PARA TEORİSİ

Portföy tercihimizi belirleyen birinci faktör servettir. Servet, bir bireyin sahip olduğu tüm varlıkları içeren kaynaklar toplamı olarak tanımlanır. Servetteki bir artış varlığın talep edilen miktarında bir artışa yol açması beklenir. İkinci faktörümüz beklenen getiridir. Bir varlığı satın almaya karar verirken o varlıktan ne kadar getiri elde etmeyi beklediğimiz bizim için önemlidir. Bir varlığın beklenen getirisindeki nispi artış, bu varlığın talep edilen miktarını da arttırır. Bir varlığın nakde dönüştürülme hızı ve kolaylığı olarak tanımladığımız likidite üçüncü faktörümüzdür. Bir varlığın diğer varlıklara göre likiditesi arttıkça talep miktarı da artacaktır. Portföy tercihimizde etkin olan son faktör risktir. Riski en basit hâliyle o varlığın getirisi ile ilgili belirsizlik derecesi olarak tanımlayabiliriz. Bir varlığın riski arttıkça talebi azalmaktadır. Doğru cevap E' dir.

Fisher yaklaşımı, toplam harcamalar ile para arzı arasında bağlantı kuran bir özdeşlik niteliğindedir. Bu yaklaşımda, bir birim paranın yılda ortalama kaç kez el değiştirdiği paranın dolaşım hızı (V) olarak kabul edilmektedir. Paranın dolaşım hızı gözlenebilen bir değişken değildir ve ölçülemez. Bu yaklaşımda, ölçülebildiği kabul edilen üç değişken yardımıyla paranın dolaşım hızı türetilmiştir. Bu üç değişken sırayla ekonomideki para miktarı (M), fiyatlar genel düzeyi (P) ve ekonomide yapılan toplam işlem miktarını (T) belirleyen gelir düzeyi (Y) olarak belirtilebilir. Bu üç değişken arasından fiyatlar genel düzeyi (P) ve ekonomide yapılan toplam işlem miktarının (T) çarpımı bize o ekonomide toplam harcama miktarını (P.T) vermektedir. Bu üç değişkene bağlı olarak paranın dolaşım hızı (V) aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:

V= P. T/M 

Doğru cevap E' dir.

Örneğin, bir yıl içeresinde gerçekleşen toplam harcama miktarının 2000 lira olduğu bir ekonomide para miktarımız 500 lira ise bu ekonomide, toplam harcama miktarı olan 2000 lirayı, para miktarı 500 liraya bölerek paranın dolaşım hızının 4 olduğunu söyleyebiliriz. Doğru cevap D' dir.

Modern miktar teorisinin temelleri, Milton Friedman’ın 1956 yılında yazdığı “Paranın Miktar Teorisi: Yeni Bir Yaklaşım” isimli çalışmasına dayanmaktadır. Friedman bu makalesinde sık sık Irving Fisher ve miktar teorisine atıfta bulunuyor olmasına karşın para talebi analizleri Fisher’in analizlerinden çok Keynes ve Cambridge ekonomistlerinin analizlerine yakındır. Doğru cevap B' dir.

Merkez bankası para arzı üzerinde etkili olabilmek için parasal tabanı kullanır. Para arzını arttırmak istiyorsa parasal tabanın miktarını arttıracak, para arzını azaltmak içinse parasal tabanın miktarını azaltacaktır. Doğru cevap C' dir.

Merkez bankalarının, bankacılık sitemine kredi vererek rezerv aktarması reeskont kredisi olarak isimlendirilir. Doğru cevap B' dir.

Friedman’ın para talebi teorisi ile Keynes’in para talebi teorisi arasında birçok benzerlik bulunmasına karşın önemli farklılıklar da bulunmaktadır. Bu farkların açıklanması her iki teoriyi de daha iyi anlamamıza yardımcı olacaktır. Friedman paraya alternatif teşkil eden diğer alternatifleri de para talebi fonksiyonuna dâhil ederek genel ekonominin işleyişinde birden fazla faiz oranının önem taşıdığın kabul etmektedir. Keynes ise paranın dışındaki aktiflerin hepsini tahvil kategorisi altında toplamıştır. Keynes’in bunu yaparken öne sürdüğü gerekçe, söz konusu diğer aktiflerin getirilerinin genellikle birlikte değişim göstermesidir. Friedman’ın teorisinin Keynes’in teorisinden farklılaştığı bir diğer nokta ise Friedman’ın arsa bina gibi reel varlıkları da para talebi fonksiyonuna dâhil etmesidir. Friedman’ın teorisinde, ekonomik birimler ellerinde ne kadar para tutacağına karar verirken reel varlıkların getirilerini de göz önünde bulundururlar. Eğer reel varlıkların beklenen getirisi yüksekse elde tutulmak istenen para miktarı azalacaktır. Friedman kendi yaklaşımı ile Keynes’in likidite tercihi teorisi arasındaki temel farklardan birinin paranın getirisine yönelik yaklaşımlar olduğunu belirtmiştir. Keynes paranın getirisinin sıfır olduğunu kabul etmiştir. Buna karşılık, Friedman’ın analizinde elde para tutmanın getirisi pozitiftir ve bu getiriyi belirleyen iki faktörden söz etmek mümkündür.

Doğru cevap E' dir.

