PARA POLİTİKASI

Para politikasının nihai amacı millî gelir, istihdam ve fiyatlar genel düzeyi için belirlenen hedeflere ulaşmaktır. Ancak para politikası araçlarının bu makroekonomik değişkenler üzerindeki etkisi dolaylı bir şekilde olmaktadır. Para politikası yapıcıları, kısa dönemli faizleri doğrudan etkileme gücüne sahipken, orta ve uzun dönemli faizler üzerinde böyle bir kontrole sahip değildir.

Bekleyişler teorisine göre; uzun vadeli tahvillerin faiz oranları, bugünkü ve gelecekte beklenen kısa vadeli tahvil faiz oranlarının ağırlıklı ortalamasıdır.

Getiri eğrisi: Farklı vadelerdeki menkul kıymetlerin faiz oranlarının, genel yapısını gösterir ve faiz oranlarının genel seyrinin görülmesine yardımcı olur.

Taylor Kuralı, merkez bankalarının enflasyon ve üretim hedeflerine ulaşabilmek amacıyla para politikası aracı olarak kullandıkları kısa vadeli faiz oranlarının belirlenmesine yönelik bir araç kuralıdır. Bu kuralın temelinde enflasyonda veya ekonomik konjonktürde oluşabilecek hedeflerden sapmalar karşısında para politikasının kurala bağlı olarak değiştirilmesi ve böylece para otoritesinin davranışlarının daha tahmin edilebilir olmasını sağlamak amacı yer almaktadır.

Varlık fiyatlarındaki değişmeler aynı zamanda toplam harcamaların dört bileşeninden biri olan yatırımlar üzerinde de etkili olabilmektedir. Örneğin firmalar yeni yatırımlarını finanse etmek için hisse senedi ihraç etmek yöntemini tercih edebilmektedir. Hisse senedi fiyatlarının yükselmesin durumunda, firmaların her bir hisseden elde edecekleri fon miktarı artacaktır. Dolayısıyla da yatırım harcamaları artacaktır.

Finansal piyasaların sağlıklı olması için iflas eden bankaların ve yönetimin iyileştirilmesi gerekir. Ülkemizde bu sorumluluk Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’na (TMSF) aittir. Faaliyetlerini sürdürmeye yetecek bir bilançoya sahip olmayan bankalar bankacılık siteminden ayıklanarak TMSF tarafından devralınır. TMSF yönetimi altına giren bankaların, geri dönmeyen varlık portföyünü sağlıklı bir yapıya kavuşturduktan sonra bankayı satmak suretiyle tekrar piyasaya kazandırır.

Para politikalarının başarıyla yürütülmesi için para otoritelerin uyguladıkları politikaların ekonomiye etkileri konusunda tam bir değerlendirmeye sahip olmaları gerekir. Bu değerlendirme surecinde para politikalarının ekonomiye etkilerinin hangi kanallar aracılığıyla gerçekleştiğinin anlaşılması, uygulanacak politikaların belirlenmesi bakımından önemlidir.

Merkez bankalarının para politikası uygulamaları sonucunda finansal piyasalar üzerinde bir etkiyle başlayan ve daha sonra harcamalar, üretim ve istihdamda değişiklikler yoluyla çalışan, fiyat düzeyi ve daha özellikli olarak enflasyon üzerinde bir etkiyle sonlanan, bir dizi etki ortaya çıkmaktadır. İktisatçılar bu gelişmeler zincirine parasal aktarım mekanizması adını vermektedir.

Para politikasının varlık fiyatları üzerindeki etkileri: Para politikasının varlık fiyatları üzerindeki etkileri ile temel olarak kastedilen, para politikası kararlarının hisse senedi fiyatları üzerinden yatırımları etkilemesidir. Hisse senedinin temel değeri, gelecek donem elde edilecek temettü̈ ödemelerinin bugünkü değerine eşittir. Faiz oranları düştükçe, bugünkü̈ değerimize artacak ve hisse senedinin fiyatı artacaktır. Buna ek olarak, para politikasındaki bir gevşeme tüketicilerin ve firmaların gelecek dönemdeki ekonomik büyümeye ilişkin beklentilerini arttıracaktır.

