PARA TEORİSİ

Dolaylı döviz kuru, bir birim yerli paranın değerinin yabancı para cinsinden açıklanmasıdır.

Döviz kurundaki değer değişmelerini ifade etmek için değer kazanımı ve değer kaybı ifadelerini kullanırız. Yerli paranın değer kazanması (Değer Kazanımı) fiyatının artmasıdır. Bir birim yerli para ile daha fazla miktarda yabancı para satın alınmasıdır. Aynı anlama gelmek üzere bir yerli para alabilmek için daha fazla miktarda yabancı para birimi kullanmamız gerekmektedir. Yerli paranın değer kaybetmesi (Değer Kaybı) ise yerli paranın fiyatının düşmesidir ve bir birim yabancı para almak için ihtiyaç duyduğumuz yerli para miktarının artmasıdır. Ellerinde yabancı para bulunduranlar ise bir birim yerli para almak için daha az yabancı para harcayacaklardır.

Türk lirasının değer kazanmasına bağlı olarak ekonomide kimi sektörler kazanç sağlayacak, diğerleri ise kayıplar yaşayacaklardır. Yerli paranın güçlenmesinin ekonomi üzerinde yaratacağı etkiler aşağıda 3 başlık altında gösterilmektedir. Bunlar; ithalatın ucuzlaması, yerli firmaların daha az satış yapması ve yabancı finansal varlıkları ellerinde tutanların kaybetmesidir.

Reel Döviz Kuru: Yerli para biriminin yabancı paralar karşısında satın alma gücüne göre düzeltilmiş değeridir.

Genel olarak döviz kuru işlemlerinden bahsettiğimiz zaman spot kurları kastederiz. Spot işlemler alınıp satılan ulusal paraların ilke olarak anında teslimi kaydıyla yapılır ve teslimat işlemi alım ve satım sonrasındaki iki gün içerisinde gerçekleştirilir. Döviz piyasasındaki işlemlerin büyük bölümü spot işlemlerden oluşur. Döviz işlemlerinde bazen teslimat için 30, 60, 90 veya 180 gün gibi belirli bir süre belirtilir. Bu tür işlemlere forward işlemler (vadeli işlemler) denilmektedir

Döviz işlemleri pek çok farklı finansal merkezde gerçekleşir. Dünyada işlem hacminin en büyük olduğu döviz piyasası Londra’dır. Londra’yı sırasıyla New York, Tokyo, Frankfurt ve Singapur takip eder. Döviz kuru piyasasında işlem gören döviz miktarı çok büyüktür ve büyümeye devam etmektedir. Küresel düzeyde döviz işlemlerinin ortalama günlük miktarı Nisan 1989 tarihinde 600 milyar dolar kadardır. Bu işlem hacminin 184 milyar dolarlık kısmı Londra döviz piyasasında, 115 milyar dolarlık kısmı New York döviz piyasasında ve 111 milyar dolarlık kısmı ise Tokyo döviz piyasasında gerçekleşmekteydi. 2010 yılının Nisan ayına geldiğimiz zaman dünya genelinde bir günde gerçekleşen döviz işlemlerinin hacmi 4 trilyon dolara çıkmıştır. Bu tarihte sadece İngiltere’de günlük 1,85 trilyon dolar değerinde döviz işlemi gerçekleşmektedir. Yine aynı tarihte ABD’de 904 milyar dolar, Japonya’da ise 312 milyar dolar değerinde günlük işlem yapılmaktadır

Tek Fiyat Kanunu: Birbirinin özdeşi (homojen) olan iki ürünün farklı piyasalarda aynı fiyata satılması gerektiğini ifade eden ilkedir.

Satın alma gücü paritesinin zayı ıklarını üç başlık altında ifade edebiliriz;

Bütün mallar uluslararası ticarete konu olamaz: Bir ülkede üretilen mal ve hizmetlerin yarısından fazlasının uluslararası ticareti yapılamaz. Örneğin saç kesimi hizmetinin maliyeti Almanya’da daha ucuzsa bu fırsattan faydalanmak için uçağa binip Almanya’ya gitmemiz rasyonel olma- yacaktır. Saç kesimi örneğinde olduğu gibi pek çok mal ve hizmet uluslararası ticarete konu olmadığı için döviz kurları nispi satın alma gücünü yansıtmayacaktır.

Bütün mallar özdeş (homojen) değildir: Aynı malların dünya genelinde aynı fiyattan satıldığı, buna karşılık iki malın birbirinin benzeri olduğu ancak aynısı olmadığı durumda, fiyatlarının da farklılaşabileceğini varsaydık. Petrol, buğday, çelik gibi ürünler tam anlamıyla özdeştir. Ancak otomobil, televizyon, kıyafet ve benzeri pek çok ürün farklılaşmış ürün olarak kabul edilirler ve özdeş değillerdir. Özdeş olmayan ürünler için tek fiyat kanunun geçerli olması beklenemez.

Hükümetler farklı kota ve tarife uygulamalarına sahiptirler: Yurtiçi üretimi korumak için ülkeler ithal mallara yönelik tarife ve kota uygular.Tarife hükümetin ithal mallara uyguladığı özel bir vergi türüdür. Kotaise bazı malların ithalatına miktar sınırlaması konmasıdır. Kota ve tarife uygulamasının ortak sonucu kısıtlamaya tabii olan malın yurtiçi fiyatının yurtdışı fiyatının üzerine çıkmasıdır. Kota ve tarife uygulamasına tabi olan mallar için tek fiyat kanunu geçerli değildir.

