PARA TEORİSİ - Deneme Sınavı - 18

• Tüketim (C): Bireyler tarafından yiyecek, giyecek, ulaşım, eğlence, eğitim vb. üretilmiş mal ve hizmetlere yapılan harcamalardır. • Yatırım (I): Firmaların yeni bir fabrika veya makine gibi fiziki sermaye satın alımları ile stoklara yapılan eklemelerin toplamıdır. • Kamu Harcamaları (G): Kamu kesiminin hizmetlerini yerine getirebilmek için yaptıkları harcamalardır. Savunma harcamalarından, kamu personeline yapılan ödemeye kadar uzanan çeşitli harcamaları kapsar. • Net İhracat (NX): Mal ve hizmet ihracat değerinden ithalat değerini çıkartılması ile bulunur. Toplam net ihracat, ithalatın ihracattan az olması durumunda pozitif, tersi durumda negatif olacaktır. Bu dört harcama bileşeninin toplamı ekonomideki toplam harcamalar (AE) düzeyini göstermektedir

Net ihracat kalemi ile faiz oranları arasındaki ilişki biraz daha karışıktır. Yurt içi reel faiz oranlarının yukarıya doğru hareket ettiği bir ekonomik ortamda, yerli para cinsinden aktiflerin getirileri artacaktır. Beklenen getirideki bu yükselmeye bağlı olarak yatırımcıların yerli para cinsinden aktiflere yönelttiği talep de artacaktır. Talepteki bu artış ise yerli paranın değer kazanması ile sonuçlanacaktır. Yerli paranın değer kazanması, ithal edilen mal ve hizmetlerin yurt içindeki fiyatlarını aşağıya çekerek ithalatın artması ile sonuçlanacaktır. Diğer yanda, yerli paranın değer kazanması, ihraç edilen malların uluslararası piyasalarda daha pahalıya satılmasına neden olarak ihracatı azaltacaktır. Kısaca, faiz oranlarındaki bir artış, yerli paranın değerini ve ithalatı arttıracak, ihracatı ise azaltacaktır. Buna bağlı olarak ihracattan ithalatın çıkartılması olarak tanımladığımız net ihracat kalemi azalacaktır. Görüldüğü gibi faiz oranlarındaki yükseliş, toplam harcamalar kaleminin bir bileşenini daha azaltmaktadır.

Parasal aktarım mekanizması; faiz kanalı, kur kanalı, kredi kanalı ve bilanço kanalını içermektedir. Faiz kanalı ve kur kanalı geleneksel kanallar olarak da bilinmektedir. Faiz oranlarının toplam harcamaların dört bileşeninden biri olan net ihracat miktarı üzerindeki etkileri ise parasal aktarımın kur kanalını göstermektedir.

Verili bir faiz oranında toplam harcamaları arttıran değişikliklere harcama şoku adı verilir. Harcama şoklarına örnek olarak hükümetin askerî harcamaları arttırmasını gösterebiliriz. Askerî harcamaların artması, toplam harcamaların kamu harcamaları (G) birleşenini arttıracak ve Şekil 7.4’ün (b) panelinde gösterildiği gibi toplam harcamalar eğrisini AE1‘den AE2‘ye doğru sağa kaydıracaktır. Toplam harcamalardaki bu artışa karşı olarak merkez bankası reel faiz oranlarını sabit tutarsa ekonomide gerçekleşen denge üretim düzeyimiz (Y1’den Y2’ye doğru) artacaktır.

Enflasyon oranı ile talep edilen toplam üretim miktarı arasındaki ilişkiyi para miktarının reel değeri üzerinden de açıklayabiliriz. Piyasadaki para miktarı sabitken enflasyon oranının artması, reel para miktarını azaltacaktır. Bir başka ifadeyle, fiyatlardaki (P) artış hızı para miktarının (M) artış hızından büyük olursa reel para miktarı (M/P) düşecektir. Değişim denklemi (M.V=P.Y), bir ekonomide toplam harcamalar miktarının, o ekonomideki para miktarı tarafından belirlendiğini gösteriyordu. Reel para miktarının azaldığı bir ekonomide ekonomik birimler daha az mal ve hizmet satın alacaklardır. Bu sebeple para politikası uygulayıcıları yükselen enflasyon oranına karşılık reel faiz oranlarında bir değişikliğe gitmese bile, enflasyonun reel para miktarı üzerindeki etkisi toplam talep eğrisini aşağıya doğru eğimli yapacaktır.

Girdi Maliyetlerinin Değişmesi: Hammadde ve üretimde kullanılan teknolojilerin fiyatlarında yaşanan beklenmeyen değişmeler üretim maliyetini ve kısa dönem toplam arz eğrisini etkileyecektir. Bu tür değişmelere arz şoku adı verilmektedir. Arz şokları; teknoloji, hava koşulları, petrol fiyatları ve diğer hammadde fiyatlarında beklenmeyen değişmeleri kapsamaktadır. Petrol fiyatlarının yükselmesi gibi negatif arz şokları kısa dönem toplam arz eğrisini sola doğru kaydırırken işgücünün verimliliğini arttıran teknolojik buluşlar gibi pozitif arz şokları kısa dönem toplam arz eğrisini sağa kaydıracaktır.

