PARA TEORİSİ

Finansal sistem; bir ekonomide belirli kişi ve kurumların, piyasaların, araçların ve organizasyonların, beraberce çeşitli finansal fonksiyonları yerine getirmek üzere bir araya gelmeleri sonucunda oluşan bir bütündür. Finansal sistem aynı zamanda kendisini de kapsayan genel ekonomik sistemin bir alt sistemidir. Bir ülkede finansal sistem, o ülkedeki fon arz ve talep edenler, finansal araç ve kurumlar, yasal ve kurumsal düzenlemelerin görünüm, özellik ve nispi boyutları gibi çeşitli unsurlardan
oluşmaktadır.

Finansal sistemin, seçeneklerdeki ifadeler göz önüne alınarak, bazı özellikleri şu şekilde sıralanabilir;

Finansal sistemdeki her hunsur önemlidir ancak bu unsurlardan hangisinin daha ve en  önemli olduğu sistemin karekteristiğine göre değişebilir. 

Mali ve reel piyasaları kapsayan ekonomik sistemdir.

Ulusal finansal sistemler her zaman uluslararası nitelikte olmayabilir,  bir ulusal finansal sistemin uluslarası nitelik kazanabilmesi için o sistem içerisinde bir işlemin taraflarında en az birinin ülke dışından biri tarafından gerçekleştiriliyor olması gereklidir.

Finansal sistemde, finansal araçları (varlıkları) arz ettikleri fon karşılığında fon arz edenler satın alır.

Finansal sistemin temel işlevi tasarrufların yatırımlara aktarılması işlevidir.

Finansal piyasalar, fon fazlası olanlar ile fon açığı olanların karşılaştığı ve fon değişiminin gerçekleştiği piyasalar olarak tanımlanır ve fiyasalar finansal sistemin içerisinde bir unsurdur. Para piyasası ise finansal piyasaların altında yer alan bir piyasa türüdür.

Etkin işleyen finansal piyasaların özellikleri şu şekilde sıralanmaktadır:
• Zamanında ve doğru bilgi sağlama: Hem alım satımı yapılan mali araçlarla ilgili hem de genel olarak piyasayı ilgilendiren her konuda, gecikme
olmadan ve açık biçimde bilgiye ulaşılabilmelidir.
• Likitide sağlama: Likidite bir varlığın kısa sürede ve önemli bir kayba uğramadan nakde dönüştürülebilmesidir. İyi bir piyasada alım satımı yapılan araçlar istenildiği anda satılabilmelidir.
• Düşük fon aktarım maliyetleri: İşlem maliyetleri düşük olmalıdır, yani piyasada alım satım marjlar düşük olmalıdır.
• Fiyatlar yeni bilgileri hızla yansıtmalıdır: Piyasada oluşan fiyatların bilgileri tam olarak ve hemen yansıtması beklenir.

İşleme konu olan fonların vadeleri açısından finansal piyasaları sınıflandırdığımızda karşımıza para ve sermaye piyasaları ayrımı çıkmaktadır. Bu iki piyasa kısa ve uzun vadeli fonlar bağlamında hem kullanılan finansal araçlar, hem de piyasanın işleyişi anlamında farklı özellikler taşımaktadır

Birincil piyasalar: İlk kez alım satıma konu olan yani ilk defa işleme tabi olacak finansal araçlarla fonların değişiminin gerçekleştiği finansal piyasalardır. Hisse senedi ve tahvil gibi menkul değerleri ihraç edenler ile tasarruf sahiplerinin doğrudan karşılaştıkları piyasadır.

Organize Piyasalar: Arz ve talep edenlerin resmî olarak belirlenmiş fiziksel alanlarda buluştuğu ve işlemlerin oluşması için belli kurum ve kuruluşların denetimi ve gözetimine tabi olan piyasalar olarak tanımlanır.  Öte yandan, ikincil Piyasa ise daha önce ihraç edilmiş menkul kıymetlerin, yatırımcılar arasında tekrar tekrar alım satıma konu olduğu piyasalara ikincil piyasalar denir.  Menkul kıymetler borsasında daha önceden ihraç edilmiş ve borsaya kote edilmiş menkul kıymetler işlem görmektedir. Dolayısıyla Borsa İstanbul; ikincil ve organize bir piyasadır.

Finansal aracılar, fonların arz edenlerden talep edenlere doğru akışını kolay ve hızlı bir şekilde yani etkin bir şekilde yerine getirmek amacıyla faaliyetlerini yürütmektedir. Finansal aracıların başlıca işlevleri;

Ancak finansal aracıların ''getiri arttırma'' gibi bir işlevi yoktur.

Para piyasası araçları bir yıldan kısa vadeli olan, para piyasalarında alınıp satılan, likitidesi yüksek, fiyat değişkenliği düşük ve aynı zamanda daha düşük risk düzeyine sahip olan belgelerdir. En yaygın kullanım alanına sahip para piyasası araçları başta hazine bonosu olmak üzere finansman bonosu, mevduat sertifikası, repo, varlığa dayalı menkul kıymetler, yatırım fonu katılma belgeleri ve ticari senetler (bono, poliçe, çek) dir.

Sermaye piyasaları, orta ve uzun vadeli fonların arz ve talebinin buluştuğu piyasalardır. Bu nedenle bu piyasalarda işlem görecek araçların, orta ve uzun vadeli fonların akışını gerçekleştirecek araçlar olması gerekmektedir. Sermaye piyasası kurallarına göre piyasada ancak yasa ve yönetmeliklerle tanınmış finansal araçları ile işlem yapılabilmektedir. Buna göre sermaye piyasalarında işlem yapan yatırımcıların yatırım yapabilecekleri çeşitli yatırım araçları mevcuttur. Bunlar; orta ve uzun vadeli fon transferinde kullanılan, tahvil, hisse senedi, intifa senedi, gelir ortaklığı senetleri (GOS), kar ve zarar ortaklığı belgeleri (KOB) gibi araçlardır.