Politika uygulamaları sürecinde ortaya çıkan gecikme sorununu, genel olarak iç gecikme ve dış gecikme olmak üzere iki tür altında özetleyebiliriz. İç gecikme, ekonomide yaşanan gelişmelere bağlı olarak izlenen para politikasında bir değişikliğe ihtiyaç duyulduğu an ile merkez bankasının para politikasındaki değişikliği uygulamaya başladığı an arasında geçen zamandır. Dış gecikme ise belli bir politikayı uygula- maya koyduktan sonra, bu politika kapsamında değişmesi beklenen hedef değişkenin etkilendiği zamana kadar geçen suredir.

Bekleyişler teorisine göre; uzun vadeli tahvillerin faiz oranları, bugünkü ve gelecekte beklenen kısa vadeli tahvil faiz oranlarının ağırlıklı ortalamasıdır.

Bekleyişler teorisine göre, bugünkü bir yıl vadeli tahvil faiz oranının % 10, gelecek yıl gerçekleşmesi beklenen bir yıl vadeli tahvil faiz oranının % 20 olduğu bu durumda, 2 yıl vadeye sahip olan tahvilin bugünkü getirisinin, 1 yıl vadeli tahvilin bugünkü getirisi ile gelecek dönemdeki beklenen getirisinin basit ortalamasına eşit olması gerekmektedir. Başka bir ifadeyle bugünkü 2 yıl vadeli tahvilin faizi, bu iki faiz oranının ortalaması yani (0,10+0,20)/2=0,15 olmalıdır

Veri Gecikmesi: Para politikası uygulayıcılarının ekonomide yaşanan gelişmeleri takip etmek amacıyla kullandıkları verilerin elde edilmesi sürecinde ortaya çıkan gecikmedir. Örneğin, ekonomik faaliyetlerin düzeyini ölçen GSYİH verisine ancak ilgili çeyrekten üç ay sonra ulaşılabilmektedir.

Tanı (Teşhis) Gecikmesi: Elde edilen verilerin ekonominin gelecekte izleyeceği seyre ilişkin ne tür sinyaller verdiğinin para politikası uygulayıcıları tarafından tam olarak anlaşılması sürecinde geçen zamana bağlı olarak ortaya çıkan gecikmedir.

Etkinlik Gecikmesi: Bir politikanın uygulamaya konulmasıyla, ekonomi üzerinde etkilerinin ortaya çıkması arasında geçen zamanı ifade etmektedir.

Enflasyon hedeflemesi rejimi; merkez bankasının nihai hedefi olan fiyat istikrarının sağlanması ve sürdürülmesi amacına yönelik olarak, para politikasının belirlenen bir dönem için belirlenen sayısal bir enflasyon hedefi ya da hedef aralığına dayandırılması ve bunun kamuoyuna açıklanması şeklinde tanımlanabilen para politikası uygulamasıdır. Enflasyon hedeflemesi yaklaşımında para politikasının esas amacı, düşük ve istikrarlı bir enflasyon oranını gerçekleştirmektir. Bu stratejide merkez bankası öncelikle ekonomi için uygun olduğuna inandığı bir enflasyon hedefi belirler. Enflasyonun gelecekte izleyeceği seyir hakkında tahminlerde bulunur. Bu tahmin, hedef enflasyon oranıyla karşılaştırılır ve tahminle hedef arasındaki farka bağlı olarak para politikası önlemleri geliştirilir. Merkez bankalarının uyguladığı klasik yöntemlerle karşılaştırıldığı zaman, bu yöntemin para politikasının tasarımını ve performansını arttırdığına inanılmaktadır. Enflasyon hedeflemesi rejiminin toplum tarafından kolaylıkla anlaşılabilmesi ve izlenebilmesi amacıyla öncelikle sayısal bir enflasyon hedefi belirlenir ve kamuoyuna duyurulur. Bu duyuru ile birlikte merkez bankası bu hedefe ulaşacağını taahhüt eder.

