PARA TEORİSİ

Döviz kurundaki değer değişmelerini ifade etmek için değer kazanımı ve değer kaybı ifadelerini kullanırız. Yerli paranın değer kazanması fiyatının artmasıdır. Bir birim yerli para ile daha fazla miktarda yabancı para satın alınmasıdır. Aynı anlama gelmek üzere bir yerli para alabilmek için daha fazla miktarda yabancı para birimi kullanmamız gerekmektedir. Yerli paranın değer kaybetmesi ise yerli paranın fiyatının düşmesidir ve bir birim yabancı para almak için ihtiyaç duyduğumuz yerli para miktarının artmasıdır. Ellerinde yabancı para bulunduranlar ise bir birim yerli para almak için daha az yabancı para harcayacaklardır. Doğru cevap B'dir.

Yerli paranın değer kazanmasının etkileri;

Reel döviz kuru, farklı ülkelerdeki malların nispi fiyatlarını nominal döviz kurunu ve yerli fiyatların ikisini birden hesaba katarak değerlendirir. Reel döviz kuru ile elde etmek istediğimiz bilgi, bir ülkedeki mal sepetinin maliyeti ile aynı mallardan oluşan sepetin başka bir ülkedeki maliyetinin karşılaştırılmasıdır. Doğru cevap D'dir.

Döviz işlemleri pek çok farklı finansal merkezde gerçekleşir. Dünyada işlem hacminin en büyük olduğu döviz piyasası Londra’dır. Londra’yı sırasıyla New York, Tokyo, Frankfurt ve Singapur takip eder. Doğru cevap A'dır.

Arbitraj: Farklı piyasalarda aynı mal için farklı denge fiyatlarının oluşmuş olması durumunda, malın ucuz olduğu piyasadan alınarak daha pahalı olduğu piyasada satılması işlemidir. Doğru cevap E'dir.

Mutlak satın alma gücü paritesi olarak da nitelendirebileceğimiz nominal döviz kurunun iki ülke fiyat düzeyleri arasındaki orana eşit olması, gündelik hayatta pek geçerliliği olan bir teori değildir. Ancak satın alma gücü paritesinin, döviz kurlarının uzun dönemli davranışlarını açıklayan iki ülke para birimleri arasındaki döviz kurunun, iki ülke arasındaki fiyat farklılıklarına bağlı olarak belirlendiği öngörüsü gerçek hayatta karşılığı olan tutarlı bir öngörüdür. Yalnız burada dikkat etmemiz gereken nokta, bu teorinin uzun dönemde döviz kuru hareketlerinin değer kazanma veya değer kaybetme yönünde tutarlı bir öngörü yapabildiği ancak her zaman kesin bir doğruluğa sahip olmadığıdır. Satın alma gücü paritesinin zayıflıklarını üç başlık altında ifade edebiliriz;
• Bütün mallar uluslararası ticarete konu olamaz: Bir ülkede üretilen mal ve hizmetlerin yarısından fazlasının uluslararası ticareti yapılamaz. Örneğin saç kesimi hizmetinin maliyeti Almanya’da daha ucuzsa bu fırsattan faydalanmak için uçağa binip Almanya’ya gitmemiz rasyonel olmayacaktır. Saç kesimi örneğinde olduğu gibi pek çok mal ve hizmet uluslararası ticarete konu olmadığı için döviz kurları nispi satın alma gücünü yansıtmayacaktır.
• Bütün mallar özdeş (homojen) değildir: Aynı malların dünya genelinde aynı fiyattan satıldığı, buna karşılık iki malın birbirinin benzeri olduğu ancak aynısı olmadığı durumda, fiyatlarının da farklılaşabileceğini varsaydık. Petrol, buğday, çelik gibi ürünler tam anlamıyla özdeştir. Ancak otomobil, televizyon, kıyafet ve benzeri pek çok ürün farklılaşmış ürün olarak kabul edilirler ve özdeş değillerdir. Özdeş olmayan ürünler için tek fiyat kanunun geçerli olması beklenemez.
• Hükümetler farklı kota ve tarife uygulamalarına sahiptirler: Yurtiçi üretimi korumak için ülkeler ithal mallara yönelik tarife ve kota uygular. Tarife hükümetin ithal mallara uyguladığı özel bir vergi türüdür. Kota ise bazı malların ithalatına miktar sınırlaması konmasıdır. Kota ve tarife uygulamasının ortak sonucu kısıtlamaya tabii olan malın yurtiçi fiyatının yurtdışı fiyatının üzerine çıkmasıdır. Kota ve tarife uygulamasına tabi olan mallar için tek fiyat kanunu geçerli değildir. Doğru cevap A'dır.

Portföy tercih kuramına göre bir varlığın talebini belirleyen üç etken (i) getiri, (ii) likidite, (iii) risk olarak belirtilebilir. Doğru cevap E'dir.

