PARA TEORİSİ

Finansal sistem bir ekonomide belli kişi ve kurumların, piyasaların, araçların ve organizasyonların, beraberce çeşitli finansal fonksiyonları yerine getirmek üzere, bir araya gelmeleri sonucunda oluşan bir bütündür.

Finansal Sistem: Ülkedeki fon arz ve talep edenler, finansal araç ve kurumlar, yasal ve kurumsal düzenlemeler gibi çeşitli unsurlardan oluşmaktadır.

Etkin işleyen finansal piyasaların özellikleri ise şu şekilde sıralanmaktadır:
• Zamanında ve doğru bilgi sağlama: Hem alım satımı yapılan mali araçlarla ilgili hem de genel olarak piyasayı ilgilendiren her konuda, gecikme olmadan ve açık biçimde bilgiye ulaşılabilmelidir.
• Likitide sağlama: Likidite bir varlığın kısa sürede ve önemli bir kayba uğramadan nakde dönüştürülebilmesidir. İyi bir piyasada alım satımı yapılan araçlar istenildiği anda satılabilmelidir.
• Düşük fon aktarım maliyetleri: İşlem maliyetleri düşük olmalıdır, yani piyasada alım satım marjlar düşük olmalıdır.
• Fiyatlar yeni bilgileri hızla yansıtmalıdır: Piyasada oluşan fiyatların bilgileri tam olarak ve hemen yansıtması beklenir.

Sermaye Piyasası: Orta ve uzun vadeli fonların arz ve talebinin karşılaştığı finansal piyasadır.

Arz ve talep edenlerin resmî olarak belirlenmiş fiziksel alanlarda buluştuğu ve işlemlerin oluşması için belli kurum ve kuruluşların denetimi ve gözetimine tabi olan piyasalar olarak tanımlanır. Bu piyasalarda alım satım koşulları, işlem yapacak olanların nitelikleri, işlem zamanı ve yeri gibi çeşitli özellikler belli standartlara bağlanmıştır. Organize piyasalarda nihai işlemler merkezleşmiş borsalarda yapılmaktadır. Bu anlamda yukarıda sayılan borsaların tamamı aynı zamanda birer organize finansal piyasa örneği olarak kabul edilmektedir. Bu borsalarda aracılar biraraya gelerek iletişim teknolojisi aracılığıyla iletilen alım satım emirlerinin gereğini yerine getirmektedir. Bu piyasalara ülkemizden de çeşitli örnekler verilebilir. Bu bağlamda; interbank para piyasası, TCMB bankalararası döviz piyasası, IMKB tahvil ve bono piyasası, IMKB hisse senetleri piyasası, IMKB uluslararası tahvil ve bono piyasası ve İstanbul altın borsası organize finansal piyasalara örnek oluşturan finansal piyasalar olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bir finansal aracı kurumun kullanılması ile gerçekleşen dolaylı finansman süreci finansal aracılık olarak adlandırılmakta ve günümüzde fon aktarımında kullanılan temel mekanizmayı oluşturmaktadır. Ekonomide fon akışı finansal aracılar sayesinde kolaylaşıp hızlanır. Yukarıdaki ifadelerden de anlaşılacağı gibi dolaylı finansman yönteminin temel belirleyicisi finansal aracılıktır. Dolayısıyla finansal aracılık işlevini yerine getiren finansal aracılar (finansal kurumlar) bu yöntemde oldukça önemlidir. Finansal aracıların olmadığı bir piyasada fon aktarım süreci hem daha uzun bir zamanı gerektirecek hem de fonların aktarımı tam olarak gerçekleşemeyecektir.

Finansal aracıların aslında yaptıkları şey, fon fazlası olan ve dolayısıyla fon arz eden bir ekonomik birim ya da birimlerden fonları alıp fon açığı olan (fon talep eden) ekonomik birimlere aktarımını gerçekleştirmektir. Uygulamada finansal aracılık işlevi gören çeşitli finansal aracılar bulunmaktadır. Aynı zamanda finansal aracılar değişik şekil ve yöntemleri kullanarak fon aktarım işlevlerini yerine
getirmektedirler. Örneğin bir banka tasarruf mevduatı şeklinde tasarruf sahiplerinden fonları toplamaktadır. Daha sonra herhangi bir kişi ya da işletmeye kredi vermek suretiyle fon aktarım işlevini gerçekleştirmektedir.

