PARA POLİTİKASI

"Bankalar tarafından önceden iskonto edilmiş senetlerin Merkez Bankasına sunulması,Merkez Bankasının da bu senetleri tekrardan iskontoya tabi tutarak,karşılığında ilgili bankalara kredi vermesi işlemi" reeskont işlemidir.

İnterbank işlemleri olarak tanımlanan para politikası aracı 1986 yılında yürürlüğe girerek bankalara Merkez Bankası yönetiminde arz ve talebe göre kısa vadeli fon ihtiyaçlarını giderebilme olanağı vermiştir.

TCMB reeskont işlemleri şeklinde adlandırılan para politikası aracını 1989 yılı sonuna kadar bankalara orta ve uzun vadeli kredi açma amacıyla kullanıyordu.

Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarına avans vermek ve kredi açmak TCMB nin yapamayacağı işlemlerdendir.

Bu bağlamda 1694 yılında kurulan ve 1844 yılında çıkarılan yasayla yeniden düzenlenen İngiltere Merkez Bankası (Bank of England) gerçek anlamda ilk merkez bankası olarak kabul edilmektedir.

Brüksel Konferansı, merkez bankacılığının gelişimi konusunda iki noktada önemli rol oynamıştır: İlk olarak, merkez bankalarının özerk bir yapıya sahip olması gerektiği konusu ilk kez bu konferansta gündeme gelmiştir. İkinci olarak ise merkez bankası olmayan ülkelerde de birer merkez bankası kurulması yönünde tavsiye kararı alınmıştır

Her ülkenin bu anlamda yaşadığı deneyimler, merkez bankalarının işlevlerinin ülkeden ülkeye farklılıklar göstermesine neden olmaktadır. Bununla birlikte, modern bir merkez bankasının yerine getirmesi gereken fonksiyonlar genel olarak belli başlıklar altında toplanabilmektedir. Bunlar;

• Banknot çıkararak ekonominin para ve kredi ihtiyaçlarını karşılamak,
• Finansal sistemin istikrarını sağlamak
• Son kredi mercii olarak ekonominin kredi hacmini ayarlamak,
• Devletin hazine işlerini ve mali danışmanlığını yapmak,
• Bankaların kasa fazlalıklarını ve mevduat karşılıklarını korumak,
• Bankalararası alacak ve borçların mahsubunu yapmak,
• Para piyasalarında istikrarı sağlamak,
• Ülkenin altın ve döviz rezervlerini korumak ve uluslararası ödemelerde aracı olmak şeklinde sıralanabilir.

Bankaların bankası olmak; ticaret bankalarının (mevduat bankaları) müşterilerine sunduğu hizmetlerin benzerlerinin, merkez bankası tarafından ticaret bankalarına sağlanması anlamına gelmektedir. Bu anlamda merkez bankları son kredi verici olarak, bankalar üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.

Finansal istikrar kavramıyla kastedilen şey; istikrarlı bir finansal ortam, finansal piyasa katılımcılarının istikrarlı hareket etmeleri ve istikrarlı bir ödeme sistemidir. Sözü edilen 3 temel alandaki istikrar, sağlıklı ve istikrarlı bir şekilde faaliyet gösteren bir finansal sistemin geliştirilmesinde gerekli olan temel unsurlardır.

Aslında merkez bankalarında bağımsızlık sorununun gündeme gelmesinin çeşitli
nedenleri bulunmaktadır. Bunlar:
• 1980’li yıllarda ekonomilerde görülen enflasyon süreci,
• İç ve dış borçlanmanın sürdürülebilir ölçülerden uzaklaşması
• Makroekonomik istikrarsızlıklar ve
•Hükûmetlerin çözüm diye uyguladıkları popülist politikalar, olarak sıralanmaktadır.

Osmanlı Bankasının banknot çıkarma imtiyazı cumhuriyet döneminde de bir süre devam etmiştir. Ancak 1930 yılında T.C. Merkez Bankası kurulduktan sonra Osmanlı Bankası bu imtiyazını kaybetmiştir.

TCMB’nin para politikası aracı olarak “açık piyasa işlemleri”ni 1987 yılında yapmaya başlamasıdır. Böylece Merkez Bankası piyasadaki likidite ve faizler üzerinde etkili olan aktif bir araca kavuşmuştur.

