenen işlem miktarı gelir düzeyimiz ile temsil edilmektedir. Gelir düzeyi artarsa ekonomideki harcama miktarı ve bu harcamalar da kullanılmak üzere para talebi artacaktır.

2. Ödemeler sistemindeki teknolojik gelişmeler para dışındaki varlıklarla ödeme yapabilme olanağımızı arttıracak ve para talebimizi azaltacaktır. Örneğin kredi kartı kullanımındaki artış harcamalarda kullanmak üzere talep ettiğimiz para miktarını azaltmaktadır.

3. Paranın fırsat maliyeti arttıkça para talebimiz azalacaktır. Bir başka ifadeyle, paraya alternatif diğer finansal varlıkların getirileri arttıkça ekonomik birimler ellerinde para tutmak yerine bu finansal varlıklara yöneleceklerdir.