PARA TEORİSİ

Para talebiyle ilgili klasik görüş, paranın işlemlerde kullanımı üzerinde durmakta
ve para talebini belirleyen temel faktörün gelir olduğunu kabul etmektedir. Gelir
düzeyi yükselen ekonomik birimler ellerinde daha fazla miktarda para tutmak isteyeceklerdir.

1900’lü yılların başlarında Yale Üniversitesinde görev yapan Amerikalı iktisatçı
Irving Fisher paranın dolaşım hızı adını verdiği değişkeni içeren bir para talebi teorisi geliştirmiştir. Bu yaklaşım, para talebi ile ilgili teorik çalışmalarının
başlangıç noktası olarak kabul edilmektedir. Paranın sadece bir değişim aracı
olarak kabul edildiği Fisher yaklaşımına ikinci ünitenin sonunda giriş yapmıştık.
Hatırlayacağımız gibi, paranın sadece değişim aracı olma işlevine sahip olduğunu
kabul eden Fisher yaklaşımı, toplam harcamalar ile para arzı arasında bağlantı
kuran bir özdeşlik niteliğindedir. Bu yaklaşımda, bir birim paranın yılda ortalama kaç kez el değiştirdiği paranın dolaşım hızı (V) olarak kabul edilmektedir.
Paranın dolaşım hızı gözlenebilen bir değişken değildir ve ölçülemez. Bu yaklaşımda, ölçülebildiği kabul edilen üç değişken yardımıyla paranın dolaşım hızı
türetilmiştir. Bu üç değişken sırayla ekonomideki para miktarı (M), fiyatlar genel
düzeyi (P) ve ekonomide yapılan toplam işlem miktarını (T) belirleyen gelir düzeyi (Y) olarak belirtilebilir. Bu üç değişken arasından fiyatlar genel düzeyi (P) ve
ekonomide yapılan toplam işlem miktarının (T) çarpımı bize o ekonomide toplam harcama miktarını (P.T) vermektedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

P= M*V/Y bu eşitlikten fiyatlar düzeyine ulaşabiliriz.

5*1000/5000 

Fiyat düzeyini 1 olarak elde ederiz.

Cambridge’in k ’si olarak da bilinen k değişkeni ise ekonomik birimlerin nominal gelirlerinden nakit olarak bulundurdukları miktarın oranını göstermektedir.

Baumol ve Tobin'in nakit yönetimi modeline göre nominal faiz oranlarında bir artışın bankaya gitme sıklığı ve para talebi üzerindeki etkisi  Nominal Faiz Oranları, i Arttırır Azaltır şeklindedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Portföy tercihimizi belirleyen birinci faktör servettir. Servet, bir bireyin sahip
olduğu tüm varlıkları içeren kaynaklar toplamı olarak tanımlanır. Servetteki bir
artış varlığın talep edilen miktarında bir artışa yol açması beklenir. İkinci faktörümüz
beklenen getiridir. Bir varlığı satın almaya karar verirken o varlıktan ne kadar getiri
elde etmeyi beklediğimiz bizim için önemlidir. Bir varlığın beklenen getirisindeki nispi artış, bu varlığın talep edilen miktarını da arttırır. Bir varlığın nakde dönüştürülme
hızı ve kolaylığı olarak tanımladığımız likidite üçüncü faktörümüzdür. Bir varlığın
diğer varlıklara göre likiditesi arttıkça talep miktarı da artacaktır. Portföy tercihimizde
etkin olan son faktör risktir. Riski en basit hâliyle o varlığın getirisi ile ilgili belirsizlik
derecesi olarak tanımlayabiliriz. Bir varlığın riski arttıkça talebi azalmaktadır.

Keynes’e göre ekonomik birimlerin spekülasyon amacıyla tuttukları para miktarını belirleyen iki faktör vardır. Bunlardan birincisi gelirdir. Servetle gelir beraber hareket etmektedir. Bireyin geliri arttıkça serveti, serveti arttıkça da geliri artacaktır. Yani, daha yüksek gelir daha fazla servet anlamına gelmektedir. Geliri artan ekonomik birimlerin
spekülasyon amacıyla talep ettikleri para miktarı da artacaktır. Keynes’e göre spekülatif para talebini etkileyen ikinci faktör faiz oranlarıdır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Para dışındaki varlıkların paraya göre nispi getirilerinin artması durumunda para tutmanın alternatif maliyeti artacak ve para talebi olumsuz etkilenecektir. Sürekli gelir artarsa para talebi artacaktır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Paranın getirisi, 
 Arttırır
Portföy tercihi amacıyla:
Paranın getirisinin artması
hane halkının ve işletmelerin
tuttukları para miktarını
arttırır.

