PARA TEORİSİ - Deneme Sınavı - 15

Para talebiyle ilgili klasik görüş, paranın işlemlerde kullanımı üzerinde durmakta ve para talebini belirleyen temel faktörün gelir olduğunu kabul etmektedir. Gelir düzeyi yükselen ekonomik birimler ellerinde daha fazla miktarda para tutmak isteyeceklerdir. Klasik teori para miktarı ile fiyatlar genel düzeyi arasında doğru yönlü bir ilişki olduğunu kabul eder.

Klasik para talebi teorisinde iki farklı yaklaşım vardır. Bunlardan Fisher yaklaşımı esas alarak paranın değişim aracı olma işlevi üzerinde durur. Bu yaklaşım, ekonomik birimlerin parayı elde tutarak hiçbir fayda sağlamadıklarını sadece parayı kullanarak satın alınan mal ve hizmetlerden fayda sağlanacağını savunmaktadır. Buna göre, para talebinin asıl sebebi işlem amaçlıdır. Klasik yaklaşımın para talebine getirdiği yaklaşımlardan ikincisi ise Cambridge yaklaşımıdır. Bu yaklaşımda ekonomik birimlerin para talep etmelerinin sebebi olarak paranın değişim aracı olması işlevine ek olarak paranın değer saklama işlevi de esas kabul edilmiştir.

Klasik Miktar Teorisi'ne göre, para arzı miktarı reel GSYH’nin büyüme oranından daha hızlı artarsa enflasyona sebep olacaktır. Bu durumda büyüme oranından fazla her türlü para arzı artışı doğrudan enflasyon yaratacaktır. Yani %7-%3=%4'lük bir enflasyon yaşanacaktır.

William Baumol ve James Tobin 1950’lerde birbirlerinden bağımsız olarak para tutmanın maliyet ve faydalarını analiz eden benzer para talebi teorilerini geliştirmişler. Keynes’in geliştirdiği görüşleri takip etmeleriyle bilinen bu iki iktisatçının teorileri zaman içinde Baumol ve Tobin’in nakit yönetimi adıyla anılmaya başlamıştır. Bu yaklaşımda, para tutmanın faydası rahatlık ve kolaylıktır. Bireyler günlük harcamalarında kullanmak için para tutarlar. Bu rahatlığın maliyeti ise kaybedilen faiz geliridir. Baumol ve Tobin’in geliştirdiği model ekonomik birimlerin bu fayda ve maliyetler arasında nasıl tercih yaptıklarını açıklamaya çalışmaktadır.

Portföy tercihimizi belirleyen birinci faktör servettir. Servet, bir bireyin sahip olduğu tüm varlıkları içeren kaynaklar toplamı olarak tanımlanır. Servetteki bir artış varlığın talep edilen miktarında bir artışa yol açması beklenir. İkinci faktörümüz beklenen getiridir. Bir varlığı satın almaya karar verirken o varlıktan ne kadar getiri elde etmeyi beklediğimiz bizim için önemlidir. Bir varlığın beklenen getirisindeki nispi artış, bu varlığın talep edilen miktarını da arttırır. Bir varlığın nakde dönüştürülme hızı ve kolaylığı olarak tanımladığımız likidite üçüncü faktörümüzdür. Bir varlığın diğer varlıklara göre likiditesi arttıkça talep miktarı da artacaktır. Portföy tercihimizde etkin olan son faktör risktir. Riski en basit hâliyle o varlığın getirisi ile ilgili belirsizlik derecesi olarak tanımlayabiliriz. Bir varlığın riski arttıkça talebi azalmaktadır.

Keynes, ekonomik birimlerin aynı zamanda paranın değer muhafaza işlevine bağlı olarak para talebinde bulunduklarını savunmuştur. Keynes bu amaçla para talebini spekülatif para talebi olarak isimlendirmiştir. Keynes’e göre ekonomik birimlerin spekülasyon amacıyla tuttukları para miktarını belirleyen iki faktör vardır. Bunlardan birincisi sgelirdir. Servetle gelir beraber hareket etmektedir. Bireyin geliri arttıkça serveti, serveti arttıkça da geliri artacaktır. Yani, daha yüksek gelir daha fazla servet anlamına gelmektedir. Geliri artan ekonomik birimlerin spekülasyon amacıyla talep ettikleri para miktarı da artacaktır. Keynes’e göre spekülatif para talebini etkileyen ikinci faktör faiz oranlarıdır.

Friedman, ekonomik birimlerin para talep etmelerinin temelinde sürekli gelir ismini verdiği bir değişkenin ve para dışındaki varlıkların beklenen getirilerinin yer aldığını savunmaktadır. Sürekli gelir, uzun dönemde beklenen ortalama gelir veya gelecekte beklenen toplam gelirin bugünkü değeri olarak tanımlanabilir. Bireylerin servetleri ile sürekli gelirleri arasında ilişki kuran modern miktar teorisinde, bireylerin sürekli gelirleri arttıkça elde tutmak isteyecekleri para miktarı da artmaktadır. Para dışındaki varlıklara örnek olarak tahvil ve hisse senedi gibi finansal varlıklar ile ev, arsa ve bina gibi reel varlıklar gösterilebilir. Para dışındaki varlıkların paraya göre nispi getirilerinin artması durumunda para tutmanın alternatif maliyeti artacak ve para talebi olumsuz etkilenecektir.