İktisatçılar arz ve talep analizini piyasa fiyatlarının nasıl belirlendiğini incelemek için kullanırlar. Döviz kuru da yabancı para biriminin yerli para birimi cinsinde fiyatını ifade ettiği için, kısa dönemde döviz kurunun belirlenmesi ve döviz kurunda gözlenen hareketler konularında arz ve talep analizini kullanabiliriz. Dolar arz eğrisi, ellerinde dolar bulunduranların T almak için satmak istedikleri dolar miktarını göstermektedir. Türkiye’den mal ve hizmet satın almak ve Türkiye’de finansal piyasalarda portföy yatırımı yapmak isteyenler ellerindeki doları verip T almak isteyeceklerdir. Türk lirası değer kaybettikçe Türk mallarının yabancılar için fiyatları ucuzlamakta ve artan ihracat rakamlarına bağlı olarak daha çok Türk lirası talep edilmektedir. Dolar talep eğrisi, Türk lirası karşılığında satın alınmak istenen dolar miktarını göstermektedir. Ekonomik birimler yurt dışından (örneğimizde Amerika) mal ve hizmet satın almak ve yurtdışındaki finansal piyasalara yatırım yapmak amacıyla ellerinde bulunan Türk lirasını dolar ile değiştirmek isterler. Döviz kuru piyasasındaki denge döviz kuru dolar talebi ile dolar arzının birbirine eşitlendiği D noktasında oluşacaktır. Döviz kurlarındaki değer değişimleri piyasalardaki arz ve talep koşullarının değerinin değişmesi ile açıklanabilir. Farklı para birimi cinsinde işlem gören birbirine özdeş iki tahvilin faiz oranları arasındaki fark döviz kurunun beklenen değerindeki değişmeleri yansıtacaktır. Doğru cevap C'dir.

Faiz oranlarında yaşanan değişimler kadar bu değişimlerin nedenleri de önemlidir. Faiz oranındaki değişimin kaynağına bağlı olarak döviz kurları üzerinde farklı etki yaratabilir. Faiz oranları iki faktöre bağlı olarak artabilir; bunlardan birincisi reel faiz oranındaki artış, ikincisi ise enflasyon beklentisindeki artıştır. Faiz oranlarındaki artışın sebebi reel faizlerin artması ise bu artışın sonucu Türk lirasının değer kazanması olacaktır. Ancak, faiz oranlarındaki artış beklenen enflasyondaki artışa bağlı olarak meydana gelmişse, aslında kendisi de bir fiyat olan döviz kurunun da artması beklenecektir. Döviz kurundaki artış, dikey eksende yukarıya doğru hareket etmek ve yerli paranın değer kaybetmesi anlamına geliyordu. Yerli paranın gelecekte değer kaybetmesi beklentisi, yabancı aktifin beklenen getirisini arttıracaktır. Doğru cevap D'dir.

Spot döviz kuru, dövizin anında tesliminin amaçlandığı o gün belirlenen cari kurdur. doğru cevap C'dir.

Döviz kurlarının bu iki biçimde açıklanmalarına ek olarak bir ülkenin parası
esas alınarak yabancı iki para biriminin birbirleri cinsinden değerini ifade etmek
için çapraz kur olarak bilinen gösterim biçimini kullanırız. Örneğin 1 $ = 0,78 €
veya 1 € = 1,26 $ gibi. İki yabancı para birimi arasındaki bu gösterim aynı zamanda
parite olarak adlandırılmaktadır.

Yerli para biriminin güçlenmesi, yerli firmaların rekabet edebilirliğini
azaltmaktadır. Yerli paranın değer kazanması sonucunda iki tip firma olumsuz
etkilenecektir. Birinci tip firmaların ürünleri ulusal piyasada ithal ürünlerle rekabet içerisindedir.
Yerli paranın değer kazanması ile ulusal piyasalardaki ithal mallarının
fiyatları ucuzlayacaktır. Yukarıda yer alan buzdolabı örneğimizde gördüğümüz
gibi yerli paranın değer kazanması ile ithal edilen buzdolabının T cinsinden
fiyatı ucuzlayacak ve yerli üretim buzdolapları karşısında rekabet üstünlüğü
sağlayacaktır. İkinci tip ise yurtdışına ihracat yapan firmalardır. Yerli paranın değer kazanması
ile birlikte bu firmaların ihraç ettiği ürünlerin yurtdışındaki satış fiyatları
artacaktır. Örneğin, yurt dışına ihraç ettiğimiz bornoz takımının ülkemizdeki
fiyatının T125 olduğunu düşünelim, Türk lirasının değer kazanımından önce
ihracatçı firma, yurt dışına gönderdiği her bir bornoz takımı için 50 Euro talep
edecektir (50 € × 2.50 = T125). Ancak yerli paranın değer kazanması ile birlikte
her bir bornoz takımı için 62,5 Euro (62.5 € × 2 = T125) talep etmesi gerekecektir.
Gördüğünüz gibi, yerli paranın değer kazanması ile birlikte yerli malın yurtdışındaki
fiyatı artmış ve yabancı piyasalardaki rekabet gücü azalmıştır.

Arbitraj: Farklı piyasalarda
aynı mal için farklı denge
fiyatlarının oluşmuş olması
durumunda, malın ucuz
olduğu piyasadan alınarak
daha pahalı olduğu piyasada
satılması işlemidir.