merkez bankası tarafından izlenen daraltıcı bir para politikasının, para piyasası ve denge faiz oranı üzerindeki etkilerini görelim. Para arzındaki azalmaya bağlı olarak para arzı eğrimiz M0 s ’dan, M2 s ’ye sola doğru kayacak, denge faiz oranı artacaktır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Para talebiyle ilgili klasik görüş, paranın işlemlerde kullanımı üzerinde durmakta ve para talebini belirleyen temel faktörün gelir olduğunu kabul etmektedir. Gelir düzeyi yükselen ekonomik birimler ellerinde daha fazla miktarda para tutmak isteyeceklerdir. Klasik teori para miktarı ile fiyatlar genel düzeyi arasında doğru yönlü bir ilişki olduğunu kabul eder.

Klasik para talebi teorisinde iki farklı yaklaşım vardır. Bunlardan Fisher yaklaşımı esas alarak paranın değişim aracı olma işlevi üzerinde durur. Bu yaklaşım, ekonomik birimlerin parayı elde tutarak hiçbir fayda sağlamadıklarını sadece parayı kullanarak satın alınan mal ve hizmetlerden fayda sağlanacağını savunmaktadır. Buna göre, para talebinin asıl sebebi işlem amaçlıdır. Klasik yaklaşımın para talebine getirdiği yaklaşımlardan ikincisi ise Cambridge yaklaşımıdır. Bu yaklaşımda ekonomik birimlerin para talep etmelerinin sebebi olarak paranın değişim aracı olması işlevine ek olarak paranın değer saklama işlevi de esas kabul edilmiştir.

Klasik Miktar Teorisi'ne göre, para arzı miktarı reel GSYH’nin büyüme oranından daha hızlı artarsa enflasyona sebep olacaktır. Bu durumda büyüme oranından fazla her türlü para arzı artışı doğrudan enflasyon yaratacaktır. Yani %7-%3=%4'lük bir enflasyon yaşanacaktır.

William Baumol ve James Tobin 1950’lerde birbirlerinden bağımsız olarak para tutmanın maliyet ve faydalarını analiz eden benzer para talebi teorilerini geliştirmişler. Keynes’in geliştirdiği görüşleri takip etmeleriyle bilinen bu iki iktisatçının teorileri zaman içinde Baumol ve Tobin’in nakit yönetimi adıyla anılmaya başlamıştır. Bu yaklaşımda, para tutmanın faydası rahatlık ve kolaylıktır. Bireyler günlük harcamalarında kullanmak için para tutarlar. Bu rahatlığın maliyeti ise kaybedilen faiz geliridir. Baumol ve Tobin’in geliştirdiği model ekonomik birimlerin bu fayda ve maliyetler arasında nasıl tercih yaptıklarını açıklamaya çalışmaktadır.

Portföy tercihimizi belirleyen birinci faktör servettir. Servet, bir bireyin sahip olduğu tüm varlıkları içeren kaynaklar toplamı olarak tanımlanır. Servetteki bir artış varlığın talep edilen miktarında bir artışa yol açması beklenir. İkinci faktörümüz beklenen getiridir. Bir varlığı satın almaya karar verirken o varlıktan ne kadar getiri elde etmeyi beklediğimiz bizim için önemlidir. Bir varlığın beklenen getirisindeki nispi artış, bu varlığın talep edilen miktarını da arttırır. Bir varlığın nakde dönüştürülme hızı ve kolaylığı olarak tanımladığımız likidite üçüncü faktörümüzdür. Bir varlığın diğer varlıklara göre likiditesi arttıkça talep miktarı da artacaktır. Portföy tercihimizde etkin olan son faktör risktir. Riski en basit hâliyle o varlığın getirisi ile ilgili belirsizlik derecesi olarak tanımlayabiliriz. Bir varlığın riski arttıkça talebi azalmaktadır.