Merkez bankasının enflasyon tahminlerinin enflasyon hedefinden önemli ölçüde sapması durumunda merkez bankası temel para politikası aracı olan faiz oranlarına müdahalede bulunarak bu sapmanın önüne geçmeye çalışacaktır. Bir başka ifadeyle merkez bankasının enflasyonun gelecekte izleyeceği seyri doğru öngörebilmesi oldukça önemlidir. Bu amaçla ekonomideki toplam arz ve toplam talep gelişmeleri, parasal göstergelerin seyri, kamu maliyesinde yaşanan gelişmeler, beklentiler, fiyatlama davranışları, iç ve dış şoklar, verimlilik, istihdam ve ücretler, döviz kurlarında ve ödemeler dengesinde yaşanan gelişmeler gibi pek çok farklı unsuru içinde barındıran geniş bir bilgi setinin merkez bankasının hizmetinde olması gerekmektedir.

Brezilya, Kolombiya, Meksika ve Polonya gibi ülkeler 1999 yılından itibaren enflasyon hedeflemesi rejimine geçen ülkelerdendir.

Çekirdek Enflasyon: Enerji fiyatlarında artış, mevsimsel koşullar, maliye politikası gibi dışsal koşullara daha açık olan ve geçici nitelikler taşıyabilen mal ve hizmetlerin TÜFE sepetinden çıkartılmasıyla hesaplanan dar kapsamlı enflasyon tanımıdır.

Avustralya, Filipinler, G.Afrika, İsrail, Kanada, Kolombiya, G.Kore, Şili, Tayland, Yeni Zelanda gibi ülkelerde bant hedefi belirleyen ülkeler arasında yer alır.

Örtük enflasyon hedeflemesi, en yalın hâliyle enflasyon hedeflemesi rejimine yakınsama stratejisidir. Bu dönemde uygulanan para politikası rejiminin açık enflasyon hedeflemesi rejimi ile benzerlikleri aşağıdaki gibidir;
• Örtük enflasyon hedeflemesi rejiminde de bir enflasyon hedefi belirlenmektedir. 2001 yılında çıkartılan yasaya göre TCMB’nin temel amacı fiyat
istikrarını sağlamak olarak belirlenmiştir. TCMB bu amaç doğrultusunda
hangi aracın kullanılacağına dair kendisi karar yetkisine sahiptir.
• Enflasyon hedeflemesi rejiminde olduğu gibi bu rejim altında da her yılın
başında enflasyon hedefi kamuoyuna açıklanmıştır.
• Temel politika aracı her iki uygulama altında da kısa vadeli faiz oranlarıdır.
TCMB örtük enflasyon hedeflemesi rejimi altında temel politika aracı olarak gecelik faiz oranını kullanmıştır. Para politikası gelecek dönem enflasyonuna odaklandığı için faiz aracının alacağı değerler enflasyon tahminleri
ile hedeflenen enflasyon arasındaki farka bağlı olarak değiştirilmiştir.
• TCMB’nin her sene iki kere Bakanlar Kurulu’na ve Türkiye Büyük Millet
Meclisi Bütçe ve Plan Komisyonu’na sunum yaparak hesap vermesi kararı
alınmıştır.
• TCMB hedef alınan enflasyona ulaşmak için iletişim politikasını yaygın bir
biçimde kullanmıştır.
2002 ile 2005 yılları arasında uygulanan rejimin enflasyon hedeflemesi rejiminden ayrılan ve örtük ismini taşımasına sebep olan faktörler ise şöyleydi.

Karar alma mekanizmaları kurumsallaşmamıştı. Para Politikası Kurulu
tavsiye niteliğinde açıklamalarda bulunuyor ve düzenli aralıklarla toplantı
yapmıyordu. Buna karşılık faiz kararları TCMB başkanlığınca herhangi bir
zamanda alınıyordu,
• Buna bağlı olarak, faiz kararlarının alınacağı tarihler kamuoyu tarafından
bilinmiyordu. Bir başka ifadeyle açık enflasyon hedeflemesi rejiminde esas
olan şeffaflık tam olarak sağlanmamıştı.
• Enflasyon raporu yayınlanmıyordu ve TCMB’nin ileriye dönük enflasyon
tahminleri ve olası politika tepkileri hakkında kamuoyu düzenli olarak bilgilendirilmiyordu.
2002 ile 2005 yılları arasında enflasyon hedeflemesi için gereken ön koşullar arasında yer alan bankacılık sektörünün sağlam bir yapıda olması ve finansal piyasaların güçlü ve gelişmiş olmaları konusunda da hem yasal düzenlemeler hem de uygulamalar yönüyle büyük gelişmeler yaşanmıştır.