Katılım Bankaları: İşlemlerini faiz olamaksızın yerine getiren bu kurumlar, faaliyetlerini tasarruf fazlası olan birimlerden mevduat toplama ve tasarruf açığı olan birimlere kredi verme ortaklık temelinde yerine getirmektedir. Ortaklık ilkesi söz konusu olduğu için mevduat sahipleri önceden tutarı belirli sabit faiz yerine, ancak faaliyet sonucu miktarı kesin olarak belli olan kâr veya zarardan pay alır

Tasarruf ve Kredi Birlikleri: Fonlarını mevduat şeklinde toplamakta olan bu kurumlar, fonların kullanımı yönünden ticaret bankalarından ayrılmaktadır. Mesken ve ticari konut sektörüne ipotek karşılığı kredi açan ve mevduat toplayan kuruluşlardır. Günümüzde ülkemizde henüz bulunmamasına rağmen, mortgage sisteminin yürürlüğe girmesi ile ülkemizde de kurulması muhtemeldir.

Asimetrik bilgi genel anlamıyla birinin bildiğini başkasının bilmemesi durumudur. Etkin işleyen bir finansal sistemde fonlar en verimli alanlara tahsis edilir. Ancak uygulamada finansal sistem karmaşık ve tam rekabet koşullarından farklı bir işleyişe sahiptir. Örneğin finansal piyasalardaki katılımcılar tam rekabet piyasasında olduğu gibi “tam bilgi” sahibi değildir. Bu anlamda “asimetrik bilgi” sahibidir. Finansal sistemde çeşitli sorunlara yol açan asimetrik bilgi, taraflar arasındaki bilgi eşitsizliğine işaret eder. Finansal piyasalarda taraflar bazen tam bir bilgi eşitliği içinde olamayabilir ve birisi genellikle diğer taraf hakkında doğru kararlar vermek için yeterli bilgiye sahip değildir. Bu durum “asimetrik bilgi sorunu” olarak bilinir. Örneğin kredi alan bir borçlu krediyi nasıl kullanacağını, yatırım projelerinin potansiyel getiri ve risklerini krediyi kullandırana göre daha iyi bilebilecektir. Finansal piyasalarda asimetrik bilgi (eksik bilgilenme), yatırımcıların ters seçim ve kötü niyet sorunları ile karşı karşıya kalabilecekleri anlamına gelir. Ters seçim işlem öncesi oluşan, ahlaki tehlike ise işlem (fon değişimi) sonrası karşılaşılan asimetrik bilgi sorunları olarak bilinmektedir.

Hisse senedi, Kar zarar ortaklığı belgeleri, Gelir ortaklığı senetleri, ve  Eurobond sermaye piyasası araçları olup Hazine bonosu bir para piyasası aracıdır.

İnsanların kendince güvenli olarak evinin bir yerinde tuttuğu, ekonominin işleyişi içinden çekilen birikimler iktisat teorisi açısından bir sızıntıyı ifade eder ve gömüleme olarak isimlendirilir.

İcra departmanı çalışan sayısında azalma fatura kesen kurum açısından fayda olsa da istihdam olarak fayda sağlamamıştır.

Tahvil pazarı finansal piyasalar'a örnektir. Diğer şıklar finansal aracılar olarak tanımlanır.

Finansal sistemin temel unsurları; fon fazlası olanlar, fon açığı olanlar, finansal aracılar (kurumlar), finansal araçlar ve yasal-kurumsal düzenlenmeler olarak sıralanmaktadır.

Forex piyasasında açık bulunan bir pozisyonun anında kapatılabilmesi ile yatırımcı pozisyonunu istediği anda kapatabilmektedir.

Tahvil, vadesi bir yıl veya daha fazla olduğu için sermaye piyasasına dahildir.

Kısa vadeli (1 yıla kadar) fon arzı ile fon talebinin karşılaştığı ve
fon değişiminin gerçekleştiği piyasalara para piyasaları, orta ve uzun vadeli fon açığı olanlarla orta ve uzun vadeli fon arz etmek isteyen ekonomik birimlerin karşı karşıya geldiği ve fon değişiminin gerçekleştiği piyasalara sermaye piyasaları denir.

Menkul kıymet borsaları, fiziksel olarak belli bir mekanda yer alan ve borsa üyelerinin katılımıyla önceden belirlenmiş kurallar çerçevesinde menkul kıymetlerin alım-satımının yapıldığı yerlerdir.

İstanbul altın borsasında arz ve talep edenler resmi olarak belirlenmiş ve fiziki alanlarda toplanmışlardır. Ayrıca resmi denetime tabidir. Bu yönleri ile organize bir piyasadır.

Finansman Bonosu: Kısa vadeli fon sağlamak amacıyla piyasada tanınmış anonim şirketlerin (özel şirketler, finansal kurum ya da ticari işletme gibi) borçlu
sıfatıyla düzenleyip ihraç ettikleri nama ya da hamiline yazılı kıymetli evraklar
olarak tanımlanmaktadır.