T.C. Merkez Bankasının yapamayacağı işlemler yasada belirtilmiştir. Buna göre
banka yasada belirtilen aşağıdaki işlemleri yapamaz:
• Banka, Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarına avans veremez ve kredi açamaz,
• Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarının ihraç ettiği borçlanma araçlarını birincil piyasadan satın alamaz.
• Banka, kanunla yetki verilen işlemler dışında avans veremez ve kredi açamaz.
• Vereceği avans ve açacağı krediler ise teminatsız veya karşılıksız olamaz.
• Her ne şekilde olursa olsun kefil olamaz ve doğrudan kendisi ile ilgili işlemler dışında teminat veremez.

Banknot ihraç eden ilk bankalara on yedinci yüzyılın ikinci yarısında rastlanmaktadır. Bu konuda 1661 yılında “Stockholm Bankası” ilk örnek olarak karşımıza çıkmasına rağmen geçerlilik süresi oldukça kısa olmuştur. Doğru cevap A'dır.

1694 yılında kurulan ve 1844 yılında çıkarılan yasayla yeniden düzenlenen İngiltere Merkez Bankası (Bank of England) gerçek anlamda ilk merkez bankası olarak kabul edilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Hemen her ülkede bu işlevi yapacak bir merkez bankasının oluşturulması yoluna gidilmiştir. Ancak bu durumun bir istisnası ABD’de ortaya çıkmıştır. Bu ülkedeki federe devletlerin özel haklarını koruma isteği, devlet içinde tek bir emisyon bankası kurulmasını önlemiştir. Bunun sonucunda oluşturulan “Federal Reserve Sistem (FED)”, her birinin çalışma alanları sınırlandırılmış 12 adet “Federal Reserve Bank” dan oluşmuştur. Ancak ülke ekonomisini ilgilendiren konularda izlenecek politikalar, ortak olarak belirlendiği ve 12 bankayı da bağlayıcı olduğu (sadece idari konularda bankaların özel takdir hakları bulunmaktadır) için, bu sistem (FED) tek bir banka gibi algılanmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Brüksel Konferansı, merkez bankacılığının gelişimi konusunda iki noktada önemli rol oynamıştır: İlk olarak, merkez bankalarının özerk bir yapıya sahip olması gerektiği konusu ilk kez bu konferansta gündeme gelmiştir. İkinci olarak ise merkez bankası olmayan ülkelerde de birer merkez bankası kurulması yönünde tavsiye kararı alınmıştır. Doğru cevap D'dir.

Modern bir merkez bankasının yerine getirmesi gereken fonksiyonlar genel olarak belli başlıklar altında toplanabilir. Bunlar;

• Banknot çıkararak ekonominin para ve kredi ihtiyaçlarını karşılamak,
• Finansal sistemin istikrarını sağlamak
• Son kredi mercii olarak ekonominin kredi hacmini ayarlamak,
• Devletin hazine işlerini ve mali danışmanlığını yapmak,
• Bankaların kasa fazlalıklarını ve mevduat karşılıklarını korumak,
• Bankalararası alacak ve borçların mahsubunu yapmak,
• Para piyasalarında istikrarı sağlamak,
• Ülkenin altın ve döviz rezervlerini korumak ve uluslararası ödemelerde  aracı olmak şeklinde sıralanabilir. Doğru cevap E'dir.

Merkez bankalarında bağımsızlık sorununun gündeme gelmesinin çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Bunlar:
• 1980’li yıllarda ekonomilerde görülen enflasyon süreci,
• İç ve dış borçlanmanın sürdürülebilir ölçülerden uzaklaşması
• Makroekonomik istikrarsızlıklar ve
• Hükûmetlerin çözüm diye uyguladıkları popülist politikalar, olarak sıralanmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Ekonomik bağımsızlık, merkez bankasının para politikası araçlarını hiçbir engelleme ve kısıtlayıcı uygulamaya tabi olmadan kullanabilmesidir. Diğer şıklar ise merkez bankasının politik bağımsızlığını ifade eder. Doğru cevap B'dir.