PARA POLİTİKASI

TÜFE oranı iflas riskini arttıran etkilerden biri değildir. Diğer 4 madde ise finansal kurumların varlıklarının değerini düşüren ve iflas riskini arttıran etkenlerdendir.

Bu etki ile petrol şokları, dış borç miktarları, bankacılık sistemlerindeki aksaklıklar ve bütçe açıkları gibi konulara bağlı olarak genişleyen kırılganlıklar ön plana çıkmaktadır. Kısa vadeli faiz oranları bu etkinin sebeplerinden biri değildir.

İlk madde spekülatif atak kavramını, üçüncü madde devalüasyonu, dördüncü madde finansal krizlerin bulaşıcılığını, beşinci madde banka hücumu kavramını ifade etmektedir. İkinci madde ise sürü davranışı kavramını tanımlamaktadır.

Her üç madde de ekonomide yaşanan daralmaya doğrudan etki yapmaktadır.

Üretim açığı hariç diğer maddeler bu modellerde krize yol açan faktörlerdendir

Bankaların borçlanma kaynaklarının sınırlı olması ahlaki tehlikenin finansal sistemin sahip olduğu özelliklerden birisidir.

Ahlaki tehlike borç alınan paranın uygun olmayan türde yatırımlarda kullanılması riskidir.

Faiz oranlarının sıfır düzeyine indiği bir ekonomide, ekonomik birimlerin para talebinin sonsuza yakın olur. Keynes bu duruma likidite tuzağı adını vermiştir.

Finansal sistemin farklı sebeplerle işleyişinin bozulması ve ödünç alanlar ile ödünç verenler arasındaki bu fon akımının sürdürülememesi durumunu finansal kriz olarak tanımlayabiliriz. Finansal krizler temel olarak iki farklı kategoriye altında sınıflandırılmıştır. Bunlar bankacılık krizleri ve döviz (para) krizleridir. Finansal krizlerin reel ekonomi üzerinde hem doğrudan hem de dolaylı etkileri bulunmaktadır.

Birinci ve ikinci nesil döviz krizleri modelleri genel olarak ülkelerin temel ekonomik değişkenleri üzerinde durmuşlardır. Birinci nesil modeller Meksika (1973-1982), Arjantin (1978-1981) ve Şili’de (1983) yaşanan ödemeler dengesi krizlerinden sonra geliştirilmiştir. Birinci ve ikinci nesil döviz krizi modelleri 1990’larda yaşanılan birçok krizin açıklanmasında oldukça başarılı olmuşlardır. Buna karşılık, birinci ve ikinci nesil döviz krizi modelleri, Asya krizini yaşayan ülkelerin durumunu açıklamada ve krizi önceden öngörmede yetersiz kalmışlardır

Üçüncü nesil modelleri inşa etmeye yönelik ilk çalışmalar Asya krizinin (1997-98) hemen ardından ortaya çıkmıştır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, yeni modeller eski modellerin ortaya koyduklarını reddetmek yerine o modellerin eksik yönlerini geliştirmeye çalışmaktadır. Üçüncü nesil döviz krizleri modelleri ilk defa mikro ekonomik faktörlerin de döviz krizine yol açabileceği kabul edilmiştir. Birinci ve ikinci nesil döviz krizleri modelleri ayıran özelliği sadece döviz krizlerini açıklamanın üzerinde yoğunlaşmamış olmasıdır.

Üçüncü nesil döviz krizi modelleri ile ilk defa mikro ekonomik faktörlerin de döviz krizine yol açabileceği kabul edilmiştir. Bu modeller kapsamında krize yol açan mikro ekonomik faktörler şunlardır: Bankacılık sektörüne yönelik devlet garantisinin varlığı ve bunun ahlaki tehlike sorununu ortaya çıkartacak boyuta ulaşması, aşırı yatırım, vade yapısı ve toplam borç içinde dış borcun oranı, bankacılık sektörünün problemleri, finans sektöründeki kurumsal ve yapısal zayıflıklar.

Bankacılık krizlerine sebep olan faktörler oldukça çeşitlilik arz etmektedir. Bu sebepler arasında en belirgin olanları şu şekilde sıralayabiliriz; Finansal liberalizasyon ve (de)regülasyon; Bilanço bozuklukları kaynaklı sorunlar; Ahlaki tehlike problem; Makroekonomik sorunların bankacılık sistemine yansıması.