Portföy tercih kuramına göre bir varlığın talebini belirleyen üç etken vardır. Bunlar; getiri, likidite ve risk olarak belirtilebilir.

Yerli ve yabancı para birimi cinsinden yapılan yatırımların beklenen getirisinin aynı para birimi cinsinden ölçüldüğünde birbirine eşit olması gerekliliğine faiz paritesi koşulu denir.

Genel olarak döviz kuru işlemlerinden bahsettiğimiz zaman spot kurları kastederiz. Spot işlemler alınıp satılan ulusal paraların ilke olarak anında teslimi kaydıyla yapılır ve teslimat işlemi alım ve satım sonrasındaki iki gün içerisinde gerçekleştirilir. Döviz piyasasındaki işlemlerin büyük bölümü spot işlemlerden oluşur. Döviz işlemlerinde bazen teslimat için 30, 60, 90 veya 180 gün gibi belirli bir süre belirtilir. Bu tür işlemlere forward işlemler (vadeli işlemler) denilmektedir. Forward işlemde bugün üzerinde anlaşılan bir kurdan ve vadede, vade bitiminde alım satım yapılır ve ilerideki bu tarihte kullanılacak kur değeri belirlenmiştir. Forward piyasasında belirlenen geleceğe yönelik bu döviz kuruna forward kur denir ve spot kurdan farklıdır.

Döviz Kuru, bir ülkenin para biriminin, başka bir ülkenin para birimi cinsinden fiyatıdır. Döviz kuru iki farklı biçimde ifade edilebilir. Bir birim yabancı para ile satın alabileceğimiz yerli para miktarını ifade etmek için direkt döviz kuru gösterimini kullanırız. Örneğin 2012 yılı Ocak ayı itibariyle 1 doların değeri 1,90 liraya eşittir dediğimizde direkt döviz kurunu kullanıyoruz.

Piyasa katılımcıları kar elde etmek amacıyla bu para birimini ucuz olduğu piyasadan satın alıp, eş anlı olarak pahalı olduğu piyasada satmaya başlayacaklardır. Bu işlem her iki piyasada da fiyatlar dengeleninceye kadar devam edecektir. Fiyat farklılıklarından faydalanmak için para birimlerinin farklı piyasalardan alınıp satılması sürecine arbitraj denir. Arbitrajda, alım ve satım eş anlı olarak yapılmaktadır ve risk taşımamaktadır. Arbitraj, dünyanın farklı yerlerinde bulunan döviz piyasalarında tek bir fiyatın oluşmasını sağlar

Reel Döviz Kuru: Yerli para biriminin yabancı paralar karşısında satın alma gücüne göre düzeltilmiş değeridir.

Döviz piyasasında ana katılımcılar şu şekildedir:
• Ticari Bankalar: Müşterilerine döviz alım ve satım hizmeti sunan ticari bankalar döviz piyasalarının merkezinde yer almaktadır.
• Firmalar: Yurtdışında faaliyet gösteren firmalar, yurtdışındaki şubelerinin giderlerini karşılamak ve bu şubelerden elde ettikleri gelirleri yerli paraya çevirmek gibi sebeplerle döviz piyasasında işlem yapar.
• Banka Dışı Finansal Kesim: Emeklilik fonları, yatırım fonları gibi banka dışı finansal kesim firmaları da yatırımlarını çeşitlendirmek ve kârlıklarını arttırmak için döviz piyasasında işlemler yaparlar.
• Merkez Bankaları: Merkez bankaları fiyat istikrarını sağlama görevini yerine getirmek için bazı dönemlerde döviz piyasalarına müdahale eder. Merkez bankası yaptığı müdahalelerle gelecek dönemde takip edeceği makro ekonomik politikaların da işaretini verir.

Döviz işlemleri pek çok farklı finansal merkezde gerçekleşir. Dünyada işlem hacminin en büyük olduğu döviz piyasası Londra’dır. Londra’yı sırasıyla New York, Tokyo, Frankfurt ve Singapur takip eder.

Satın alma gücü paritesinin zayıflıklarını üç başlık altında ifade edebiliriz;

• Bütün mallar uluslararası ticarete konu olamaz

• Bütün mallar özdeş (homojen) değildir

• Hükümetler farklı kota ve tarife uygulamalarına sahiptirler

Arbitraj: Farklı piyasalarda aynı mal için farklı denge fiyatlarının oluşmuş olması durumunda, malın ucuz olduğu piyasadan alınarak daha pahalı olduğu piyasada satılması işlemidir.

Bir birim yabancı para değerinin yerli para cinsinden ifade edilmesi ise dolaylı döviz kuru olarak bilinir. 

1₺=1$/5= 0.20$

Döviz kurundaki değer değişmelerini ifade etmek için değer kazanımı ve değer kaybı ifadelerini kullanırız. Yerli paranın değer kazanması fiyatının artmasıdır. Bir birim yerli para ile daha fazla miktarda yabancı para satın alınmasıdır. Aynı anlama gelmek üzere bir yerli para alabilmek için daha fazla miktarda yabancı para birimi kullanmamız gerekmektedir.Türk lirasının değer kazanmasına bağlı olarak ekonomide kimi sektörler kazanç sağlayacak, diğerleri ise kayıplar yaşayacaklardır. Yerli paranın değer kazanmasıyla birlikte, ithal edilen yabancı mal ve hizmetlerin fiyatları Türk tüketicileri için ucuzlayacaktır. Yerli para biriminin güçlenmesi, yerli firmaların rekabet edebilirliğini azaltmaktadır.