Nominal döviz kuru bir para birimini satın alabilmek
için diğer para biriminden vazgeçilmesi gereken miktar olarak tanımlanır ve
günlük hayatımızda, yani döviz büfelerinde, ana haber bültenlerinde karşımıza
çıkan döviz kurlarının nominal döviz kurudur. Reel döviz kuru, farklı ülkelerdeki malların nispi fiyatlarını nominal döviz
kurunu ve yerli fiyatların ikisini birden hesaba katarak değerlendirir. Reel döviz
kuru ile elde etmek istediğimiz bilgi, bir ülkedeki mal sepetinin maliyeti
ile aynı mallardan oluşan sepetin başka bir ülkedeki maliyetinin karşılaştırılmasıdır.

Döviz
piyasasında ana katılımcılar şu şekildedir:
• Ticari Bankalar: Müşterilerine döviz alım ve satım hizmeti sunan ticari
bankalar döviz piyasalarının merkezinde yer almaktadır.
• Firmalar: Yurtdışında faaliyet gösteren firmalar, yurtdışındaki şubelerinin
giderlerini karşılamak ve bu şubelerden elde ettikleri gelirleri yerli paraya
çevirmek gibi sebeplerle döviz piyasasında işlem yapar.
• Banka Dışı Finansal Kesim: Emeklilik fonları, yatırım fonları gibi banka
dışı finansal kesim firmaları da yatırımlarını çeşitlendirmek ve kârlıklarını
arttırmak için döviz piyasasında işlemler yaparlar.
• Merkez Bankaları: Merkez bankaları fiyat istikrarını sağlama görevini
yerine getirmek için bazı dönemlerde döviz piyasalarına müdahale eder.
Merkez bankası yaptığı müdahalelerle gelecek dönemde takip edeceği
makro ekonomik politikaların da işaretini verir.

Genel olarak döviz kuru işlemlerinden bahsettiğimiz zaman spot kurları kastederiz.
Spot işlemler alınıp satılan ulusal paraların ilke olarak anında teslimi kaydıyla
yapılır ve teslimat işlemi alım ve satım sonrasındaki iki gün içerisinde gerçekleştirilir.

Ellerinde Türk lirası bulunanların Amerika’dan mal ve hizmet satın almak istemelerini
arttıran her türlü faktör dolar talebini de arttıracaktır.

Nominal döviz kuru bir para birimini satın alabilmek için diğer para biriminden vazgeçilmesi

gereken miktar olarak tanımlanmaktadır.Yerli paranın değer kazanması ile birlikte yurtdışına ihracat yapan

firmaların ihraç ettiği ürünlerin yurtdışındaki satış fiyatları
artacaktır. Örneğin, yurt dışına ihraç ettiğimiz bornoz takımının ülkemizdeki
fiyatının T125 olduğunu düşünelim, Türk lirasının değer kazanımından önce
ihracatçı firma, yurt dışına gönderdiği her bir bornoz takımı için 50 Euro talep
edecektir (50 € × 2.50 = T125). Ancak yerli paranın değer kazanması ile birlikte
her bir bornoz takımı için 62,5 Euro (62.5 € × 2 = T125) talep etmesi gerekecektir.
Gördüğünüz gibi, yerli paranın değer kazanması ile birlikte yerli malın yurtdışındaki
fiyatı artmış ve yabancı piyasalardaki rekabet gücü azalmıştır.

Hükümetler farklı kota ve tarife uygulamalarına sahiptirler: Yurtiçi
üretimi korumak için ülkeler ithal mallara yönelik tarife ve kota uygular.
Tarife hükümetin ithal mallara uyguladığı özel bir vergi türüdür. Kota
ise bazı malların ithalatına miktar sınırlaması konmasıdır. Kota ve tarife
uygulamasının ortak sonucu kısıtlamaya tabii olan malın yurtiçi fiyatının
yurtdışı fiyatının üzerine çıkmasıdır. Kota ve tarife uygulamasına tabi olan
mallar için tek fiyat kanunu geçerli değildir.

Döviz piyasalarında bir işlem gününde gerçekleşen döviz
talebinin %95’ten fazlası yabancı finansal varlıklara portföy yatırımı yapabilmek
içindir. Geriye kalan %5 ise hanehalkı ve firmalar tarafından yurtdışından mal ve

hizmet alımı için yapılmaktadır. Bununla birlikte, faiz paritesi teorisi,
farklı ülkelerde ihraç edilen tahvillerin getirisinin arbitraj olasılığına bağlı olarak
birbirlerine eşit olacağını söylemektedir. Diğer ifade ile Döviz piyasasında denge,

yerli ve yabancı para birimlerinin beklenen getirilerinin
eşit olduğu noktada oluşacaktır. Yerli ve yabancı para birimi cinsinden yapılan
yatırımların beklenen getirisinin aynı para birimi cinsinden ölçüldüğünde birbirine
eşit olması gerekliliğine faiz paritesi koşulu denilmektedir.