PARA TEORİSİ - Deneme Sınavı - 13

İşleme konu olan fonların vadeleri açısından finansal piyasaları sınıflandırdığımızda karşımıza para ve sermaye piyasaları ayrımı çıkmaktadır. Bu iki piyasa kısa ve uzun vadeli fonlar bağlamında hem kullanılan finansal araçlar, hem de piyasanın işleyişi anlamında farklı özellikler taşımaktadır

Birincil piyasalar: İlk kez alım satıma konu olan yani ilk defa işleme tabi olacak finansal araçlarla fonların değişiminin gerçekleştiği finansal piyasalardır. Hisse senedi ve tahvil gibi menkul değerleri ihraç edenler ile tasarruf sahiplerinin doğrudan karşılaştıkları piyasadır.

Organize Piyasalar: Arz ve talep edenlerin resmî olarak belirlenmiş fiziksel alanlarda buluştuğu ve işlemlerin oluşması için belli kurum ve kuruluşların denetimi ve gözetimine tabi olan piyasalar olarak tanımlanır.  Öte yandan, ikincil Piyasa ise daha önce ihraç edilmiş menkul kıymetlerin, yatırımcılar arasında tekrar tekrar alım satıma konu olduğu piyasalara ikincil piyasalar denir.  Menkul kıymetler borsasında daha önceden ihraç edilmiş ve borsaya kote edilmiş menkul kıymetler işlem görmektedir. Dolayısıyla Borsa İstanbul; ikincil ve organize bir piyasadır.

Finansal aracılar, fonların arz edenlerden talep edenlere doğru akışını kolay ve hızlı bir şekilde yani etkin bir şekilde yerine getirmek amacıyla faaliyetlerini yürütmektedir. Finansal aracıların başlıca işlevleri;

Ancak finansal aracıların ''getiri arttırma'' gibi bir işlevi yoktur.

Para piyasası araçları bir yıldan kısa vadeli olan, para piyasalarında alınıp satılan, likitidesi yüksek, fiyat değişkenliği düşük ve aynı zamanda daha düşük risk düzeyine sahip olan belgelerdir. En yaygın kullanım alanına sahip para piyasası araçları başta hazine bonosu olmak üzere finansman bonosu, mevduat sertifikası, repo, varlığa dayalı menkul kıymetler, yatırım fonu katılma belgeleri ve ticari senetler (bono, poliçe, çek) dir.

Sermaye piyasaları, orta ve uzun vadeli fonların arz ve talebinin buluştuğu piyasalardır. Bu nedenle bu piyasalarda işlem görecek araçların, orta ve uzun vadeli fonların akışını gerçekleştirecek araçlar olması gerekmektedir. Sermaye piyasası kurallarına göre piyasada ancak yasa ve yönetmeliklerle tanınmış finansal araçları ile işlem yapılabilmektedir. Buna göre sermaye piyasalarında işlem yapan yatırımcıların yatırım yapabilecekleri çeşitli yatırım araçları mevcuttur. Bunlar; orta ve uzun vadeli fon transferinde kullanılan, tahvil, hisse senedi, intifa senedi, gelir ortaklığı senetleri (GOS), kar ve zarar ortaklığı belgeleri (KOB) gibi araçlardır.

Menkul kıymetlerin sahip olduğu risk, likidite özelliği, vergilendirme durumu ve vade farklılıkları menkul kıymetin  faiz oranlarını etkilemektedir.

Risk Primi: Aynı vadeye sahip tahvillerden geri ödenmeme riskine sahip olan tahvillerle geri ödenmeme riski olmayan tahvillerin faiz oranı arasındaki farktır.

Eğer ekonomik koşullar kötüleşirse ve özel sektör şirketleri önemli ekonomik
sıkıntılar yaşamaya başlarsa bu şirketlerin çıkartmış olduğu tahvillerin geri ödenmeme riskleri artacak ve dolayısıyla bu tahvillerin beklenen getirileri azalacaktır.

Devlet tahvilleri özel sektör tahvillerine göre daha likittir. Çünkü devlet tahvillerinin piyasada daha çok alıcı ve satıcısı olduğu için geniş bir ikincil piyasası vardır. Bu özellik devlet tahvillerinin daha kolay nakde dönüştürülmesine imkân tanır.