Finansal sistem bir ekonomide belli kişi ve kurumların, piyasaların, araçların ve organizasyonların, beraberce çeşitli finansal fonksiyonları yerine getirmek üze- re, bir araya gelmeleri sonucunda oluşan bir bütündür.

Finansal sistem aynı zamanda kendisini de kapsayan genel ekonomik sistemin bir alt sistemidir. Bir ülkede finansal sistem, o ülkedeki fon arz ve talep edenler, finansal araç ve kurumlar, yasal ve kurumsal düzenlemelerin görünüm, özellik ve nispi boyutları gibi çeşitli unsurlardan oluşmaktadır.

Finansal araçlar, fonların aktarılması sırasında, aktarılan fonlar üzerinde çeşitli haklar ve yükümlülükleri temsil eden yazılı belgelerdir. Uygulamada bir- birinden farklı özeliklere sahip, çok sayıda finansal araç bulunmaktadır. Bunlar işlem gördükleri piyasalara bağlı olarak para piyasası araçları ve sermaye piyasası araçları olarak genel bir sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır.

Zamanında ve doğru bilgi sağlama: Hem alım satımı yapılan mali araçlarla ilgili hem de genel olarak piyasayı ilgilendiren her konuda, gecikme olmadan ve açık biçimde bilgiye ulaşılabilmelidir.

Likitide sağlama: Likidite bir varlığın kısa sürede ve önemli bir kayba uğramadan nakde dönüştürülebilmesidir. İyi bir piyasada alım satımı yapılan araçlar istenildiği anda satılabilmelidir.

Düşük fon aktarım maliyetleri: İşlem maliyetleri düşük olmalıdır, yani piyasada alım satım marjlar düşük olmalıdır.

Fiyatlar yeni bilgileri hızla yansıtmalıdır: Piyasada oluşan fiyatların bilgileri tam olarak ve hemen yansıtması beklenir.

Kısa vadeli (1 yıla kadar) fon arzı ile fon talebinin karşılaştığı ve fon değişiminin gerçekleştiği piyasalara para piyasaları denir. Para piyasalarında vade genellikle bir yılı aşmaz. Bu bağlamda kullanılan araçlar da kısa vadeli özellik taşımaktadır. Para piyasası finansal araçları; hazine bonosu, finansman bonusu, mevduat sertifikası, repo ve kambiyo senetleri (poliçe, bono, çek) gibi bir yıla kadar vadeli finansal araçlardır.

Piyasada işlem gören finansal araçların piyasaya çıkış durumuna göre de finansal piyasaları bir gruplamaya tabi tutabiliriz. Buradaki sınıflandırma kıstası işlem gören finansal aracın piyasaya ilk kez çıkıp çıkmadığıdır. Bu bağlamda finansal piyasaları birincil ve ikincil piyasalar olarak iki grup altında toplayabiliriz.

Tarafları bir araya getiren, fon değişim koşullarını belirleyen ve değişimin hızlı ve etkin bir şekilde yapılmasını sağlayan kurumlardır.

Tasarruf ve Kredi Birlikleri:

Fonlarını mevduat şeklinde toplamakta olan bu kurumlar, fonların kullanımı yönünden ticaret bankalarından ayrılmaktadır. Mesken ve ticari konut sektörüne ipotek karşılığı kredi açan ve mevduat toplayan kuruluşlardır. Günümüzde ülkemizde henüz bulunmamasına rağmen, mortgage sisteminin yürürlüğe girmesi ile ülkemizde de kurulması muhtemeldir.

Sistem içinde para yaratmayan, bu bağlamda mevduat toplamayan çeşitli finansal aracılar da bulunmaktadır. Para yaratmayan finansal aracılar, mevduat kabul etmeyen ve diğer kaynaklardan fon sağlayan finansal kurumlardır. Finansal sistem için- de önemli ağırlığa sahip olan bu kurumlar, sigorta şirketleri, özel emeklilik şirketleri, emekli sandıkları, yatırım fon ve ortaklıkları ile finans şirketlerinden oluşmaktadır.

Finansal aracıların en temel işlevi adından da anlaşılacağı gibi finansal aracılık faaliyetidir. Yani finansal aracılar, fonların arz edenlerden talep edenlere doğru akışını kolay ve hızlı bir şekilde yani etkin bir şekilde yerine getirmek amacıyla faaliyetlerini yürütmektedir. Bunun yanında, finansal piyasalarda fonların yönetilmesi ve yönlendirilmesinde de finansal aracıların oynadığı rol çok büyüktür. Finansal aracılar fonların aktarılması ve dönüştürülmesi işlevlerini yerine getirirken fon kullananlara ve fon arz edenlere hizmet vermekte ve aynı zamanda ekonomide bir takım fonksiyonlar yerine getirmektedir. Özellikle finansal sistemin işleyişi sürecinde işlem maliyetleri ve asimetrik bilgi sorunu söz konusu olduğun- dan, finansal aracılara bu alanda çok önemli roller düşmektedir.

sermaye piyasalarında işlem yapan yatı- rımcıların yatırım yapabilecekleri çeşitli yatırım araçları mevcuttur. Bunlar; orta ve uzun vadeli fon transferinde kullanılan, tahvil, hisse senedi, intifa senedi, gelir ortaklığı senetleri (GOS), kar ve zarar ortaklığı belgeleri (KOB) gibi araçlardır.