Keynes, ekonomik birimlerin aynı zamanda paranın değer muhafaza işlevine bağlı olarak para talebinde bulunduklarını savunmuştur. Keynes bu amaçla para talebini spekülatif para talebi olarak isimlendirmiştir. Keynes’e göre ekonomik birimlerin spekülasyon amacıyla tuttukları para miktarını belirleyen iki faktör vardır. Bunlardan birincisi sgelirdir. Servetle gelir beraber hareket etmektedir. Bireyin geliri arttıkça serveti, serveti arttıkça da geliri artacaktır. Yani, daha yüksek gelir daha fazla servet anlamına gelmektedir. Geliri artan ekonomik birimlerin spekülasyon amacıyla talep ettikleri para miktarı da artacaktır. Keynes’e göre spekülatif para talebini etkileyen ikinci faktör faiz oranlarıdır.

Friedman, ekonomik birimlerin para talep etmelerinin temelinde sürekli gelir ismini verdiği bir değişkenin ve para dışındaki varlıkların beklenen getirilerinin yer aldığını savunmaktadır. Sürekli gelir, uzun dönemde beklenen ortalama gelir veya gelecekte beklenen toplam gelirin bugünkü değeri olarak tanımlanabilir. Bireylerin servetleri ile sürekli gelirleri arasında ilişki kuran modern miktar teorisinde, bireylerin sürekli gelirleri arttıkça elde tutmak isteyecekleri para miktarı da artmaktadır. Para dışındaki varlıklara örnek olarak tahvil ve hisse senedi gibi finansal varlıklar ile ev, arsa ve bina gibi reel varlıklar gösterilebilir. Para dışındaki varlıkların paraya göre nispi getirilerinin artması durumunda para tutmanın alternatif maliyeti artacak ve para talebi olumsuz etkilenecektir.

Friedman’ın para talebi teorisi ile Keynes’in para talebi teorisi arasında birçok benzerlik bulunmasına karşın önemli farklılıklar da bulunmaktadır. Bu farkların açıklanması her iki teoriyi de daha iyi anlamamıza yardımcı olacaktır. Friedman paraya alternatif teşkil eden diğer alternatifleri de para talebi fonksiyonuna dâhil ederek genel ekonominin işleyişinde birden fazla faiz oranının önem taşıdığın kabul etmektedir. Keynes ise paranın dışındaki aktiflerin hepsini tahvil kategorisi altında toplamıştır. Keynes’in bunu yaparken öne sürdüğü gerekçe, söz konusu diğer aktiflerin getirilerinin genellikle birlikte değişim göstermesidir.

Friedman’ın teorisinin Keynes’in teorisinden farklılaştığı bir diğer nokta ise Friedman’ın arsa bina gibi reel varlıkları da para talebi fonksiyonuna dâhil etmesidir. Friedman’ın teorisinde, ekonomik birimler ellerinde ne kadar para tutacağına karar verirken reel varlıkların getirilerini de göz önünde bulundururlar. Eğer reel varlıkların beklenen getirisi yüksekse elde tutulmak istenen para miktarı azalacaktır.

Friedman kendi yaklaşımı ile Keynes’in likidite tercihi teorisi arasındaki temel farklardan birinin paranın getirisine yönelik yaklaşımlar olduğunu belirtmiştir. Keynes paranın getirisinin sıfır olduğunu kabul etmiştir. Buna karşılık, Friedman’ın analizinde elde para tutmanın getirisi pozitiftir ve bu getiriyi belirleyen iki faktörden söz etmek mümkündür:

Bunlardan birincisi, paraya ödenen faizdir. Vadesiz mevduat hesaplarına ve para tanımına dâhil edilen diğer mevduatlara faiz ödemesi yapılmaktadır. Ödenen bu faiz yükseldiği zaman paranın getirisi de artar. İkinci olarak bireylerin paralarını para arzına dâhil edilen mevduat hesaplarında tutmaları için bankalar birçok farklı hizmet geliştirmektedir.

Fiyat düzeyi, reel gelir ve ödemeler teknolojisinin para talebi üzerindeki etkileri işlem amaçlı, paranın getirisinin ise portföy tercihi amaçlıdır. Ancak para dışı varlıkların faiz oranının para talebi üzerindeki etkisi hem işlem hem de portföy tercihi amaçlıdır.

Faiz oranlarının arttığı bir ekonomik ortamda, para tutmanın alternatif maliyeti artacak ve ekonomik birimler daha az para talebinde bulunacaklardır. Bu durumda para talebi eğrisinde yukarı doğru bir hareket meydana gelecektir.