Vadeleri aynı olan, aynı derecede likit ve geri ödenmeme riskine sahip
fakat vergi ayrıcalıkları farklı olan bu iki tip tahvilin talebi vergi muafiyeti olandan yana olacaktır.

Getiri Eğrisi :Farklı vadelerdeki, ancak aynı düzeyde risk, likidite ve vergi ayrıcalıklarına sahip tahvillerin getirileri arasında zamanın belirli noktasındaki ilişkiyi gösteren eğridir.

Yukarıya doğru eğimli getiri eğrisi, uzun vadeli tahvillerin faiz oranlarının kısa vadeli tahvillerin faiz oranlarından daha yüksek olduğunu,

Yatay getiri eğrisi, kısa ve uzun vadeli tahvillerin faiz oranlarının birbirine eşit olduğunu,

Aşağıya doğru eğimli getiri eğrisi ise, kısa vadeli faizlerin uzun vadeli faizlerden daha yüksek olduğunu gösterir.

Bölünmüş piyasalar teorisine göre farklı vadelerdeki tahvillere ilişkin piyasalar
birbirinden tamamen kopuktur yani farklı vadelerdeki tahviller arasında ikame
ilişkisi söz konusu değildir. Bu nedenle her bir vadedeki tahvil için ayrı bir piyasa
oluşmaktadır. Kısa ve uzun vadeli tahvillerin faiz oranları, bunlara yönelik her bir
piyasa bölümünde kendi arz ve talep koşullarına göre belirlenmektedir.

Eğer gözlenen getiri eğrisi ılımlı bir şekilde yukarıya doğru eğimli ise yani yavaşça dikleşiyorsa gelecekte kısa vadeli faiz oranlarında artma ya da azalma yönünde bir değişim beklenmiyor demektir.

Finansal sistem bir ekonomide belli kişi ve kurumların, piyasaların, araçların ve organizasyonların, beraberce çeşitli finansal fonksiyonları yerine getirmek üze- re, bir araya gelmeleri sonucunda oluşan bir bütündür.

Finansal sistem aynı zamanda kendisini de kapsayan genel ekonomik sistemin bir alt sistemidir. Bir ülkede finansal sistem, o ülkedeki fon arz ve talep edenler, finansal araç ve kurumlar, yasal ve kurumsal düzenlemelerin görünüm, özellik ve nispi boyutları gibi çeşitli unsurlardan oluşmaktadır.

Finansal araçlar, fonların aktarılması sırasında, aktarılan fonlar üzerinde çeşitli haklar ve yükümlülükleri temsil eden yazılı belgelerdir. Uygulamada bir- birinden farklı özeliklere sahip, çok sayıda finansal araç bulunmaktadır. Bunlar işlem gördükleri piyasalara bağlı olarak para piyasası araçları ve sermaye piyasası araçları olarak genel bir sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır.

Zamanında ve doğru bilgi sağlama: Hem alım satımı yapılan mali araçlarla ilgili hem de genel olarak piyasayı ilgilendiren her konuda, gecikme olmadan ve açık biçimde bilgiye ulaşılabilmelidir.

Likitide sağlama: Likidite bir varlığın kısa sürede ve önemli bir kayba uğramadan nakde dönüştürülebilmesidir. İyi bir piyasada alım satımı yapılan araçlar istenildiği anda satılabilmelidir.

Düşük fon aktarım maliyetleri: İşlem maliyetleri düşük olmalıdır, yani piyasada alım satım marjlar düşük olmalıdır.

Fiyatlar yeni bilgileri hızla yansıtmalıdır: Piyasada oluşan fiyatların bilgileri tam olarak ve hemen yansıtması beklenir.

Kısa vadeli (1 yıla kadar) fon arzı ile fon talebinin karşılaştığı ve fon değişiminin gerçekleştiği piyasalara para piyasaları denir. Para piyasalarında vade genellikle bir yılı aşmaz. Bu bağlamda kullanılan araçlar da kısa vadeli özellik taşımaktadır. Para piyasası finansal araçları; hazine bonosu, finansman bonusu, mevduat sertifikası, repo ve kambiyo senetleri (poliçe, bono, çek) gibi bir yıla kadar vadeli finansal araçlardır.