Ekonomi bir daralma dönemine girdiğinde gerçekleşen üretim düzeyi düşer ve ekonomideki işsizlik artarak bireyler ve şirketler üzerinde pek çok olumsuz etki yaratır. Üretim düzeyinin potansiyel düzeyinin altında olduğu böyle bir ortamda merkez bankasının para arzını arttırarak faiz oranlarını düşürmesi kısa dönemde gerçekleşen üretim düzeyi üzerinde arttırıcı bir etki yaratacaktır. Merkez bankasının bir ekonomik daralmanın etkilerini dengelemek ve üretim açığını azaltmak amacıyla yürüttüğü bu tür politikalara istikrar politikası adı verilir

Para politikasının ekonominin üretim düzeyi üzerindeki etkisi kısa dönemde geçerlidir. Uzun dönemde üretim düzeyi, potansiyel üretim düzeyine eşittir. Toplam talep ve toplam arz modelinde bu durum, uzun dönem toplam arz eğrisinin potansiyel üretim düzeyinde dikey eksene paralel olarak çizilmesiyle gösterilmiştir. Uzun dönem toplam arz eğrisinin aldığı bu şekil aynı zamanda toplam talepteki değişikliklerin uzun dönemde üretim düzeyi üzerinde etkisi olmayacağını göstermektedir. Merkez bankasının toplam talebi arttırması veya azaltması uzun dönemde sadece fiyatlar genel düzeyinin artması veya azalmasıyla sonuçlanacaktır. Merkez bankası politikalarının uzun dönemde reel ekonomik değişkenler üzerinde etkili olmaması sadece fiyatlar genel düzeyini etkileyebilmesine paranın uzun dönemde yansızlığı (nötrlüğü) adı verilmektedir.

Bir birim yabancı para değerinin yerli para cinsinden ifade edilmesi ise dolaylı döviz kuru olarak bilinir. 

1₺=1$/5= 0.20$

Döviz kurundaki değer değişmelerini ifade etmek için değer kazanımı ve değer kaybı ifadelerini kullanırız. Yerli paranın değer kazanması fiyatının artmasıdır. Bir birim yerli para ile daha fazla miktarda yabancı para satın alınmasıdır. Aynı anlama gelmek üzere bir yerli para alabilmek için daha fazla miktarda yabancı para birimi kullanmamız gerekmektedir.Türk lirasının değer kazanmasına bağlı olarak ekonomide kimi sektörler kazanç sağlayacak, diğerleri ise kayıplar yaşayacaklardır. Yerli paranın değer kazanmasıyla birlikte, ithal edilen yabancı mal ve hizmetlerin fiyatları Türk tüketicileri için ucuzlayacaktır. Yerli para biriminin güçlenmesi, yerli firmaların rekabet edebilirliğini azaltmaktadır.

Yabancı iki para biriminin birbirleri cinsinden değerini ifade etmek için kullanılan gösterim biçimine çapraz kur adı verilir. Doğru seçenek "E" şıkkıdır.

Döviz piyasasında ana katılımcılar şu şekildedir:

Fiyat farklılıklarından faydalanmak için para birimlerinin farklı piyasalardan alınıp satılması sürecine arbitraj denir. Arbitrajda, alım ve satım eş anlı olarak yapılmaktadır ve risk taşımamaktadır. Arbitraj, dünyanın farklı yerlerinde bulunan döviz piyasalarında tek bir fiyatın oluşmasını sağlar.

I ve II. ifadeler doğru iken III ve IV. ifadeler yanlıştır. Çünkü, yerli paranın değer kaybetmesi portfoyünde yabancı finansal varlık bulunduranları zarara uğratmaz kâr elde ettirir. Ayrıca, yerli paranın değer kazanması yerli firmaların yurtdışında rekabet edebilirliğini azaltmaktadır. Bu durum da ihracatta azalmaya neden olur. Doğru seçenek "A" şıkkıdır.

Tek fiyat kanununun uluslararası piyasalara uygulanması satın alma gücü paritesinin temelini oluşturur. Buna göre 1 ton çeliğin fiyatının sadece İskenderun
ve Karabük’te aynı olması yeterli değildir, aynı zamanda Almanya’da üretilen çeliğin fiyatı da aynı olmalıdır. Yani çeliğin tonu İskenderun’da ₺2400 ve ₺/ döviz
kuru 6’ya eşitse tek fiyat kanunu Almanya’da üretilen çeliğin fiyatının 400€ olması gerektiğini söyler.

Dünyada işlem hacminin en büyük olduğu döviz piyasası Londra’dır. Londra’yı sırasıyla New
York, Tokyo, Frankfurt ve Singapur takip eder. Doğru seçenek "B" şıkkıdır.

Spot Döviz Kuru: Dövizin anında tesliminin amaçlandığı o gün belirlenen cari kurdur.

2010 yılının Nisan ayına geldiğimiz zaman dünya genelinde bir günde gerçekleşen döviz işlemlerinin hacmi 4 trilyon dolara çıkmıştır. Bu tarihte sadece İngiltere’de günlük 1,85 trilyon dolar değerinde döviz işlemi gerçekleşmektedir. Yine aynı tarihte ABD’de 904 milyar dolar, Japonya’da ise 312 milyar dolar değerinde günlük işlem yapılmaktadır.

Fiyat farklılıklarından faydalanmak için para birimlerinin farklı piyasalardan alınıp satılması sürecine arbitraj adı verilir. Doğru seçenek "C" şıkkıdır.