1900’lü yılların başlarında Yale Üniversitesinde görev yapan Amerikalı iktisatçı Irving Fisher paranın dolaşım hızı adını verdiği değişkeni içeren bir para talebi teorisi geliştirmiştir.

Bir yıl içeresinde gerçekleşen toplam harcama miktarının 2000 lira olduğu bir ekonomide para miktarımız 500 lira ise bu ekonomide, toplam harcama miktarı olan 2000 lirayı, para miktarı 500 liraya bölerek paranın dolaşım hızının 4 olduğunu söyleyebiliriz. Bir başka ifadeyle bu ekonomide her bir lira ortalama olarak 4 kez nihai mal ve hizmetlerin satın alımında kullanılmıştır.

İlgili kitabın 121. sayfasındaki bilgilerden anlaşılacağı üzere doğru yanıt E seçeneğidir.

Bankalar kredi verirken aynı zamanda para yaratırlar; yaratılan bu paraya kaydi para veya banka parası denilmektedir. Doğru cevap A 'dır.

Doğru cevap Dean Croushere'dır.

Küresel Kredi Krizinin etkilerinin ülkemizde de yoğun bir şekilde hissedildiği 2009 yılında televizyonlarda “Türkiye Reklam Konseyi” tarafından bir reklam kampanyası başlatılmıştı. “Alın verin ekonomiye can verin” ismini taşıyan bu reklam kampanyasında verilen temel mesaj ekonomide bir simit olsun alırsanız, harcamanız o simitle sınırlı kalmaz, simit satanın simit fırınından aldığı simit miktarı artar, fırının un üreticisine yaptığı ödemeler artar, un üretici buğday alır şeklinde devam eden bir dizi etki yaratacağıdır.

Friedman’ın para talebi teorisi ile Keynes’in para talebi teorisi arasında birçok benzerlik bulunmasına karşın önemli farklılıklar da bulunmaktadır. Bu farkların açıklanması her iki teoriyi de daha iyi anlamamıza yardımcı olacaktır. Friedman paraya alternatif teşkil eden diğer alternatifleri de para talebi fonksiyonuna dâhil ederek genel ekonominin işleyişinde birden fazla faiz oranının önem taşıdığın kabul etmektedir. Keynes ise paranın dışındaki aktiflerin hepsini tahvil kategorisi altında toplamıştır. Keynes’in bunu yaparken öne sürdüğü gerekçe, söz konusu diğer aktiflerin getirilerinin genellikle birlikte değişim göstermesidir. Friedman’ın teorisinin Keynes’in teorisinden farklılaştığı bir diğer nokta ise Friedman’ın arsa bina gibi reel varlıkları da para talebi fonksiyonuna dâhil etmesidir. Friedman’ın teorisinde, ekonomik birimler ellerinde ne kadar para tutacağına karar verirken reel varlıkların getirilerini de göz önünde bulundururlar. Eğer reel varlıkların beklenen getirisi yüksekse elde tutulmak istenen para miktarı azalacaktır.

Doğru cevap C' dir.

Baumol ve Tobin’in Nakit Yönetimi Modeli William Baumol ve James Tobin 1950’lerde birbirlerinden bağımsız olarak para tutmanın maliyet ve faydalarını analiz eden benzer para talebi teorilerini geliştirmişler. Keynes’in geliştirdiği görüşleri takip etmeleriyle bilinen bu iki iktisatçının teorileri zaman içinde Baumol ve Tobin’in nakit yönetimi adıyla anılmaya başlamıştır. Bu yaklaşımda, para tutmanın faydası rahatlık ve kolaylıktır. Bireyler günlük harcamalarında kullanmak için para tutarlar. Bu rahatlığın maliyeti ise kaybedilen faiz geliridir. Baumol ve Tobin’in geliştirdiği model ekonomik birimlerin bu fayda ve maliyetler arasında nasıl tercih yaptıklarını açıklamaya çalışmaktadır. Bu yaklaşımın kendisinden daha önce gelen diğer işlem teorilerinden en önemli farkı, ekonomik birimlerin işlemlerinde kullanmak için talep ettikleri para miktarının sadece gelir düzeylerinden değil aynı zamanda faiz oranlarının seviyesinden de etkilendiğini ortaya koymasıdır. Baumol ve Tobin modellerini geliştirirken dönemlik olarak bir kere gelir elde eden ve ardından dönem boyunca bu gelirini harcayan varsayımsal bir bireyi ele almışlardır. Biz de benzer bir şekilde, Baumol ve Tobin modelini anlatırken “Deniz Bey” isminde varsayımsal bir kişinin, para tutma kararlarını etkileyen faktörleri analiz edeceğiz. Doğru cevap D' dir.

Portföy tercihimizi belirleyen birinci faktör servettir.

İlgili kitabın 126. sayfası okunduğunda doğru cevabın E seçeneği olduğu görülecektir.

“İstihdam, Faiz ve Para Genel Teorisi” isimli kitap John Maynard Keynes'e aittir.

Keynes ekonomik birimlerin üç amaçla para talebinde bulunduklarını varsaymaktadır:
• Paranın İşlem Amacıyla Talebi
• Paranın İhtiyat (Önlem) Amacıyla Talebi
• Paranın Spekülasyon Amacıyla Talebi

Modern miktar teorisinin temelleri, Milton Friedman’ın 1956 yılında yazdığı “Paranın Miktar Teorisi: Yeni Bir Yaklaşım” isimli çalışmasına dayanmaktadır.