Friedman’ın para talebi teorisi ile Keynes’in para talebi teorisi arasında birçok benzerlik bulunmasına karşın önemli farklılıklar da bulunmaktadır. Bu farkların açıklanması her iki teoriyi de daha iyi anlamamıza yardımcı olacaktır. Friedman paraya alternatif teşkil eden diğer alternatifleri de para talebi fonksiyonuna dâhil ederek genel ekonominin işleyişinde birden fazla faiz oranının önem taşıdığın kabul etmektedir. Keynes ise paranın dışındaki aktiflerin hepsini tahvil kategorisi altında toplamıştır. Keynes’in bunu yaparken öne sürdüğü gerekçe, söz konusu diğer aktiflerin getirilerinin genellikle birlikte değişim göstermesidir.

Friedman’ın teorisinin Keynes’in teorisinden farklılaştığı bir diğer nokta ise Friedman’ın arsa bina gibi reel varlıkları da para talebi fonksiyonuna dâhil etmesidir. Friedman’ın teorisinde, ekonomik birimler ellerinde ne kadar para tutacağına karar verirken reel varlıkların getirilerini de göz önünde bulundururlar. Eğer reel varlıkların beklenen getirisi yüksekse elde tutulmak istenen para miktarı azalacaktır.

Friedman kendi yaklaşımı ile Keynes’in likidite tercihi teorisi arasındaki temel farklardan birinin paranın getirisine yönelik yaklaşımlar olduğunu belirtmiştir. Keynes paranın getirisinin sıfır olduğunu kabul etmiştir. Buna karşılık, Friedman’ın analizinde elde para tutmanın getirisi pozitiftir ve bu getiriyi belirleyen iki faktörden söz etmek mümkündür:

Bunlardan birincisi, paraya ödenen faizdir. Vadesiz mevduat hesaplarına ve para tanımına dâhil edilen diğer mevduatlara faiz ödemesi yapılmaktadır. Ödenen bu faiz yükseldiği zaman paranın getirisi de artar. İkinci olarak bireylerin paralarını para arzına dâhil edilen mevduat hesaplarında tutmaları için bankalar birçok farklı hizmet geliştirmektedir.

Fiyat düzeyi, reel gelir ve ödemeler teknolojisinin para talebi üzerindeki etkileri işlem amaçlı, paranın getirisinin ise portföy tercihi amaçlıdır. Ancak para dışı varlıkların faiz oranının para talebi üzerindeki etkisi hem işlem hem de portföy tercihi amaçlıdır.

Faiz oranlarının arttığı bir ekonomik ortamda, para tutmanın alternatif maliyeti artacak ve ekonomik birimler daha az para talebinde bulunacaklardır. Bu durumda para talebi eğrisinde yukarı doğru bir hareket meydana gelecektir.

Endeks, belirli bir istatistik olaya ait değerlerin zaman içinde meydana gelen değişimini ölçmeye yarayan ve 100’den başlayan bir sayıdır. Endeks temel dönemde 100 olarak alınır ve sonra gelen dönemlerin 100’e göre değişimini göstermektedir. Doğru cevap "E" şıkkıdır.

Türkiye İstatistik Kurumu tarafından hesaplanan Tüketici Fiyatları Endeksi belirli, hanehalklarının tüketim harcamalarında yer alan mal ve fiyatlarının zaman içindeki değişimini ölçmektedir. Tüketici Fiyatları Endeksi, ülkemizde hanehalklarının tüketimine yönelik mal ve hizmet fiyatlarının zaman içindeki değişimini takip etmek için kullandığımız fiyat endeksidir. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

Enflasyon, enflasyon oranı ile ölçülmektedir. Enflasyon oranı, fiyatlar genel düzeyinde belirli bir zaman diliminde meydana gelen değişme oranıdır. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

Enflasyon oranı fiyatlar genel düzeyinde cari dönemde meydana gelen artış ile önceki dönem fiyatlar genel düzeyi arasındaki oranın 100 ile çarpımına eşittir.

Bu durumda hesaplama şöyle olacaktır: (180-160)/160= 0.125 * 100 = 12,5 Dolayısıyla enflasyon = %12,5 olarak hesaplanmıştır. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

TÜİK tarafından hesaplanan Üretici Fiyatları Endeksi (ÜFE), belirli bir referans döneminde ülke ekonomisinde üretimi yapılan ve yurtiçinde satışa konu olan ürünlerin, üretici fiyatlarında meydana gelen fiyat değişikliklerini karşılaştırarak hesaplanan fiyat endeksidir. Doğru cevap "C" şıkkıdır.

Enflasyon, ekonomi politikası amaçlarından biri olan fiyat istikrarının bozulmasına neden olur. Enflasyon, yaşandığı ekonomilerde paranın satın alma gücünün düşmesi anlamına gelir.  Eğer bir ekonomide enflasyon yaşanıyor ise bunun ana nedeni toplam talebin sürekli olarak toplam arzdan fazla oluşudur. Doğru cevap "D" şıkkıdır.

Hiperenflasyon, bir ekonomide aylık fiyat artış hızının %50 ve üzerinde olduğu enflasyon türüdür. Doğru cevap "E" şıkkıdır.

Enflasyon, ülkeye giren yabancı sermayenin ağırlıklı olarak uzun vadeli değil; kısa vadeli olmasına yol açarak ekonomideki kırılganlıkları arttırır. Doğru cevap "A" şıkkıdır.

Varlık Fiyatı Balonu: Bir ekonomide gayrimenkul ya da varlık piyasalarında enflasyon oranının üzerinde gerçekleşen aşırı fiyat artışlarının olmasıdır. Doğru cevap "A" şıkkıdır.

Nominal ücretler aşağı doğru katı olduğunda toplam talep kaynaklı deflasyon istihdamı azaltabilir. Yapışkan ücretlerin varlığı, fiyatların düşmesiyle reel ücretleri arttırarak, kar marjlarını düşürecek ve istihdamın düşmesine yol açacaktır. Doğru cevap "C" şıkkıdır.