Finansal liberalizasyon olgusunun temel özellikleri şöyle sıralanabilir: Mevduat faiz ve kredi tavanları uygulaması ile öncelikli sektörlere kredi verilmesi uygulamasının yürürlükten kaldırılması, yeni kurumların finansal sisteme girişini engelleyen uygulamaların kaldırılması, döviz alım ve satımının yapılmasını kısıtlayan uygulamalara son verilmesi, yurt içi finansal piyasaların rekabete açık hale getirilmesi, uluslararası sermaye hareketlerinin serbest bırakılması

Politika yapıcılarının finansal krizlere karşı yürüttükleri politikalara genel olarak kurtarma politikaları denilmektedir. Mevduat sigortası, banka mevduatlarının bir kısmının veya tamamının kurulan bir sistem ile sigorta edilmesidir. Kriz dönemlerinde sıklıkla kullanılan politika uygulamalarından iki tanesi son durak borç mercii ve mevduat sigortasıdır. Yeterince likidite sağlayacak ve deflasyon riskini önleyecek parasal canlanmanın sağlanması için likidite enjeksiyonu, Ekonomideki toplam talep miktarını canlandıracak mali genişleme sağlamak kurtarma politikalarının kullanılmasının amaçları arasındadır.

ABD’de 2007 yılının ortalarında konut piyasasında oluşan balonun patlamasıyla başlayan ve kısa sürede finans ve reel sektöre yayılan kriz, 2008 ve 2009 yıllarında tüm dünyada etkisini arttırarak küresel bir nitelik kazanmıştır. Konut fiyatlarındaki bu artışı iki sebebe bağlı olarak açıklayabiliriz. Bunlardan birincisi başta Clinton hükûmeti olmak üzere ABD’deki dönemin siyasi iktidarlarının konut kredisi sağlayan kuruluşların kredi vermelerini teşvik etmeleridir. İkincisi, menkul kıymetleştirme olgusudur

Devalüsyon, bir devletin resmi para biriminin diğer ülke para birimleri karşısında değer kaybettirilerek satın alma gücünün düşürülmesidir.

Varlık balonlarının ortak özelliklerini özetleyecek olursak ilk olarak fiyatlardaki hızlı artışı vurgulamamız gerekir. Fiyat artışlarının yükselmeye devam edeceği konusundaki beklentilerin yüksek olması balonların ikinci ortak özelliğidir. Balon yaşanan varlığın fiyatının tarihsel olarak sergilediği değerlere göre aşırı değerlenmiş olması ise üçüncü ortak özelliktir. Yine balonlar arasında ortak olan bir başka unsur ekonomik birimlerin balon oluşan varlığın sunduğu kar fırsatlarından faydalanabilmek için borçlanmaları ve yeni kredi kanallarının oluşmasıdır.

Hisse senedi piyasalarında oluşan pek çok balondan biri olan, kara pazartesi olarak da bilinen New York Borsası’nda oluşan ve 19 Ekim 1987’de dünya piyasalarında hisse senedi değerlerinin büyük bir düşüş göstermesini takiben Dow Jones Endüstriyel Ortalaması’nın yüzde 22 değer kaybetmesi ile sonlanan balonu göstermektedir.

Yaşanılan ekonomik krizlerin ekonomiler arasında bulaşmasını üç grupta sınıflandırabiliriz. Musonal etkisi olarak isimlendirdiğimiz birinci kategoride, endüstriyel ülkelerde yaşanılan şoklar, gelişmekte olan ülkelerde krizlerin tetikleyicisi olmaktadır. Yayılma kavramının kullanıldığı ikinci kategoride, aralarında ticaret veya bölgesel yakınlık gibi doğrudan ilişki bulunan ülkelerden birinde yaşanılan krizin, ilişkide olduğu diğer ekonomilerin makroekonomik büyüklükleri üzerinde çok büyük olumsuz etkiler doğuracağı belirtilmektedir. Üçüncü kategori ise şokların ülkeler arası yayılma mekanizmaları içinde, diğer iki kategoride yer almayan ve daha çok beklentilerdeki değişmelere bağlı olarak ortaya çıkan hemen her durumu kapsamaktadır.